Mga nasa high risk areas, dapat nang lumikas

ni Leonida Sison @Boses | November 8, 2025

Hindi lang dapat sa kasagsagan ng bagyo naalarma ang gobyerno at mamamayan para kumilos, kailangang bago pa man dumating ang anumang sakuna ay handa na tayo. 

Sa ating bansa na sanay na umano sa mga bagyo, bakit bawat unos na bumabayo ay parang hindi pa rin tayo natututo? 

Habang papalapit ang Tropical Storm Fung-Wong o Bagyong Uwan na inaasahang magiging super typhoon, muling sinusubok ang disiplina, kahandaan, at malasakit ng bawat lokal na pamahalaan. 

Kaya naman inatasan ni Pangulong Ferdinand Marcos Jr. ang mga local government units (LGUs) na agad tapusin ang preemptive evacuation ng mga residenteng nasa high-risk areas, bago pa mag-Linggo, Nobyembre 9. Isang hakbang na pinangunahan ng Department of the Interior and Local Government (DILG) upang tiyaking hindi mauulit ang mga trahedyang kumitil ng mga buhay at sumira ng mga kabuhayan. 

Ayon sa Philippine Atmospheric, Geophysical and Astronomical Services Administration (PAGASA) kahapon, ang Bagyong Uwan ay nasa labas pa ng Philippine Area of Responsibility (PAR) ngunit mabilis na lumalakas. Sa mga susunod na oras anila, maaaring umabot ito sa super typhoon category, na posibleng mag-landfall sa Northern o Central Luzon sa Nobyembre 10. May banta rin ng malalakas na ulan, landslide, storm surge, at coastal flooding — isang senaryong pamilyar ngunit laging nakakapanindig-balahibo. 

Batay sa DILG, nakatuon ang kanilang pansin sa tatlong “K” (Kahandaan, Koordinasyon, at Kaligtasan), kung saan inaatasan nila ang mga LGUs na maghanda ng evacuation centers na may sapat na pagkain, kuryente, at tulugan, at tiyaking maayos ang pamamahala sa mga evacuees. Gayundin, dapat manatili ang kanilang koordinasyon sa Regional Disaster Risk Reduction and Management Councils (RDRRMCs).

Ipapatupad din anang ahensya, ang no-sailing policy, kanselasyon ng outdoor at tourism activities, habang kailangang tiyaking maayos ang mga daan upang walang maging hadlang para sa mga emergency at relief operations.

Sinabi pa ng DILG, hindi tayo dapat magpakampante dahil ang susunod na 48 oras ang pinakamahalaga, malinaw na paalala na ang kaligtasan ay hindi dapat isugal bagkus iprayoridad ito.  

Malaki ang papel ng pagiging handa tuwing may paparating na bagyo o anumang kalamidad. Kasabay pa nito ang taimtim nating pakikinig sa mga anunsyo mula sa mga kaukulang ahensya tulad ng signal warnings at iba pang paalala ng pag-iingat.  Napakahalaga rin ng pagsunod natin sakaling ipatupad na ang preemptive evacuation ng mga lider ng lokal na pamahalaan. 

Kapag bawat LGU ay maagap, bawat lider ay handa, at ang mga mamamayan ay nakikinig, ang pinsalang dulot ng anumang unos ay magiging aral lamang, at hindi trahedya. 

Ang kaligtasan ay dapat pinahahalagahan. Ito’y kolektibong responsibilidad, kung saan ang mamamayan ay sumusunod sa kinauukulan, habang ang gobyerno ay nireresolbahan ang anumang kahinaan ng sistema tulad ng kakulangan sa evacuation centers, mabagal na relief response, at kawalan ng koordinasyon. Sa ganitong paraan, mapipigilan natin ang mas matinding pinsala na maidudulot nito.

---

Para sa inyong opinyon, sumbong, hinaing o nais hinging tulong ito ang pagkakataong marinig ang inyong boses, sumulat lamang sa BOSES ni RYAN SISON at ipadala sa Bulgar Bldg. 538 Quezon Avenue, Quezon City o mag-email sa boses.bulgar@gmail.com

Matatalino at modernong kabataan na may likas na pagmamahal sa bayan, ‘yan ang kailangan

ni Ka Ambo @Bistado | November 8, 2025

Nagbabanta ang Super Typhoon Uwan.

As usual, ganu’n-ganu’n pa rin.

Balewala ang preparasyon.

----$$$---

DAPAT natin maunawaan na normal ang pagdating ng malalakas na bagyo.

Maging ang sorpresang malalakas na lindol ay normal.

