Ang hamon ng sama-samang pagtulungan para pigilan at wakasan ang lahat ng giyera

ni Fr. Robert Reyes @Kapaayapaan / Patakbo-takbo | June 21, 2025

Sinimulan nating isulat ang pagninilay na ito sa titulong “Edukasyon at Giyera.” 

Bago natin umpisahan ang pagsusulat, natitigan natin ang mga kataga at nagbago ang ating isip. Meron bang kaugnayan ang edukasyon sa giyera? Sa karaniwang pang-araw-araw na buhay, hindi nalilihis sa tema ng giyera ang mga leksyon sa paaralan.

Sa unang pahina ng isang pahayagan, makikita noong nakaraang Martes ang larawan ni Pangulong Bongbong Marcos na may hawak na flashcard na ang nakasulat ay ang salitang “ama.”  Nakangiti si PBBM habang hawak nito ang flashcard. 

Presidente, flashcard, salitang ‘ama,’ ang mga magaaral ay nakatingin at nakikinig. Ganito ang karaniwang matutunghayan ng lahat sa mga silid-aralan sa buong kapuluan. Tungkol sa pagbubuo, paghuhubog at paggabay sa mga mag-aaral ang bawat sandali sa loob ng paaralan. Hindi pinag-uusapan ang kaaway at ang iba’t ibang paraan upang labanan at lipulin ito.

Tamang-tama ang petsa ng araw ng pagsusulat natin ng pagninilay. Ika-19 ng Hunyo (1861) ay ang kaarawan ng ating pambansang bayani na si Jose Rizal. Isandaan at animnapu’t apat na taong gulang na siya ngayon. Nasa 35 taon siya nang binaril siya noong Disyembre 30, 1896 sa Bagumbayan (Luneta), Maynila. 

Ang buong buhay ni Rizal ay inialay niya sa pagdadalubhasa sa maraming sangay ng kaalaman. Nag-aral siya ng Ophthalmology (doktor ng mata). 

Pinag-aralan niya ang kasaysayan ng mga bansa na may partikular na interes sa pulitika. Dahil sa kanyang interes sa iba’t ibang kasaysayan at pulitika, pinag-aralan at nagsanay din siya sa iba’t ibang wika: Europeo, Latin, Español, Griyego, Ingles, Frances, Aleman, Portuguese, Italiano, Holandes, Russo, at Swedish o Suweko, Filipino: Tagalog, Ilokano, Cebuano, atbp; Oriental: Arabika, Chinese, Sanskrit, Hebreo at Hapon. 

Bininyagan din siyang Katoliko ngunit sumapi siya sa mga Mason. Isang katangian ng mga dalubhasa ay ang malayang paghahanap sa katotohanan at kaalaman. Ganito nga ang naging buong buhay ni Rizal. Kaya ginamit niya ang kanyang kaalaman upang ilaban ang mga karapatan at pati ang kasarinlan ng mga Pilipino. Ngunit, pakikipag-usap, paghahanap ng mga sagot sa pamamagitan ng mapayapang pamamaraan at talakayan at hindi marahas, madugo at nakamamatay na pakikipagdigma ang kanyang piniling paraan. Ito ang naging layon ng kanyang pagsusulat sa La Solidaridad at sa kanyang pagsapi sa kilusang propaganda sa España.

Iba ang naging landas ni Andres Bonifacio na nagtatag ng Katipunan. Nag-aralan ng sarili si Andres. Bago niya itinatag ang Katipunan nabasa niya ang Les Miserables ni Victor Hugo, at tiyak marami rin siyang nabasa sa mga sipi ng La Solidaridad at anumang mga komunikasyon na galing sa kilusang propaganda sa Madrid. Kaya’t kapwa kilala sina Rizal at Bonifacio bilang mga rebolusyonaryo, ang isa ay sa mapayapang pamamaraan at ang pangalawa sa pamamagitan ng madugong rebolusyon. Kaya’t sa isang kilalang sinulat ni Rizal, sinabi niya na, “Na sa labanang ito, walang hihigit pa sa sandata ng karunungan ng tao at sa puwersa ng kanyang puso.” 

