Pagmamahal sa Diyos, pagmamahal sa bayan

ni Fr. Robert Reyes - @Kapaayapaan / Patakbo-takbo | November 21, 2022

Linggo, ika-13 ng Nobyembre 2022, ikatlong araw pa lamang ng aming “pilgrimage” nang nabalitaan naming may sumabog na bomba sa Taksim District ng Istanbul, Turkey.

Ayon sa balita, anim ang namatay at 81 ang nasugatan. Nadakip ang pinaghihinalaang nag-iwan ng bomba sa gitna ng mataong bahagi ng Taksim District ng Istanbul. Sa mga sumunod na oras pagkatapos ng madugong kaguluhan, nagsalita si Recep Tayyip Erdogan, ang Presidente ng Turkey.

Lumapag ng Israel noong ika-10 ng Nobyembre at dumating kami ng umaga ng ika-11 ng Nobyembre at nagsimula ang aming pilgrimage. Tumuloy na kami sa mga banal na lugar ng Bethlehem, kung saan ipinanganak si HesuKristo. Kinabukasan, tumuloy kami sa Bethlehem, sa Ein Karem, ang lugar ng pagdalaw ni Isabel sa kanyang pinsan na si Maria at sa bundok ng Olibo, kung saan nagdasal si HesuKristo bago ito ipinagkanulo ni Hudas sa mga Romanong kawal. Noong sumunod na araw (Linggo) ika-13 ng Nobyembre, nabalitaan namin ang nakagugulat at nakakatakot na pangyayari sa Istanbul. Nag-alala kaming lahat, dahil makaraan ng ilan pang araw ay lilisanin namin ang Jerusalem upang tumuloy sa Istanbul at sa iba’t ibang bahagi ng Turkey.

Ngunit, pinaalala natin sa mga kasama na maging higit pang taimtim sa kanilang mga panalangin at hindi payagang manaig ang takot at duda sa kanilang isip, puso at kaluluwa. Ito rin ang hamon ng banal na paglalakbay—ng pilgrimage. Kailangan naming magtiwala sa Diyos at tuluyan pang hanapin ang banal na espiritu at kalooban. At pagkaraan ng walong araw, lumisan na rin kami ng Israel at lumipad patungong Istanbul, Turkey.

Napakarami naming panahong magnilay, magdasal at maglakad nang maglakad sa Jerusalem. Ano kaya ang mangyayari sa amin sa Turkey?

Gabi nang lumipad kami paalis ng Jerusalem patungong Turkey. Naantala pa ng isang oras ang eroplanong sasakyan namin. Kailangan pa naming maglakbay patungo sa aming hotel. Nagtanong ang ilan kung merong hapunan. Ang malumanay na sagot ng nasa ceception table, “Sorry, but there is no supper for you.”

Kaya noong gabi ng ika-17 ng Nobyembre, pagod at gutom kaming pumasok at mabilis na naghandang matulog dahil sa labis na ang pagkahapo sa tuluy-tuloy na paglalakbay.

Naawa sa amin ang bagong tour guide na si Hakan. Alas-9: 00 ng umaga tayo magsisimula sa pagdalaw sa mahahalagang lugar sa Istanbul, kaya’t mahimbing bagama’t bitin na tulog ang aming ninamnam noong gabing iyon.

Kinabukasan, sa unang araw ng aming paglalakbay dinala kami ni Hakan sa Topkapi, palasyo ng mga unang sultan ng Istanbul. Itinayo ito nang makuha ng mga Turko ang Constantinople noong 1453. Itinayo ni Mehmed, ang mananakop ang palasyo ng mga sultan at iba’t ibang gusali nito. Nakakalula ang laki ng karangyaan ng palasyo. Ngunit hindi lang ito palasyo ng mga sultan, sentro rin ito ng pamamahala, edukasyon, sining ng Emperyo ng Ottoman.

Tumagal ang gamit ng palasyo ng mahigit apat na siglo. Noong 1924 naging museo ang Topkapi sa dekreto ni Mustafa Kemal Ataturk. Nakita rin namin ang napakalaking imbakan ng tubig sa ilalim ng mga kalye at gusali ng isang bahagi ng Istanbul. Kamangha-mangha ang laki, lawak at lalim ng imbakan ng tubig o cistern na pinagawa ng mga sultan.

