‘Pinas, nagpasaklolo sa Japan para sa mga nawawalang sabungero

ni Ryan Sison @Boses | July 6, 2025

Muli na namang uminit ang usapin tungkol sa ‘missing sabungeros’. Kasong tila nilimot na, pero pilit binubuhay ng mga naiwang pamilya na naghahangad ng hustisya. 

Mahigit dalawang taon na ang nakalipas mula nang bigla na lang maglaho ang 34 katao na mula sa mundo ng sabong. Subalit ayon sa testigo na si alyas “Totoy”, posibleng umabot pa sa 100 ang tunay na bilang ng mga nawawalang sabungero, na patay na, at nakabaon umano ang mga ito sa Taal Lake.

Ayon kay Justice Secretary Jesus Crispin Remulla, may mga bagong testigo na umano’y makapagtuturo kung saang bahagi ng Taal Lake itinapon ang mga biktima. Hinihinalang 15 miyembro ng Philippine National Police (PNP) ang sangkot, at ngayon ay iniimbestigahan at isinailalim na sa ‘restricted duty’. 

Habang naghihintay ang mga pamilya ng mga nawawalang sabungero, unti-unti na ring nagkakaroon ng linaw at may direksyon na ang imbestigasyon. Kaya marahil humingi na rin ang DOJ chief ng tulong mula sa Japan para sa lakebed mapping — isang teknolohiyang makakatulong upang masala ang bawat sulok ng Taal Lake, kung saan posibleng nakabaon doon ang mga biktima. Giit pa ni Remulla, kailangan ng scientific approach sa naturang kaso at hindi maaaring iwanan o ipaubaya ito. 

Habang ang sabong ay patuloy na isinasabuhay online ng ilan, mas dumarami rin ang nahuhumaling sa sugal, pero kadalasan ang kapalit nito ay hindi lang pera, kundi mismong buhay. Malaking industriya, subalit tila bulag sa katotohanang ito rin ang pinagmumulan ng serye ng mga krimen na hindi pa rin nalulutas.  

Sa kasalukuyan, lumalabas pa rin na ang mga pulis at sabong operator ay nagtuturuan, habang ang mga pamilya ng ‘missing sabungeros’ ay nagsasakripisyo at umaasang makikita pa rin ang kanilang mga buto o labi, at hindi mababaon na lamang ang lahat ng katotohanan.

Hindi lang ito istorya ng krimen — ito ay maituturing na sistematikong kapabayaan, ng kawalang katarungan, at ng kulturang tila mas pinapahalagahan ang magkapera kaysa

sa buhay. 

Marahil sa tulong ng bansang Japan at sa teknolohiyang dala nito, matutugunan ang matagal nang hinahanap na hustisya ng mga naiwan at mga naagrabyadong pamilya. 

Nawa’y managot ang tunay na maysala at mabigyang pag-asa ang bawat pamilyang nawalan.

---

Para sa inyong opinyon, sumbong, hinaing o nais hinging tulong ito ang pagkakataong marinig ang inyong boses, sumulat lamang sa BOSES ni RYAN SISON at ipadala sa Bulgar Bldg. 538 Quezon Avenue, Quezon City o mag-email sa boses.bulgar@gmail.com

Pangungutya sa mga PWD, may karampatang parusa

ni Ryan Sison @Boses | July 5, 2025

Sa isang lipunan na madalas inuuna o tinitingnan ang pisikal na anyo bilang sukatan ng karapatan, kinakailangang ipaalalang muli na hindi lahat ng kapansanan ay halata o lantad ang kondisyon, kaya marapat na maging bukas ang isip sa lahat ng aspeto. 

Sa panibagong insidente ng diskriminasyon na naranasan ng isang person with disability (PWD), kung saan kanyang nai-post ito sa social media, isinalarawan niya ang pangmamaliit at pasaring na natanggap mula sa kapwa pasahero ng LRT matapos siyang maupo sa isang priority seat. 

Sa kabila ng pagkakaroon niya ng visual impairment dulot ng congenital cataract at malabong paningin na umaabot sa 1,150 ang grado ng salamin, pinilit umano siyang patayuin ng mga ito. Nang kanyang ipaliwanag na siya ay PWD, sinabi pa umano ng isang pasahero na kung visual disability lang naman daw, hindi na dapat umupo sa prayoridad na upuan. Dahil dito, naisip na niyang i-record ang insidente. 

Agad namang tumugon dito ang National Council on Disability Affairs (NCDA), at iginiit na may violations sa ginawang ito ng mga kapwa pasahero ng PWD.

Ayon kay Atty. Walter Jason Alava, tagapagsalita ng NCDA, nalabag ng mga pasahero ang RA 9442, na nagbabawal sa pangungutya o ridicule sa mga may kapansanan as amended by 10754, gayundin ang RA 7277 o Magna Carta for PWDs. 