Kapwa rebolusyonaryo sina Rizal at Bonifacio. Pareho silang dalubhasa sa mga kaalamang kinailangan at ginamit nila. Ngunit hindi maiaalis ang kahalagahan ng edukasyon o ang paghuhubog ng kamalayan at pagkatao sa kanilang mga pangarap at pagpupunyagi. Hindi maaaring balewalain ang kahalagahan ng edukasyon sa buhay nina Rizal at Bonifacio. Alam ng dalawang hindi magtatagumpay ang anumang rebolusyon, mapayapa man o madugo kung walang malalim na pag-aaral, pagninilay, pagsasaliksik at pagdadalubhasa. Kaya’t bago pa humantong sa pagpaplano at pagsasagawa ng “giyera,” isinagawa ng dalawa ang matinding pag-aaral, pananaliksik, at pakikipag-usap o pakikipagtalastasan sa mga kapwa rebolusyonaryo.

Masalimuot ang giyerang nagaganap sa pagitan ng Israel at Palestine sa Gitnang Silangan. Lumahok ang Iran na nakipagpalitan na ng bomba sa Israel. Nagpaparinig na ang pangulo ng Estados Unidos na baka siya makialam. Aral ang mga bansang ito sa sining ng giyera ngunit aral ba sila sa sining ng kapayapaan? 

Noong buhay si Papa Francisco, patuloy siyang nananawagang itigil ang giyera sa pagitan ng Ukraine at Russia. Ganoon din sa giyera ng Israel laban sa mga Hamas na damay ang buong Palestine. 

Ganyan din ang sinisimulang gawin ng bagong Papa Leo XIV. Sa panahong ito na maraming may kakayahang gumamit ng sandatang nukleyar, napapanahong magkaisa at isulong nang husto ang edukasyon para sa kapayapaan at wakasan na ang kahibangan ng giyera. Higit na kinakailangan ngayon ang mga guro, mga pinunong dalubhasa sa edukasyon para sa kapayapaan, sa edukasyon sa pagpigil, pagpapahinto at pagwawakas sa giyera.

Alam ng Diyos ang ibig sabihin ng ‘forthwith’

ni Fr. Robert Reyes @Kapaayapaan / Patakbo-takbo | June 15, 2025

Bakit hindi sumang-ayon sina Senate Minority Leader Aquilino “Koko” Pimentel, Senators Risa Hontiveros, Grace Poe, Sherwin Gatchalian at Nancy Binay na ibalik ang “articles of impeachment” sa House of Representatives? Bakit naman naisip ni Sen. Alan Peter Cayetano na i-remand o ibalik ito sa Kamara? Paliwanag niya na dapat tiyakin ng mga kongresista na hindi ito lumabag sa “one year ban on filing an impeachment case.”

Anuman ang tunay na dahilan, isa lang ang malinaw, ayaw ng limang senador na maantala at tumagal pa ang prosesong dapat nang simulan. Gusto naman ng 18 senador na patagalin at maghanap pa ng ibang dahilan para hindi agad magsimula ang proseso ng impeachment trial ni Vice President Sara Duterte. 

Abogado si Alan, lawyer din si Chiz, at attorney si Koko. Alam nilang tatlo na isa sa maaaring gawin sa anumang kaso ay harangin, hadlangan at patagalin ang simula ng proseso ng paglilitis. Hindi mahirap gawin ito dahil sa rami ng mga kaso at sa kakulangan ng mga huradong maaaring lumitis sa mga ito. 

Marami akong nakakausap na mga Regional, Metropolitan Trial Court judges na nahihirapang gawin ang kanilang tungkuling litisin ang mga kasong na-raffle sa kanila sa simpleng dahilan na sobra-sobra ang dami ng mga kaso. Daan-daan ang mga ito, suwerte o malas kung ang kaso ay nasa ilalim ng ga-bundok na mga kaso na kailangang litisin.

Matagal-tagal ding pinagtatalunan ang salitang “forthwith” na nakadikit sa kaso ng impeachment ni VP Sara. Ito ang sinasabi ng Konstitusyon sa impeachment complaint na naipadala na ng Kamara sa Senado: “Trial by the Senate shall forthwith proceed.”  Ipinaliwanag ni Sen. Koko ang salitang “forthwith” noong nakaraang Lunes, Hunyo 9, “Forthwith means without any delay without interval of time according to the Merriam-Webster dictionary. Ang ibig sabihin nito ay agad-agad o dapat isunod agad.” Sinalag naman ito ni Sen. Alan, na sinabi umano, “Ang ibig sabihin ng ‘forthwith’ ay susunod na ngunit hindi agad-agad.” Na parang ang ibig sabihin nito sa Ingles ay “coming soon”. Kaya lang may problema tayo sa “coming soon.” Bahala nang maghanap ng sari-saring pakahulugan ang sinumang abogado na sanay magpatagal, mag-delay ng anumang kaso.