----$$$--

Ang geographical location ng Pilipinas ay normal na dinaraanan ng bagyo, tinatamaan ng lindol at pagputok ng bulkan.

Hindi bago ‘yun, kakambal na iyan ng kasaysayan ng Pilipinas at normal na sitwasyon batay sa mapa.

-----$$$--

ANG abnormalidad ay wala sa kalikasan, sapagkat ang mother nature — ay walang negatibo — lahat ng iyan ay positibo.

Bakit?

Ang nararanasan natin ay indikasyon na “buhay na buhay” ang planet earth.

----$$$--

TINGNAN ninyo ang mga astronomer, sabik na sabik na makatuklas ng tubig at mikrobyo sa ibang planeta.

Alam ba ninyo na kapag nakatuklas ang NASA ng planetang malalakas ang bagyo, ulan, lindol at pagsabog ng bulkan — ay maglulundag sila sa tuwa?

Opo, magsaya tayo dahil mayroon pang bagyo, ulan at lindol — dahil iyan mismo ang “ating buhay”.

----$$$--

ANG planeta ay tulad din ng pisikal na katawan ng tao — kailangan ang “tibok” ng puso at “kislot” ng utak.

Iyan mismo ang “buhay” — hindi iyan simbolo ng kamatayan!

----$$$--

TULAD sa pag-amin ng mga siyentista at astronomo — mangmang na mangmang pa sila sa naturalesa ng kalawakan.

Kahit naman sa naturalesa ng ating pisikal na katawan ay nananatiling “mangmang at kapos ng kaalaman” ang mga eksperto.

Napakaraming sakit na “hindi maunawaan” at “walang gamot”.

----$$$--

KAHINAAN ng utak, kawalan ng diskarte at kawalang galang sa kalikasan at kapwa tao — ang problema — hindi ang kilos o galaw ng kalikasan.

Halimbawa, maraming siyudad at mga gusali na itinayo sa “pampang” ng mga katubigan.

Kapag bumabalik at inaangkin ng “tubig ang sarili nilang kaharian” sa mga mababang elebasyon — na epekto ng gravity — sinisisi ng mga tao ang kalikasan.

Kapag malalakas ang ulan — ang tubig — ay hinihigop paibaba ng gravity — nasaan d’yan ang “abnormalidad”?

Iyan mismo ang normal — bababa, raragasa at babaha -- sa mababang lugar.

----$$$--

ANG “sinaunang bahay-kubo” ay isang elevated floor” ang disenyo.

Ito ay dahil alam ng mga sinaunang Pinoy na palaging bumabaha sa Pilipinas dahil kakambal ng lokasyon ay bagyo.

----$$$--

IMBES na ang architectural design ng likas na bahay sa Pilipinas ay “elevated floor”, kinopya ng mga akademisyan ang ‘aklat mula Europe’ — na “bungalow” — siyempre babaha.

Ang edukasyon sa Pilipinas ay impluwensiya ng “western” — Europe at America.

----$$$--

ANG mga nagdodoktorado — ay nagpupunta at nag-aaral ng kaalaman sa “western nation”, imbes sa sinaunang kasaysayan at karanasan sa kontinente ng Asia.

Ang mga sinaunang bahay — ay may “alahibe” — ito ay imbakan ng tubig-ulan — sa bawat malalaking bahay.

Nasaan ang alahibe, na dapat ay kasama sa “building code” -- lahat ng gusali ay may imbakan ng tubig sa kanilang gusali at sa kanilang bakuran.

Mali at lihis ang “edukasyon” sa Pilipinas — kinokopya nila ang ibang bansa, pero binabalewala ang kasaysayan.

----$$$--

Kailangan natin ang matatalinong kabataan na may likas na pagmamahal sa kulturang Pinoy — iyan ang susi sa mga problema.

Kailangan natin ang mga kabataang mulat sa lantay na ideolohiyang maka-sinaunang Pilipino.

----$$$--

LAOS, lipas, mangmang at mandarambong ang lider ng ating bansa at komunidad.

Kailangan natin ang mga modernong kabataan na may likas na pagmamahal sa bayan.

Sana ay may nakikinig, may nakakaunawa at may nagmamahal sa Inang Bayan!

---

Kung may reaksyon, sumbong o katanungan, sumulat sa ASINTADO ni Judith Sto. Domingo sa BULGAR Bldg., 538 Quezon Ave., Quezon City o mag-email sa asintado.bulgar@gmail.com.

