Mga biktima ng kalamidad, tulungan agad makabangon

ni Leonida Sison @Boses | October 13, 2025

Madalas, kapag tumama ang bagyo o yumanig ang lupa, mabilis tayong kumikilos — may relief goods, may tent, may ayuda. Pero sa gitna ng lahat ng ito, may sugat na hindi agad nalalapatan ng lunas. Dahil sa likod ng mga pilit na ngiti ng mga nakaligtas, may mga isipang gulong-gulo at pusong hindi pa rin nakakaahon sa takot. 

Kaya tama lang ang panawagan ni Health Secretary Ted Herbosa na huwag kaligtaan ang mental health ng mga Pinoy na nakaranas ng mga sakuna. 

Sa gitna ng sunud-sunod na trahedya, pinaigting ng Department of Health (DOH) ang mga hakbang upang alagaan ang mental health ng mga nasalanta, hindi lang ang kanilang katawan. 

Batay sa datos ng DOH, mahigit 1,522 indibidwal na sa Cebu ang nakatanggap ng Mental Health and Psychosocial Support (MHPSS) at iba pang interbensyon. Kasabay nito, naghanda rin ang kagawaran ng psychological first aid para sa mga residente ng Davao Region at mga karatig-lugar na tinamaan ng lindol nitong nakaraang Biyernes, October 10. 

Ayon kay Herbosa, ang mga hakbang na ito ay alinsunod sa direktiba ng Pangulo na tiyaking walang Pinoy na maiiwan, lalo na ‘yung tahimik na nakikibaka sa trauma, takot, at pagkabalisa. 

Tuluy-tuloy din ang counseling, stress debriefing, at psychological aid ng mga MHPSS responders sa mga tent city at sa mga pamilyang unti-unting bumabangon. 

Kaugnay nito, hinikayat din ng kalihim ang publiko na huwag mahiyang lumapit sa mga health center o tumawag sa National Center for Mental Health (NCMH) Crisis Hotline 1553, sakaling kailanganin nila ng tulong. 

Sa isang bansang laging sumasagupa sa delubyo ay tila normal na ang sakuna, gayunman, hindi dapat isaisantabi at ipagwalang-bahala ang ating mental health. Dapat lang na isama ito sa disaster response plan, hindi bilang dagdag, kundi bilang pangunahing bahagi nito. Dahil ang taong may matatag na isip ay mas mabilis makaahon kumpara sa isang pusong wasak dulot ng trauma. 

Ang tunay na pagbangon ay hindi lang nasusukat sa muling pagtatayo ng bahay, bagkus sa muling pagngiti at pagtahan ng mga luha. Kaya sa bawat kalamidad, dalhin sana natin hindi lang bigas at kumot, kundi pang-unawa, pakikinig, at malasakit sa isa’t isa. Ito ang matibay na sandigan ng isang bayan, mga mamamayang buo ang loob na bumangon at magsimulang muli.

---

Para sa inyong opinyon, sumbong, hinaing o nais hinging tulong ito ang pagkakataong marinig ang inyong boses, sumulat lamang sa BOSES ni RYAN SISON at ipadala sa Bulgar Bldg. 538 Quezon Avenue, Quezon City o mag-email sa boses.bulgar@gmail.com

Trauma ng mga mag-aaral sa lindol, agad solusyunan

ni Leonida Sison @Boses | October 12, 2025

Nararamdaman muli ng taumbayan ang tila kakulangan sa paghahanda ng bansa sa pagdating ng kalamidad o sakuna, gaya ng malakas na lindol na yumanig sa Davao Region, kamakailan. 

Ang lindol na tumama sa Manay, Davao Oriental noong Biyernes, October 10, bandang alas-9:43 ng umaga, ay isa sa pinakamalalakas ngayong taon. Sa magnitude 7.4, hindi maikakaila ang malalim nitong epekto sa mga paaralan sa Mindanao at ilang bahagi ng Visayas. 