Hindi naman mga abogado ang ibang senador na nagpasyang ibalik sa Kamara ang

“articles of impeachment” ni VP Sara. Hindi na sila sumali pa sa palitan ng mga abogadong Sen. Koko at Sen. Alan Peter. Basta sila, sang-ayon na hindi muna ituloy, i-postpone at hayaang magpahinga ang kaso sa pinanggalingan nitong House of Representatives.

Kaya’t hindi kataka-takang hindi tinanggap ng Kamara ang ibinalik na “articles of impeachment”. Ano ngayon ang mangyayari na hindi tinanggap ito ng Kamara na ibinalik ng Senado? Simple at malinaw, pag-uusapan, pagdedebatehan at tatagal ang pagsisimula ng paglilitis dahil baka sakaling makakita ng butas ang mga nagteteka-teka na tuluyan nang hindi matuloy ang impeachment trial ni VP Sara.

Nandirito na tayo sa misteryosong sitwasyon ng ‘naudlot’ ngunit hindi pa naman daw napurnadang impeachment. Nag-recess na ang Kamara at Senado kamakailan. Katapusan ito ng termino ng mga nahalal na senador noong 2022, na nagsimula ang paglilingkod noong Hulyo 25, 2022 (nagtapos noong Hunyo 11, 2025). 

Sisimulan nga kaya ang “impeachment trial” ng Senado sa susunod na 20th Congress? At kailan magsisimula ang Kamara at Senado? 

Ayon sa opisyal na kalendaryo, magbubukas ang 20th Congress sa Hulyo 28, 2025. Halos isa’t kalahating buwan mula ngayon na walang gagawin, walang mangyayari sa impeachment complaint na naipadala na, ibinalik, at hindi tinanggap ng nagpadala. Nagtagumpay ang ‘Team Teka-Teka’.

Ngunit meron pa ring konsensya, delicadeza, prinsipyong umiiral sa Senado at Kamara. Hindi lahat ng senador o kongresista ay teka-teka at depende sa mismong indibidwal. Gumagana pa rin ang konsensya sa mga bukas at handang makinig dito. Mayroon pa ring delicadeza sa mga marunong mahiya at pairalin ang tama at disente. Malinaw din na merong prinsipyo ang sinusunod, hindi pera o paratang. At lahat nang ito ay bahagi ng walang sawang pagkakaloob sa lahat ng grasya o biyaya ng Diyos.

Hindi teka-teka ang Diyos. Ipagkakaloob Niya sa atin ang kailangan natin sa tamang panahon. Wala Siyang ibang dahilan kundi gawin Niya ang mabuti at nararapat para sa atin, at bahagi nito ay ang tamang panahon ng pagkakaloob dito. 

Salamat sa lima, salamat din sa 18. Sa huli, alam ng Diyos ang ibig sabihin ng “forthwith.” Hindi ang depinisyon ng diksyonaryo at hindi rin ang depinisyon ng mga abogado.

Ang batas at ang mga teka-tekang senador

ni Fr. Robert Reyes @Kapaayapaan / Patakbo-takbo | June 14, 2025

Makapal ang tao noong nakaraang Miyerkules, Hunyo 11, sa labas ng gate ng Senado. Bakit? Bahagi ito ng tuluy-tuloy na protesta laban sa ginawa ni Senate President Chiz Escudero na sinuportahan ng 17 pang mga senador. 

Hindi itinuloy ni SP Chiz na simulan na ang proseso ng paglilitis sa bise presidente. Sa halip lagi niyang inaantala ito. Unang ipinostpone niya ang kaganapan sa impeachment ni Vice President Sara Duterte noong Hunyo 2 at inilipat ng Hunyo 11. Hindi uli ito itinuloy sa halip noong gabi ng Hunyo 10, ibinalik (remanded) ng 18 senador ang mga “articles of impeachment” sa Kamara. 

Malinaw na naman ang ginawa ni Sen. Escudero at ng mga kasama niyang mga senador. Inantala, pinabagal o sa madaling salita drinibol-dribol ang bola ngunit hindi ito hinagis tungo sa ring para magka-score. Ang galing-galing magdribol at hindi hayaang tumakbo nang maayos ang laro. Ang husay paralisahin ang laro na parang walang nangyari. Pero, laro ba ang nangyayari sa Senado? 