Insanity, bilang depensa sa nagawang krimen

ni Atty. Persida Rueda-Acosta @Magtanong Kay Attorney | November 8, 2025

Dear Chief Acosta,

Si Grace ay nakatatanda na kapatid ng aking kaibigan na si “A”. Nahaharap sa reklamo si Grace bunsod diumano ng pananaksak sa kanilang kapitbahay. Si Grace ay mayroong problema sa pag-iisip at iyon sana ang nais ni “A” na gamitin bilang depensa ng kanyang kapatid. Gulong-gulo na si “A” sapagkat mayroon diumano na nakapagsabi sa kanya na mapapawalang-sala si Grace dahil sa problema nito sa pag-iisip, ngunit mayroon ding nakapagsabi na kailangan na mapatunayan ang pagkasira ng isip ni Grace nang higit pa sa makatwirang pagdududa. Alin ba ang tama? Kakailanganin din ba nila ng medikal na eksperto na magsasabi na mayroong problema sa pag-iisip ni Grace? Sana ay matugunan ninyo ang katanungan na ito.

– Jestoni

---

Dear Jestoni,

Ang bawat tao na gumawa ng krimen at napatunayang may kriminal na responsibilidad ay maaaring maparusahan. Ang parusa ay maaaring pagbabayad-pinsala at danyos, multa, at/o pagkakakulong sa piitan. 

Ganoon pa man, mayroong mga sirkumstansya na kinikilala sa ilalim ng ating batas na maaaring magsilbing dahilan upang hindi patawan ng kriminal na responsibilidad ang inaakusahan. Ang isa rito ay ang pagkasira o kawalan ng tamang pag-iisip o insanity ng tao na inaakusahan ng krimen. Nakasaad sa Artikulo 12 ng Revised Penal Code of the Philippines:

“Art. 12. Circumstances Which Exempt from Criminal Liability. -- The following are exempt from criminal liability:

1. An imbecile or an insane person, unless the latter has acted during a lucid interval.

When the imbecile or an insane person has committed an act which the law defines as a felony (delito), the court shall order his confinement in one of the hospitals or asylums established for persons thus afflicted, which he shall not be permitted to leave without first obtaining the permission of the same court.

x x x” 

Nais naming bigyang-diin na ang akusado na naninindigan sa insanity, bilang kanyang depensa, ay inaamin at inaako ang krimen na ibinibintang sa kanya ngunit iginigiit na siya ay wala sa tamang pag-iisip o may sira sa pag-iisip nang maganap ang krimen kung kaya’t siya ay dapat na ipawalang-sala.

Binigyang-linaw din ng Kataas-taasang Hukuman sa kasong People of the Philippines vs. Lito Paña y Inandan (G.R. No. 214444, November 17, 2020), sa panulat ni Honorable Senior Associate Justice Marvic M.V.F. Leonen, na kinakailangan na mapatunayan na: (1) mayroon nang pagkasira ng isip ang akusado nang maganap ang krimen; (2) ang kanyang kondisyon ay medikal na napatunayan; at (3) epekto ng kanyang kondisyon ang kawalan niya ng kakayahan na pahalagahan ang kamalian ng kanyang ginawa. Bagaman ang medikal na eksperto ay hindi ganap na kailangan, malaki ang maitutulong ng kanilang testimonya sa pagtiyak na nagawa ng akusado ang krimen bunsod ng pagkasira ng kanyang pag-iisip:

“We now use a three-way test: first, insanity must be present at the time of the commission of the crime; second, insanity, which is the primary cause of the criminal act, must be medically proven; and third, the effect of the insanity is the inability to appreciate the nature and quality or wrongfulness of the act. x x x

It is highly crucial for the defense to present an expert who can testify on the mental state of the accused. While testimonies from medical experts are not absolutely indispensable in insanity defense cases, their observation of the accused are more accurate and authoritative. Expert testimonies enable courts to verify if the behavior of the accused indeed resulted from a mental disease.” (Id)

Kaugnay nito, makatutulong sa depensa ni Grace kung mayroong medikal na eksperto na maaaring tumestigo para sa kanya upang mapatunayan ang kanyang problema sa pag-iisip, na ito ay taglay na niya noong naganap ang insidente ng pananaksak, at ang kanyang kondisyon ang dahilan ng kawalan niya ng kakayahan na maunawaan ang kamalian ng kanyang ginawa.

Sana ay nabigyan namin ng linaw ang iyong katanungan. Ang payong aming ibinigay ay base lamang sa mga impormasyon na iyong inilahad at maaaring magbago kung mababawasan o madaragdagan ang mga detalye ng iyong salaysay. 

Maraming salamat sa iyong patuloy na pagtitiwala.