Sa gitna ng lahat ng mga Sagrado at makasining na lugar, ipinasok ni Hakan ang pagmamahal ng mga T’urko sa kanilang bayan. Ikinuwento nito ang kahalagahan ng Dardanelles Chanel bilang koneksyon ng Black Sea sa Mediterranean Sea at daan din ito tungo sa matandang siyudad ng Constantinople. Napansin ko rin ang kakaibang laki ng mga bandera ng Turkey na nagwawagayway sa iba’t ibang bahagi ng Istanbul. At nang tumungo na kami sa Canakkale at tumawid na sa Dardanelles Strait, ikiinuwento na ni Hakan ang labanan sa Gallipoli. Ito ay sa pagitan ng mga Aleman at Turko laban sa mga taga-Britain at Australia na nais sakupin ang Gallipoli upang tuluyang mahawakan ang Dardanelles Strait.

Habang ikinukuwento ni Hakan ang labanan sa Gallipoli, ipinaliwanag din nito ang mahabang kasaysayan ng paglaban ng mga Turko para sa kanilang bansa. Ipinaliwanag niya kung gaano kamahal ng mga Turko ang kanilang bayan at kung paano handang lumaban at mamatay ang mga Turko para sa kanilang bansa.

Habang nagpapaliwanag si Hakan, damang-dama namin ang pagmamahal niya sa kanyang bansa. Napag-isip-isip natin ang kalagayan ng maraming mamamayan, kung malayo o malapit ito sa tindi ng pagmamahal ng mga Turko sa kanilang bansa.

Mula sa Jerusalem hanggang sa Turkey, matinding panalangin na maging matindi rin ang pagmamahal nating mga Pinoy sa Diyos, gayundin para sa ating bansa.

Nasaan na ang kapayapaan at pagkakaisa ng iba’t ibang bansa sa buong mundo?

ni Fr. Robert Reyes - @Kapaayapaan / Patakbo-takbo | November 20, 2022

Mailap ang kapayapaan. Libong taon na itong hinahanap ng maraming bayan subalit pabalik-balik ang hindi pagkakaunawaan hanggang magmistulan itong imposibleng pangarap.

Ganyan ang malungkot na kasaysayan ng mga Palestino at Israeli, libong taong ipinaglalaban ang kani-kanyang bersyon ng karapatan, katotohanan at kalayaan.

Una nating dinalaw ang Jerusalem noong 1986 pagkatapos ng People Power revolution. Ipinadala ni Jaime Cardinal Sin, kaming limang paring mag-aaral mula sa Archdiocese ng Maynila sa Jerusalem. Nasa Roma kami noong mga panahong na naghahanap ng paraan upang suportahan ang mapayapang pagkilos laban sa nakamamatay na diktadurya ni dating Pangulong Ferdinand Marcos.

Naidaos namin ang ilang mapayapang pagkilos sa Roma upang suportahan ang rebolusyong nagaganap sa ating bansa. Lumahok din ang simbahan sa mapayapang rebolusyon. Malinaw ang papel ng ilang Obispo, pari, relihiyoso at layko sa mapayapang rebolusyon ng EDSA. Kilala ang naging papel ni Jaime Cardinal Sin, kaya ng mapilitang tumakas at lumikas ang mga Marcos, nagkaroon ng ilang taong kapayapaan.

Nagsimula ang bagong pamamahala pagkatapos ng 21-taon ng naturang “One Man Rule”. Sa buong akala na natapos na’t hindi na uulit ang malagim, mapang-api at mapanlinlang pamamahala sa ilalim ng diktadurya, naging panatag at labis na komportableng buhay ng maraming mamamayan. At sa panahon ng pansamantalang kapayapaan, bumalik tayo sa Jerusalem noong 2000. Subalit, ganun pa rin noong taong ‘yun ang sitwasyon. Naroon pa rin ang pader na humahati at naghihiwalay sa mga magkatunggaling puwersa ng Palentinya at Israel. Natapos ang aming munting paglalakbay sa Jerusalem at masayang umuwi ang mga sumama na may ibayong sigla ang pananampalataya sa Diyos at mapagmahal na pakikitungo sa kapwa tao.

