Olive oil para sa fatty liver

ni Dr/Atty. Erwin P. Erfe, M.D. @Sabi ni Doc | November 18, 2025

Photo File

Dear Doc Erwin, 

Ako ay isang dating elementary school teacher at ngayon ay manggagawa sa isang government agency na tumutulong sa mahihirap. Kamakailan ay nalaman ko na ako ay may fatty liver. Walang inireseta sa ‘kin na gamot ang doktor ngunit pinayuhan ako na kumain ng balanced diet. Bagama’t bihira naman akong uminom ng alak, pinayuhan ako na iwasan ang pag-inom ng alak. Tinawag ng doktor na non-alcoholic fatty liver ang aking kalagayan.

Mataas daw ng kaunti ang aking blood sugar level at ang aking timbang ay nasa kategorya ng obese kaya’t pinayuhan din akong magbawas ng timbang at pinapaiwas din ako sa pagkain ng matatamis na pagkain. 

May nagpayo sa ‘kin na isang kamanggagawa na ang olive oil ay makakatulong sa aking fatty liver. Ayon sa kanya, ito ang ipinayo sa kanya ng kanyang doktor na dalubhasa sa alternative medicine bukod sa pagkain ng tama at katamtaman lamang.

Nais ko sanang malaman kung makakatulong ang olive oil sa aking fatty liver, at kung may mga pag-aaral na rito. May specific na uri ba ng olive oil na mabisa at maaari kong gamitin? Sana ay masagot ninyo ang aking mga katanungan.

Masugid akong tagasubaybay ng BULGAR at ng Sabi ni Doc column. -- Maria Fe

---

Maraming salamat Maria Fe sa iyong pagsulat at pagsubaybay sa Sabi ni Doc at BULGAR newspaper. 

Ang fatty liver ay nangyayari dahil sa naiipon na taba (fat) sa ating atay (liver). Kung umabot na sa 5 porsyento at pataas ng timbang ng ating liver ang naipon na taba, matatawag na itong “fatty liver”. Maaaring lumala ang fatty liver at mapunta ito sa liver metabolic dysfunction, inflammation, fibrosis at cirrhosis ng liver. 

Ayon kay Leoni et al (2018), dahil walang lisensyadong gamot para sa paggamot ng fatty liver, ang mga maysakit ay pinapayuhan na kumain ng healthy diet, mag-exercise at magbawas ng timbang.

Sa mga pag-aaral sa non-alcoholic fatty liver ay madalas itong nakikita sa mga taong obese at may diabetes. Dahil dito, maaaring ang iyong obesity at pagtaas ng iyong blood sugar ang dahilan ng iyong fatty liver. 

Sa pag-aaral ni Chalasani at kanyang mga kasamang dalubhasa noong 2018 at mga scientist sa pangunguna ni Romero-Gomez noong 2017 ang pagkain ng healthy diet ay makakatulong laban sa fatty liver.

Nabanggit sa itaas na kinakailangang kumain ng healthy diet ang indibidwal na may fatty liver. Ayon kina Berna at Romero-Gomez (2020), ang pagkain ng Mediterranean diet ang pinaka-effective na dietary option sa mga may fatty liver. Isa sa mga main component ng Mediterranean diet ay ang olive oil. Sinasabi ng mga dalubhasa na ang dietary fatty acid composition ng olive oil pati na ang mga bioactive compounds na sangkap nito katulad ng hytroxytyrosol na may anti-oxidant at anti-inflammatory effects ang dahilan kung bakit ito epektibo laban sa fatty liver disease.

Ayon sa pag-aaral nina Nigam et al noong 2014 at ng mga dalubhasa sa pangunguna ni Rezai noong 2019, nag-improve ang fatty liver ng mga indibidwal na kasama ang olive oil sa kanilang diet. 

Sa systematic review na isinagawa ng mga siyentipiko mula sa Wilmar Biotechnology Research and Development Center sa Shanghai, China, ang olive oil ay makakatulong laban sa fatty liver at nakakababa rin ng liver enzymes. Iminumungkahi nila ang paggamit ng extra-virgin olive oil dahil sa mataas ito sa monounsaturated fatty acids (MUFA) at mga bioactive polyphenols. Isinapubliko ang resulta ng pag-aaral na ito noong October 2023 sa Journal of Functional Foods.