Maraming nagsasabing laro ito, dahil laro ng pulitika ang impeachment mula sa talakayan at pag-apruba nito sa Kamara hanggang sa pagpapadala sa Senado. Ngayong nasa Senado na, tuloy ang laro. Kung laro man ito, dapat ituloy at dumaan sa tamang proseso. Tila hinahadlangan nina SP Chiz at ng kanyang mga kasama. Bakit? Maski na “laro” ito, katotohanan ang ibubunga kung matutuloy. Ang 24 na senador na mabubuo bilang impeachment court ang magiging mga hurado na makikinig sa prosekusyon at sa depensa, at hahayaang malitis si VP Sara. 

Totoong pinasumpa ni SP Chiz ang kanyang mga kasamahang senador na magiging tapat na mga hurado sa impeachment court. Ngunit pagkatapos nilang manumpa, biglang ibinalik (remanded) ang “articles of impeachment” sa Kamara kung saan ito nanggaling. Parang isu-shoot lang sa goal ng kalaban para umiskor, pero bigla na lang itinapon sa kabilang court para roon umiskor. Malabong laro, parang larong bata. Lokohan ba o biru-biruan?! Teka-teka, saka na lang maglaro ng matino. 

Ang unang pagbasa noong nakaraang Huwebes ay mula sa liham ni San Pablo sa mga taga-Corinto (2 Cor 3:15- 4: 1,3-6). Ganito ang sinasabi rito: “Hanggang ngayon may talukbong pa ang kanilang isip tuwing babasahin nila ang aklat ni Moises. Ngunit pagharap ng tao sa Panginoon naaalis ang talukbong. Ang Panginoong binabanggit dito ay ang Espiritu at kung saan naroroon ang Espiritu naroroon ang kalayaan.”

Tila may talukbong ang ilang mga senador habang binabasa nila ang batas. Ano kaya ang talukbong na iyon? Saan o kanino galing ito? Ito ba ay talukbong laban sa kasinungalingan o laban sa katotohanan? Humaharap ba ang lahat ng mga senador sa Panginoon, sa taumbayan, sa kasaysayan, sa kasalukuyan at sa kinabukasan, o nagtatago sila sa Diyos at sa taumbayan? 

Sa halip na tanggalin nila ang mga kubli, nagtatalukbong sa katotohanan, at humahadlang sa kinakailangang proseso ng hustisya tungo sa totoo upang makamit ang katarungan para sa lahat. Lalo ring tinatakpan at itinatago ang katotohanan para pairalin ang kasinungalingan. 

Para saan ba at kanino ang Senado? Para kanino rin ang paglilingkod? Napakagaling magtalukbong, magpatagal at mag-antala ng nararapat na proseso para lumaya ang lahat sa kadiliman at kasinungalingan.

“Kasalanang malaki ang inyong ginagawa!” Ito ang mensahe ni Arsobispo Socrates Villegas. Sa halip na tanggalin ang talukbong, dinadagdagan pa ito para wala nang makita ang lahat. Para maitago ang dapat malaman ng taumbayan. Paano lalaya ang ating bansa kung ang mismong namumuno rito ay ‘kalaban’ ng kaliwanagan at katotohanan? Paano natin makikilala ang ating tunay na sarili kung mismong sila ay ‘sumasamba’ sa pagkataong huwad na malayo at umiiwas humarap sa Diyos.

Sinabi ni San Agustin,“Walang pahinga ang puso ng tao hangga’t hindi ito nakapagpapahinga sa Panginoon.” 

Nakakatakot o mahirap bang humarap sa Panginoon kaya’t saka na lang, teka muna kami haharap dahil masarap mamuhay sa luho, pribilehiyong nagmumula sa aming posisyon? 

Iyon lang ang problema, sila lang ang nakikinabang habang naiiwan ang nakararami at tuluyan nang nalalayo sa kanilang makatarungang parte ng biyayang ipinagkaloob ng Diyos sa lahat. 

Ito ang pulitika ng teka-teka, ang pulitika ng sarili, pulitikang tila walang pakundangan sa iba. Iyan ang pulitika ng mga trapo at dinastiya, na dapat lang palitan ng pulitika ng kapwa, at para sa lahat. 

Ano kaya ang ipinaglalaban ng 18 nagpasyang ibalik sa Kamara ang “articles of impeachment”? Bakit hindi sa kanila, kundi sa limang tumutol natuwa ang marami. Malinaw dito ang ibig sabihin ng ‘paghahari ng marami, laban sa katotohanang nagpapalaya sa iilan’.