At ngayon, sa ika-36-taon mula nang matapos ang mapayapang rebolusyon sa EDSA ay narito ulit ako sa Jerusalem. Wala nang Cardinal Sin na nag-uudyok na maging alerto; huwag matakot ipahayag ng katotohanan ng Ebanghelyo; kumiling sa mga inaapi at pinagsamantalahan, sa mahihirap at pinababayaan ng lipunan.

Hindi ito magiging madali. Kitang-kita kung gaano kahirap at puno ng tinik ang landas tungo sa kapayapaan, katarungan at kalayaan. Kitang-kita ito ng mga nakibahagi sa banal na paglalakbay (pilgrimage) sa Jerusalem. Kahit saan kami magpunta, kitang-kita at damang-dama ang epekto ng pader na humahati sa Palestinya at Israel. Kitang-kita ito maging sa loob ng mga banal na Simbahan at Templo. Nang dalawin namin ang Simbahan ng Kalbaryo, sa looban ng simbahan, muli nating nakita kung paano nahahati ang simbahan sa pamamahala ng tatlong relihiyon—ang Russian Orthodox, Katoliko at Hudyo—walang away.

Habang nagdarasal sa itinuturing na lubhang banal na lugar ng Jerusalem, naisip ko rin ang mahal nating bansa. Hindi nalalayo ang ating sitwasyon. Iba’t ibang relihiyon, partido at kultura. Nagkakaisa ba? Sama-sama bang nagsisikap para sa kapayapaan?

Mula sa unang dalaw natin sa Jerusalem noong 1986, katatapos pa lang ng unang EDSA, hanggang sa pangalawang dalaw noong 2000 at ngayong 2022, 36-taon na ang nakararaan, nasaan na tayo? Nasaan na ang kapayapaan at pagkakaisa ng iba’t ibang bansa sa buong mundo?

Hindi lang relihiyon at pulitika ang humahati sa ating lahat. Nahahati rin tayo ng pagtingin at pakikitungo natin sa kalikasan. Bagay na materyal, pera lang ba ito?

Kaya’t hindi natatapos ang panalangin at mapayapang pagkilos tungo sa pagkakaisa at kapayapaan. Hindi natatapos ang sama-samang paglalakbay ng lahat tungo sa kapayapaan.

May pagkakataon ang lahat na makarating sa bagong Jerusalem

ni Fr. Robert Reyes - @Kapaayapaan / Patakbo-takbo | November 13, 2022

Mahigit apat na buwan mula nang yayain ako ni Fr. Emmanuel “Pong” del Rosario na samahan siya sa inorganisa niyang Pilgrimage sa Jerusalem at Turkey. Bantulot akong sumama sa kanya dahil malapit na ang adbiyento at maraming gawaing simbahan. Gayunman, walang tigil ang paghihikayat ng batang kapatid sa kanyang kuyang pari. Naririnig ko pa ang tinig ni Padre Pong, “Kuya, samahan mo ako sa pilgrimage sa Holy Land!”

Madaling malaman kung biro o totoo ang mga salitang galing kay Padre Pong. Sa pagkakataong ito, seryoso at walang halong biro ang kanyang mga salita. Parang higit pa sa Jerusalem ang tila tinutukoy ng batang pari nang hikayatin niya akong samahan siya noong Hulyo. Meron pa bang ibang ibig sabihin si Padre Pong kaysa sa Jerusalem na karaniwang pinupuntahan ng mga nagsisigawa ng banal na paglalakbay o paglalakbay sa mga banal na lugar?

Paulit-ulit ang paanyaya ni Padre Pong. Ilang araw din niya akong pinakiusapan at kinulit-kulit hanggang sa napapayag niya rin ako.