Sumangguni sa iyong doktor kung paano maisasama sa iyong diet ang olive oil upang makatulong ito sa iyong sakit na fatty liver disease.

Maraming salamat muli sa iyong pagliham sa Sabi ni Doc at nawa’y ipagpatuloy ninyo ang pag-aalaga sa inyong kalusugan.

---

Maraming Salamat sa inyong pagliham sa Sabi ni Doc at nawa’y magpatuloy sa pagbuti ang inyong kalusugan. Kung may mga katanungan pa, mag-email lamang sa Sabi ni Doc sa e-mail address na erwin.erfe@gmail.com o sa doc.bulgar@gmail.com

Pananagutan ng common carrier sa ninakaw na kargamento

ni Atty. Persida Rueda-Acosta @Magtanong Kay Attorney | November 18, 2025

Dear Chief Acosta,

Kamakailan ay nawala ang ipinadala kong kargamento sa isang pampublikong forwarding company. Ayon sa kanila, ito ay nawala dulot ng pagnanakaw habang ito ay nasa kanilang bodega. May habol pa rin ba ako sa nasabing forwarding company kahit na ito ay nawala dahil sa isang pagnanakaw? -- Fahra

---

Dear Fahra,

Ang isang forwarding company ay itinuturing ding common carrier. Bilang common carrier, itinatakda ng batas na mag-uumpisa ang pananagutan at responsibilidad ng forwarding company sa oras na maibigay o maipasa na sa kanila ang kargamento o tao na kanilang dapat ihatid. Matatapos lamang ang nasabing responsibilidad kapag matiwasay na nakarating ang tao sa kanyang destinasyon o tinanggap na ang kargamento ng nakatakdang makakuha nito. 

Sa panahon na ang kargamento ay nasa kamay ng isang common carrier, isinasaad ng batas na kinakailangan na ito ay ingatan at pangalagaan sa antas na tinatawag na extraordinary diligence. Sa kasong Annie Tan vs. Great Harvest Enterprises, Inc. (G.R. No. 220400, March 19, 2019), sa panulat ni Honorable Associate Justice Mario Victor F. Leonen), ipinaliwanag ng Kataas-taasang Hukuman na:

“Common carriers are obligated to exercise extraordinary diligence over the goods entrusted to their care. This is due to the nature of their business, with the public policy behind it geared toward achieving allocative efficiency and minimizing the inherently inequitable dynamics between the parties to the transaction. x x x

Under Article 1745 (6) above, a common carrier is held responsible — and will not be allowed to divest or to diminish such responsibility — even for acts of strangers like thieves or robbers, except where such thieves or robbers in fact acted "with grave or irresistible threat, violence or force.” We believe and so hold that the limits of the duty of extraordinary diligence in the vigilance over the goods carried are reached where the goods are lost as a result of a robbery which is attended by “grave or irresistible threat, violence [,] or force.”

Sang-ayon sa mga nabanggit, hindi sapat na dahilan na ang kargamento ay nanakaw o kinuha ng hindi awtorisadong tao para mawalan ng pananagutan ang isang common carrier, gaya ng forwarding company. Kailangang mapatunayan na sa kabila ng pag-iingat, may malubha o hindi mapaglabanang banta, karahasan, o puwersa sa nasabing pangyayari upang mawalan ang common carrier ng pananagutan hinggil dito. 

Sa iyong kalagayan, mas makabubuti kung susuriing maigi ang mga pangyayari ukol sa pagkawala ng iyong kargamento. Kung ang mga ito ay nawala lang o kinuha ng walang paalam, maaaring may pananagutan pa rin ang forwarding company sa iyo dahil ito ay nagpapakita ng kanilang kapabayaan at hindi pagsunod sa itinatakda ng batas na paggamit ng extraordinary diligence.

Sana ay nabigyan namin ng linaw ang iyong katanungan. Ang payong aming ibinigay ay base lamang sa mga impormasyon na iyong inilahad at maaaring magbago kung mababawasan o madaragdagan ang mga detalye ng iyong salaysay.

