Senior high school graduates, tiyaking maging handa sa trabaho

ni Kuya Win Gatchalian @Win Tayong Lahat | October 28, 2025

Sa isinagawa nating pagdinig sa panukalang 2026 budget ng Department of Labor and Employment (DOLE) at ng Technical Education and Skills Development Authority (TESDA), muli nating ipinanawagan ang mga hakbang upang iangat ang kahandaan ng ating mga senior high school graduates pagdating sa trabaho.

Noong tinalakay natin ang panukalang budget ng DOLE, hinimok natin ang ahensya na iugnay ang Special Program for Employment of Students (SPES) sa senior high school. Ipinapatupad ng DOLE ang SPES sa tulong ng mga local government units (LGUs) upang bigyan ng pansamantalang trabaho ang mga mag-aaral tuwing bakasyon.

Ngunit sa isang ulat ng International Initiative for Impact Evaluation noong 2020, lumabas na walang epekto ang SPES sa academic outcomes at kahandaan ng mga mag-aaral sa trabaho. Noong 2024, tinulungan ng DOLE ang 84,745 na mga benepisyaryo ng SPES. Samantala, P800 milyon ang nakalaan para sa programa sa susunod na taon.

Tiniyak naman ng DOLE na nagsagawa na sila ng mga hakbang upang tiyaking nagkakaroon ang mga mag-aaral ng practical work experience, life skills, at makabuluhang exposure sa trabaho sa pamamagitan ng SPES. Patuloy nating tinututukan ang mga hakbang na ito lalo na’t kinakailangan nating tugunan ang pagkadismaya ng mga kababayan sa senior high school.

Isa pang binibigyang-diin natin ang mababang porsyento ng mga senior high school learners sa ilalim ng technical-vocational-livelihood (TVL) track na nakakuha ng certification, bagay na sana ay makakatulong sa kanilang magkaroon ng mas magandang trabaho. 

Nitong mga nagdaang taon, isinulong ng inyong lingkod ang paglalaan ng pondo upang maging libre ang certification para sa mga mag-aaral ng senior high school sa ilalim ng TVL. Ngunit lumalabas na sa  556,657 na target na mag-aaral sa Grade 12 para sa School Year (SY) 2024 – 2025 ay 197,077 o 35%  lamang ang inendorso para sumailalim sa assessment. 

Sa P438.16 milyong inilaan para sa assessment ng mga mag-aaral sa senior high school noong 2024, lumalabas na 57% lamang ang nagamit. Paliwanag ng TESDA, mas pinili kasi ng mga mag-aaral sa senior high school sa ilalim ng TVL track na pumasok sa kolehiyo imbes na sumailalim sa assessment at certification. Hindi rin tugma ang training ng mga mag-aaral sa senior high school sa mga training regulations ng TESDA. Dahil dito, hindi sila naeendorso para sumailalim ng assessment.

Hinimok natin ang TESDA na tiyaking mas wasto ang bilang ng mga mag-aaral na sasailalim ng assessment para sa libreng certification. Patuloy namang isinusulong ng inyong lingkod ang mga reporma sa senior high school upang tiyaking handa ang ating mga graduates na makapaghanap ng magandang trabaho.

Nakikiisa ako sa ating mga kababayan para sa patuloy na paghahangad ng dekalidad na edukasyon para sa ating mga kabataan.

---

May katanungan ka ba, reklamo o naisihingi ng tulong? Sumulat sa WIN TAYONG LAHAT ni Kuya Win Gatchalian, BULGAR Bldg., 538 QuezonAve., Quezon City

o mag-email sa surewin.bulgar@gmail.com

PWD, ‘wag nang pahirapan, gawing lifetime ang ID

ni Leonida Sison @Boses | October 28, 2025

Nakakadismaya na sa bansang paulit-ulit na bukambibig ang salitang “inclusivity,” kailangan pang ipaglaban ng mga persons with disability (PWD) ang isang bagay na dapat ay matagal nang ibinigay, ang habambuhay na bisa ng kanilang ID. 