Aniya, ang mga mapapatunayang lumabag ay maaaring makulong ng anim na buwan hanggang dalawang taon at pagmumultahin ng P50,000 hanggang P200,000. 

Paliwanag pa ng NCDA, hindi lahat ng PWD ay apparent disability o nakikita sa pisikal na anyo ng taong may kapansanan. Marami rin ang non-apparent disabilities gaya ng visual, mental, learning and intellectual, at psychosocial impairments — na kadalasan ay hindi nakikita o napapansin pero totoo’t seryoso. 

Hindi lamang simpleng pagtayo o hindi pagtayo sa upuan ang nais nating ipabatid sa lahat. Ito ay usaping paggalang, pang-unawa, at pagbasag sa kaisipang ang PWD ay hindi kailangang mukhang may kapansanan para magkaroon ng karapatan. Dahil sa bawat panghuhusga, kawalan ng pagpapahalaga sa mga tulad nila tiyak na labis din silang nahihirapan at nasasaktan.

Marahil, imbes na manghusga, maging bukas tayo na hindi man nakikitang may kapansanan maaaring may pinagdadaanan ang taong ating nakakasalamuha, kaya naman kailangang laging pairalin ang pagiging marespeto.

Tandaan din natin na ang tunay na pag-unlad ng isang bansa ay makikita sa kung paano nito pinapahalagahan ang pinakamahihina at mga kadalasang napag-iiwanan.

---

Para sa inyong opinyon, sumbong, hinaing o nais hinging tulong ito ang pagkakataong marinig ang inyong boses, sumulat lamang sa BOSES ni RYAN SISON at ipadala sa Bulgar Bldg. 538 Quezon Avenue, Quezon City o mag-email sa boses.bulgar@gmail.com

Political dynasty, dapat na bang ipagbawal?

ni Ryan Sison @Boses | July 4, 2025

May panukalang batas na namang nagsusulong ng pagbabawal sa mga political dynasty sa ating bansa, pero this time maipapasa na kaya? 

Ito ang inihain nina ACT Teachers Partylist Rep. Antonio Tinio at Kabataan Partylist Rep. Raoul Manuel, ang House Bill 209 na layong tukuyin at ipagbawal ang political dynasty — pamilya o angkan (“concentrates, consolidates, or perpetuates their political power”) na sabay o sunud-sunod na humahawak ng puwesto sa gobyerno, sa lokal man o pambansa. 

Ayon sa panukala, hindi maaaring tumakbo o humawak ng posisyon ang mga magkamag-anak nang sabay-sabay hanggang ikaapat na antas ng kadugo o kalahi, lehitimo man o hindi, full o half blood. 

Dagdag pa rito, walang sinuman sa loob ng ipinagbabawal na civil degree of relationship sa isang incumbent na nahalal na opisyal ang agad na magsa-succeed o sumunod sa posisyon ng huli.

Kasama rin sa panukala ang pagsumite ng sinumpaang salaysay sa Commission on Elections (Comelec) bilang patunay na hindi sakop ng prohibition ang kandidatong tatakbo. 

Ang sinumang lumabag dito ay maaaring i-disqualify at hindi bilangin ang boto, anuman ang resulta ng halalan. Gayundin, ang violator ay hindi ipoproklama at hindi papayagang maupo sa puwesto.

Gayunpaman, isang mambabatas ang tila tutol dito at nagsabing hindi ang political dynasty ang problema kundi ang kakulangan sa pulitikal na partisipasyon ng mga Pilipino. Aniya, hindi dapat pagbawalan kundi hikayatin ang mas marami pang mamamayan na lumahok sa pulitika. Hindi rin umano makatarungang anitong

hadlangan ang isang indibidwal na tumakbo dahil lamang sa apelyido nito.

Totoong may karapatan ang kahit sinong Pilipino na tumakbo at manungkulan sa gobyerno. Pero kung ang mga lider na nakaupo ay walang ginagawa at pagmamalasakit sa kanyang nasasakupan, patuloy ang mabibigat na pasanin ng taumbayan. 

Sa bansang gutom sa pantay na pagkilala at tamang pagsisilbi sa mamamayan at sa bayan, ito ay napakahalaga. Panahon na rin siguro para pag-usapan kung dapat nang ipagbawal ang political dynasty. Nakakatulong ba talaga ang magkakamag-anak na nasa posisyon o lalo lang nagpapahirap sa marami?      

Marahil, kahit isa lamang sa pamilya ang nasa posisyon basta’t tapat at handang paglingkuran ang kanyang mga kababayan, magiging mas maayos ang sistema at pamamahala sa ating bansa.

---

Para sa inyong opinyon, sumbong, hinaing o nais hinging tulong ito ang pagkakataong marinig ang inyong boses, sumulat lamang sa BOSES ni RYAN SISON at ipadala sa Bulgar Bldg. 538 Quezon Avenue, Quezon City o mag-email sa boses.bulgar@gmail.com