Ayon sa Department of Education (DepEd), halos 10,000 mag-aaral at 490 guro ang apektado, kabilang dito ang ilang learners at guro na nasugatan. 

Agad na kumilos ang DepEd Disaster Risk Reduction and Management Service (DRRMS) at Rapid Assessment of Damages Report (RADaR) system upang tukuyin ang lawak ng pinsala. 

Anila, sa 12,399 na paaralan sa rehiyon na naapektuhan ng lindol, 202 silid-aralan ang nasira, kung saan 29 dito ang seryosong napinsala, habang umabot sa 559 ang nagsuspinde ng klase, kabilang ang mga lalawigan ng Bukidnon, Misamis Oriental, Camiguin, at Lanao del Norte. Kasunod nito, sinuspinde na rin ang mga klase sa Davao Region, Northern Mindanao at maging sa CARAGA Region.

Ang paggalaw ng local fault ang sanhi ng lindol na batay sa Phivolcs, tumama ito na may lalim na 10 kilometro sa timog-silangan ng Davao Oriental. Naitala ang Intensity 5 sa ilang bahagi ng Davao de Oro, Cotabato, Southern Leyte, at Misamis Oriental. Naglabas din ng tsunami warning ang Phivolcs sa ilang baybayin, habang binawi rin bago mag-alas-2 ng hapon ng naturang araw.

Nakapagtala rin ng damaged facilities ang Ateneo de Davao at ang Makua Malayan Colleges sa Davao City. Naiulat naman ang isang chemical spill sa ika-6 na palapag ng San Pedro College sa Davao City. 

Maliban sa mga eskwelahan, naapektuhan din ang ibang imprastruktura gaya ng Francisco Bangoy International Airport na nagtamo ng minor cracks pero nanatiling operational.

Agad namang rumesponde  ang Bureau of Fire Protection (BFP) upang tiyakin ang kaligtasan ng lugar. 

Sa kabila ng mga report ng ilang nasaktan -- mga mag-aaral at guro -- wala namang naitalang namatay. Gayunpaman, ang pangyayaring ito ay muling nagpapaalala kung gaano kahalaga ang paghahanda sa sakuna, lalo na sa mga lugar na madalas tamaan ng pagyanig.

Sa kabila ng agarang aksyon ng DepEd at ng mga lokal na pamahalaan, malinaw na kulang pa rin ang tibay ng mga paaralan pagdating sa kahandaan sa lindol. 

Ang dami ng nasirang silid-aralan at mga apektadong mag-aaral, guro, ay patunay na dapat bigyang prayoridad ng gobyerno ang pagpapatatag ng mga pampublikong eskwelahan, lalo na sa mga high-risk zones. 

Masaklap isipin na ang mga estudyanteng nais lamang mag-aral at mga gurong gustong magturo ay nawawalan ng ligtas na espasyo dahil sa tila kapabayaan sa mga imprastraktura at pasilidad na itinatayo. 

Marahil, kailangan ng mga mag-aaral na dumaan o humingi ng psychological first aid at magpatingin sa mga health expert upang makatulong na maibsan ang naramdamang trauma gaya ng anxiety at takot dahil sa lindol, lalo na ang mga bata na batid naman nating mas mahina. Dapat unahing gamutin at solusyunan ito dahil mabigat ang epekto nito sa kanilang mental health.

Panahon na rin upang gawing sentro ng plano para sa edukasyon ang kaligtasan at seguridad, hindi lang sa salita kundi sa konkretong aksyon at pondo. 

Hindi sapat ang mabilis na assessment kung hindi ito susundan agad ng tunay na rehabilitasyon at pagsasaayos. 

Ang pangyayaring ito ay dapat magsilbing wake-up call sa pambansang pamahalaan upang kumilos at gawing mas sistematiko at maagap ang disaster response, lalo na sa sektor ng edukasyon. 