Maraming salamat sa iyong patuloy na pagtitiwala.

Mas malaking budget sa 2026, tugon sa krisis sa edukasyon

ni Kuya Win Gatchalian @Win Tayong Lahat | November 18, 2025

Noong sinimulan natin sa plenaryo ang talakayan para sa panukalang 2026 national budget, binigyang-diin ng inyong lingkod na makasaysayan ang pondong ilalaan natin para sa sektor ng edukasyon. Sa kauna-unahang pagkakataon, makakamit natin ang 4% hanggang 6% benchmark na inirekomenda ng United Nations para sa nasabing sektor.  

Umabot sa P1.38 trilyon ang ipinanukala nating pondo sa edukasyon, katumbas ng 4.5% ng Gross Domestic Product (GDP). Katumbas din ng halagang ito ang 20% ng panukalang P6.793 trilyon na kabuuang pondo para sa 2026.

Napakahalaga nito para sa bansa dahil kung malaki ang budget, mas madaling masosolusyunan ang mga pangunahing pangangailangan ng sistema ng edukasyon. Sa madaling salita, maaari na nating matugunan ang education crisis -- marami pa ring bata ang nahihirapan sa reading at math, kulang ang learning materials, at mababa ang learning outcomes.

Mapapalawak na rin ang programa para sa remediation, learning recovery, at teacher training.

Noong nakaraang linggo, binigyang-diin ng inyong lingkod na kabilang sa mga prayoridad natin para sa edukasyon ang pagpapatupad ng Academic Recovery and Accessible Learning (ARAL) Program, ang pagpapalawak ng School-Based Feeding Program, at ang pagtiyak na may sapat na textbooks ang ating mga mag-aaral. 

Ngunit, marami pang mga programa ang binigyan natin ng dagdag na pondo. Halimbawa nito, ang dagdag na pondo para sa pagpapatayo ng mga silid-aralan.

Nagdagdag ang Senado ng P19.3 bilyon sa P48.7 bilyong inilaan ng Mababang Kapulungan para sa pagpapatayo ng mga karagdagang classroom. Halos P68 bilyon na ang pondo upang mapunan natin ang kakulangan sa mga classroom na umabot na sa 147,000 nitong Hulyo. 

Naglaan din tayo ng karagdagang pondo para sa paghahatid ng mga programa at serbisyo para sa Early Childhood Care and Development (ECCD). Naglaan tayo ng P2.468 bilyon mula sa Local Government Support Fund upang tulungan ang mga fourth- at fifth-class municipalities na gawing child development centers (CDC) ang mga kasalukuyang daycare centers.

Itinutulak din natin sa ilalim ng 2026 national budget ang paglikha ng 4,622 plantilla positions para sa mga child development workers na may sahod na katumbas ng hindi bababa sa Salary Grade 8.

Para naman sa ating mga State Universities and Colleges (SUCs), nagdagdag tayo ng P8 bilyon upang palawakin ang kanilang kakayahang tumanggap ng mga mag-aaral. Kung babalikan natin ang ating pagdinig sa panukalang pondo ng ating mga SUCs, lumalabas na humigit-kumulang 168,000 ang napagkaitan ng pagkakataong mag-enroll dahil sa kakulangan ng slot sa ating mga pampublikong pamantasan at kolehiyo. Kung mapapalawig natin ang absorptive capacity ng SUCs, mas marami tayong matutulungang mga kabataan na naghahangad ng dekalidad na edukasyon.

Marami pang mga programang dinagdagan natin ng pondo para sa susunod na taon at tatalakayin natin ang mga ito sa mga susunod na araw. Patuloy nating tutukan ang mga talakayang ito upang lalo pa nating maunawaan ang mga prayoridad na programa ng ating pamahalaan.

---

May katanungan ka ba, reklamo o naisihingi ng tulong? Sumulat sa WIN TAYONG LAHAT ni Kuya Win Gatchalian, BULGAR Bldg., 538 QuezonAve., Quezon City

o mag-email sa surewin.bulgar@gmail.com