Sa halip na makatulong, tila pahirap pa ang paulit-ulit na proseso ng pagpila, pag-asikaso ng papeles, at paggastos ng pamasahe sa pag-renew ng nasabing identification card.

Ito ang nais tapusin ni Senador Erwin Tulfo, head ng Senate Committee on Social Justice, Welfare, and Rural Development, sa kanyang inihaing Senate Bill No. 1405. Layunin ng panukala na baguhin ang Republic Act No. 7277 o ang Magna Carta for Persons with Disability upang gawing libre at lifetime valid ang mga PWD Identification Cards. 

Ayon kay Tulfo, tila hindi makatao ang kasalukuyang sistema. Tuwing nag-e-expire ang kanilang ID, kailangan pa nilang pumila, magdala ng mga requirements, at gumastos ng pamasahe para lang sa dokumentong dati na nilang hawak. 

Dagdag pa niya, ang paglalagay ng expiration date ay tila paraan ng pagtanggi sa kanilang karapatang makamit ang mga benepisyong garantisado ng batas. 

Sa ilalim ng kasalukuyang Magna Carta for PWDs, may karapatan ang mga may kapansanan sa 20% discount sa mga bilihin at serbisyo, gayundin ang pantay na oportunidad sa trabaho at edukasyon. 

Tiniyak ni Tulfo na ang layunin ng panukala ay hindi lamang teknikal na pagbabago, kundi pag-alis sa dagdag na pasanin ng mga PWD na tahimik lamang na lumalaban sa araw-araw. Hindi dapat kalbaryo ang pagkuha ng ID. 

Ang PWD ID ay simbolo ng pagkilala, hindi paalala ng paghihirap. Marami nang kahalintulad na panukala ang inihain noon sa Senado at Kamara, ngunit madalas itong hindi natutuloy. 

Gayunman, umaasa ang mambabatas na mabibigyan na ito ng sapat na pansin, hindi lang bilang batas kundi bilang patunay ng malasakit ng gobyerno sa mga mamamayang may espesyal na pangangailangan. Dahil kung tutuusin, ang pagkakaroon ng kapansanan ay habambuhay, kaya dapat ay habambuhay din ang pagkalinga. 

Hindi lang ito simpleng ID, ito ay pagkilala na may lugar at halaga ang bawat Pinoy, anuman ang kanyang kakulangan o limitasyon. 

Isipin sana natin na ang tunay na “inclusivity” ay nangangailangan ng mga konkretong aksyon. Gayundin, ang panukalang ito na sumasalamin ng malasakit ay wala dapat expiration at kailangang panghabambuhay.

---

Para sa inyong opinyon, sumbong, hinaing o nais hinging tulong ito ang pagkakataong marinig ang inyong boses, sumulat lamang sa BOSES ni RYAN SISON at ipadala sa Bulgar Bldg. 538 Quezon Avenue, Quezon City o mag-email sa boses.bulgar@gmail.com

Konsepto ng “dying declaration”

ni Atty. Persida Rueda-Acosta @Magtanong Kay Attorney | October 27, 2025

Dear Chief Acosta, 

Ang kapatid ko ay kasalukuyang nag-aagaw buhay sa ospital matapos siyang bugbugin at saksakin ng dalawang tao. Sinubukan siyang gamutin ng mga doktor, ngunit tinapat kami na baka hindi na rin siya magtagal. Nang ito ay marinig ng kapatid ko, tinanggap na niya ito at ikinuwento niya sa amin ang nangyari sa kanya, kung saan ito nangyari, at kung sino ang gumawa nito. Pagkatapos na ito ay kayang sabihin sa amin ay tuluyan na siyang pumanaw. Nais sana naming magsampa ng kaso sa taong gumawa nito sa kapatid ko, maaari ba akong maging testigo sa korte para sabihin ang ikinuwento sa akin ng kapatid ko patungkol sa nangyaring krimen sa kanya? – Richie