Sa isang bansang madalas bisitahin ng lindol, ang pagiging handa ay hindi na opsyon kundi isang obligasyon. Maging aral sana sa atin ito, na hindi natin masasabi kung kailan tatama ang kalamidad na sisira at kikitil ng buhay. Gawin sana natin ang nararapat at kapaki-pakinabang na paghahanda para sa oras na tumama ang anumang sakuna sa ating bansa, kahit paano ay malilimitahan natin ang epekto nito sa ating buhay, dahil mas maraming Pinoy ang maliligtas at mga hanapbuhay na ating masasagip.

---

Para sa inyong opinyon, sumbong, hinaing o nais hinging tulong ito ang pagkakataong marinig ang inyong boses, sumulat lamang sa BOSES ni RYAN SISON at ipadala sa Bulgar Bldg. 538 Quezon Avenue, Quezon City o mag-email sa boses.bulgar@gmail.com

Isang buwang tax holiday, malaking tulong sa mga manggagawa

ni Leonida Sison @Boses | October 11, 2025

Hindi kailangang maging ekonomista para maramdaman ang bigat ng bawat kaltas sa sahod ng mga manggagawa. Sa kada payslip na natatanggap na halos kulangin na sa gastusin, ang ideya ng isang buwang tax holiday ay parang liwanag sa dulo ng mahabang listahan ng mga bayarin. 

Isang panandaliang hakbang, pero minsan sapat na ang pahinga para makaramdam ng pag-asa. 

Ang mungkahing ito ni Senador Erwin Tulfo ay tila himig ng malasakit, isang mithiin na puwedeng isentro ng pamahalaan ang lagay ng mga manggagawa at mapagaan ang pagbabayad sa kanilang buwis. 

Sa ilalim ng Senate Bill No. 1446 o One-Month Tax Holiday of 2025, layong bigyan ng isang buwang kaluwagan sa buwis ang mga manggagawa. Hindi kakaltasan ng tax ang sahod sa loob ng isang buwan, subalit mananatili ang mga obligasyon o mandatoryong kontribusyon gaya ng SSS, PhilHealth, at Pag-IBIG. Para naman sa mga mixed-income earners, tanging bahagi ng kanilang kita mula sa sahod ang saklaw nito. 

Paliwanag ni Tulfo, ang panukalang ito ay tugon sa hinaing ng taumbayan na sawa at pagod na ring magbayad ng buwis habang nababalitaan ng mamamayan ang mga anomalya sa mga proyekto ng gobyerno. 

Gayunman, nagbigay ng paalala si Special Assistant to the President for Investment and Economic Affairs Frederick Go, na kailangang dumaan sa masusing pag-aaral ang panukalang ito. Aniya, ang Department of Finance (DOF) at Department of Budget and Management (DBM) ang may mabigat na responsibilidad na suriin kung kakayanin ito ng bansa, lalo na’t bawat piso sa kaban ay may katapat na serbisyong dapat pondohan.

Ayon kay Go, habang pinag-aaralan ang panukala, patuloy namang isinusulong ng administrasyon ang mga programang tulad ng CREATE MORE Act at PPP Code upang mapanatili ang kumpiyansa ng mga mamumuhunan. 

Kung maisasakatuparan nang maayos, ang tax holiday para sa mga manggagawa ay hindi lang simpleng pagbawas sa kanilang buwis. Isa itong sandali kung saan narinig ng gobyerno ang hinaing ng mga Pinoy na araw-araw na nagtatrabaho at nagsisikap para rin sa ikauunlad ng ating bansa. 

Minsan, hindi kailangang malaki ang tulong na ibibigay para makaranas ng pagbabago, sapat na ang isang buwang pahinga mula sa bigat ng buwis upang maramdaman muli ng taumbayan ang panahon na kung saan buo nilang makukuha at matatamasa ang sarap ng kanilang pinagpaguran.

---

Para sa inyong opinyon, sumbong, hinaing o nais hinging tulong ito ang pagkakataong marinig ang inyong boses, sumulat lamang sa BOSES ni RYAN SISON at ipadala sa Bulgar Bldg. 538 Quezon Avenue, Quezon City o mag-email sa boses.bulgar@gmail.com