Dumaan ang mga linggo at buwan, na tumawag na naman si Padre Pong upang usisain kung ano na ang nagawa ko tungkol sa mga dokumentong kakailanganin para sa pilgrimage. “Pasensya ka na kapatid at wala pa akong nagagawa tungkol sa ating pag-alis,” paliwanag ko sa mapang-usisang kapatid. At doon ko na naman narinig ang garalgal at medyo inis niyang tinig, “Kuya, malapit na tayong umalis. Kumilos ka na. Tawagan mo na ang ating travel agency upang alamin kung anu-anong dokumento ang kailangan mong ayusin at kunin. At huwag ka mag-aksaya ng.panahon. Napakalapit na ng November 10, 2022, baka kapusin ka ng oras para ayusin ang lahat. Sige na, kuya. Kilos na!"

May halong pagbabanta ang tono ng tinig ng batang pari. Hindi ko mawari kung bakit tila nag-aalala at hindi lang basta nag-aalala, kundi parang nababahala at nababagabag pa. Bakit? Bakit kaya?

Natapos ko sa wakas ang paglalakad ng lahat ng dokumento. Nagpunta na ako sa Turkish Embassy at nakapag-file ng visa application. Maghihintay na lang ako ng abiso kung kailan makukuha ang aking passport na merong sticker ng Visa to Turkey. Samantalang naghihintay ako at ang iba pang pilgrim para sa aming Visa, tumawag ang isang mabuting kaibigan ni Padre Pong para sabihan akong naospital si Fr. Pong dahil hinang-hina ito. Nais kong dalawin ang mabuting pari ngunit, hindi pa tiyak kung ano talaga ang sakit niya. Isa lang ang pinayagang magbantay. Inalagaan ni Berna ang matagal nang katiwala ni Padre Pong mula simbahan ng San Jose sa Balintawak hanggang sa kasalukuyang simbahan nito sa Murphy, Cubao, Quezon City.

Umigi rin ang pakiramdam ng batang pari at pinalabas na ng ospital. Ngunit, hindi gusto ni Padre Pong umuwi ng sariling parokya at pinili nitong doon muna magpahinga sa parokya ng kaibigang pari. Noong ika-7 ng Setyembre 2022, nadalaw ko na rin siya sa parokya ng kaibigan niyang pari. Masaya ang pagkikita ng tatlong magkakapatid sa pagkapari ni HesuKristo. Isang tunay na biyaya na makausap, mayakap at maipagdasal ang kapatid na pari na kalalabas lang ng ospital. Bago kami nagpaalaman, nagdasal kaming tatlong pari para sa kalusugan at kagalingan ni Padre Pong. At iyon na ang huling pagkikita namin ni Padre Pong.

Tatlong araw pagkaraan ng aming pagkikita, nahirapang huminga si Padre Pong at ibinalik siya sa ospital. Pulmonya ang sakit nito. At sa mga sumunod na araw, unti-unting humina ang batang pari, bagkus ay natatawagan at na-te-text pa siya. Ang huling text ko sa kanya ay noong gabi ng ika-16 ng Setyembre. At sumagot naman ito na nagpapaalalang huwag kong pabayaan ang paghahanda para sa Jerusalem. Ika-anim ng umaga noong sumunod na araw, ika-17 ng Setyembre 2022, tumawag ang isang matalik na kaibigan ni Padre Pong para sabihing, “Wala na si Pong!” Hindi maaaring biro ang balitang ito. Hindi ko alam kung ano ang sasabihin ko. Inulit-ulit ko ang mga salitang, “Wala na si Pong” na nagtatanong, nagtataka, nagugulat at nanlalambot.

At kaya pala hindi niya ako tinatantanan hangga't hindi ako pumapayag na sumama sa kanya. Mauuna nga siya sa Jerusalem, ngunit hindi sa luma kundi sa Bagong Jerusalem.

Ito pala ang pilgrimage na binuo ni Pong. Iba’t ibang pilgrimage. Iba-ibang antas at landas. Si Pong ang pinaka-maganda, pinaka-masayang Pilgrimage. At ang 28 na inunahan niya sa Bagong Jerusalem ay maglalakbay, magninilay, magdadalamhati at magdarasal sa lumang Jerusalem.

Hindi makararating ang lahat sa lumang Jerusalem. Ngunit, makararating ang lahat sa Bagong Jerusalem. At ang bawat sandali ng buhay ay marangal at banal na paglalakbay kahapon, ngayon at bukas tungo sa Bagong Jerusalem. Amen.