---

Dear Richie,

Bago natin sagutin ang iyong tanong, mahalagang maunawaan muna ang konsepto ng tinatawag na “Hearsay Rule.” Nakasaad sa Section 36, Rule 130 ng Revised Rules on Evidence na ang isang testigo ay maaari lamang magbigay ng kanyang testimonya patungkol sa mga bagay na kanyang personal na alam, maliban na lang kung papayagan ng batas na siya ay magbigay ng testimonya kahit na hindi niya personal na alam ang isang bagay: 

“Section 36. Testimony generally confined to personal knowledge; hearsay excluded. — A witness can testify only to those facts which he knows of his personal knowledge; that is, which are derived from his own perception, except as otherwise provided in these rules.”

Kaya maliwanag na magiging katanggap-tanggap lang sa korte ang isang testigo kung ang kanyang testimonya ay base sa kanyang personal na kaalaman at hindi dahil sa sinabi ng ibang tao. Ngunit maliwanag din na ang konseptong ito ay mayroong mga eksepsyon. 

Isa sa mga eksepsyon sa tinatawag na “Hearsay Rule” ay ang testimonya ng isang tao tungkol sa sinabi sa kanya ng isang taong nasa bingit ng kamatayan, at ang ibinahagi sa kanya ng taong namatay ay kaugnay sa mga sirkumstansya ng kanyang pagkamatay. Narito ang pahayag ng Section 37, Rule 130 ng Revised Rules on Evidence: 

“Section 37. Dying declaration. — The declaration of a dying person, made under the consciousness of an impending death, may be received in any case wherein his death is the subject of inquiry, as evidence of the cause and surrounding circumstances of such death.”

Ipinaliwanag din ng Korte Suprema ang mga kailangan para tanggapin ng korte ang testimonya ng isang tao tungkol sa sinabi sa kanya ng isang taong nasa bingit ng kamatayan, patungkol sa mga detalye ng kanyang pagkamatay. Narito ang pahayag ng Kagalang-galang na Korte Suprema sa kasong People of the Philippines vs. Ramil Peña, G.R. No. 133964, 13 February 2002, na isinulat ni Kagalang-galang na Mahistrado Consuelo Ynares-Santiago:

“The requisites for the admissibility of dying declarations have already been established in a 

long line of cases.  An ante-mortem statement or dying declaration is entitled to probative weight if: (1) at the time the declaration was made, death was imminent and the declarant was conscious of that fact; (2) the declaration refers to the cause and surrounding circumstances of such death; (3)  the declaration relates to facts which the victim was competent to testify to; (4) the declarant thereafter died; and (5) the declaration is offered in a criminal case wherein the declarant’s death is the subject of the inquiry.”

Kaya naman maliwanag sa mga nabanggit na artikulo ng batas at sa nasabing kaso na bagama’t sinasabi ng batas na ang tatanggapin lang na testimonya ay kung ito ay galing sa sarili at personal na kaalaman o nasaksihan ng isang tao, maaari pa ring tanggapin ng korte ang testimonya ng isang tao patungkol sa sinabi sa kanyang impormasyon ng ibang tao kung ito ay patungkol sa kamatayan ng huli at sinabi habang ito ay nasa bingit ng kamatayan. 

Sa iyong sitwasyon, bagama’t hindi ikaw ang personal na nakasaksi sa krimen na ginawa sa iyong kapatid, maaari kang tumestigo sa korte tungkol sa sinabi niyang impormasyon sa’yo ukol sa sanhi at nakapalibot na mga pangyayari na humantong sa kanyang kamatayan, lalo na at kanyang sinabi ito nang may kaalaman na siya ay nasa bingit na ng kamatayan. 

Sana ay nabigyan namin ng linaw ang iyong katanungan. Ang payong aming ibinigay ay base lamang sa mga impormasyon na iyong inilahad at maaaring magbago kung mababawasan o madaragdagan ang mga detalye ng iyong salaysay. 

Maraming salamat sa iyong patuloy na pagtitiwala.