Pakikipagkapwa, pagmamahal, paglilingkod sa inang bayan, unti-unting nagbabalik

ni Fr. Robert Reyes @Kapaayapaan / Patakbo-takbo | Apr. 6, 2025

Nasumpungan natin noong nakaraang Biyernes ang panayam ni Prof. Felipe de Leon tungkol sa batayang katangian na saligan ng kultura at kaluluwang Pilipino. Sabi ng butihing propesor, “The Filipino is relational.”

Ang Pilipino ay mala-relasyon, mala-ugnayan. Hindi siya katulad ng ibang kulturang mala-sarili, mala-indibidwal. Dahil dito, umiiral sa kanya ang diwa at kultura ng “kapwa.” Ang kapwa ay ang kanyang sarili. Ang sarili ay ang kanyang kapwa. Pati ang ating wika ay hindi pangsarili, pang-ako, pang-indibidwal. Ang ating wika ay likas na kolektibo o pang-iba, panglahat. 

Binigay na halimbawa ni Prof. De Leon ang salitang “eat” sa Ingles. Kung ito ay babanghayin sa Ingles, hindi malayo ang iyong mararating. Subukan nating banghayin ang salitang “eat” sa Ingles. Eat, eats, ate, eating, eaten… meron pa ba? Tingnan natin sa Pilipino: Kain, kumain, kinain, nakikain, napakain, kain-kainan, kakain, kinakain, nanginain, kainan, makikain, magsikain, ikain mo ako.

Ang wika ay ugnayan. Ang bawat bahagi ng buhay ng mga Pinoy ay ugnayan. Hindi kaila sa lahat sampu ng mga taga-ibang bansa ang katangiang nagpapakilala sa ating lahat.

“The Filipinos are the most hospitable people in the world,” sabi ng halos lahat ng mga taga-ibang bansa na dumadalaw sa atin at naranasan kung paano tayo tumanggap ng mga bisita mula abroad. Bukas ang bawat tahanan, magpapatuloy, magpapainom at magpapakain tayo maski na hindi natin kilala. Kaya kapag dumating ang sinumang bisita, ang laging tanong natin ay, “Kumain na ba kayo? Ano po ang gusto ninyong inumin?” Agad-agad nating inaanyayahang maging palagay at maalwan ang bisitang dumating sa ating tahanan.

Sa Ebanghelyo noong Biyernes, ito ang sinabi ni Hesus tungkol sa kanyang relasyon sa kanyang ama, “Nakikilala ko siya, sapagkat ako’y mula sa kanya, at siya ang nagsugo sa akin.” (Juan 7:29)

Ang pagiging pala-ugnay, maka-kapwa natin ay bunga ng ating malalim na pananampalataya, ang ating buhay na pakikipag-ugnayan sa Diyos. Noong mahahalagang araw ng Pebrero (22, 23, 24, 25) 1986, lumabas ang malalim na pag-uugali ng bawat mamamayan. Namalas ng buong mundo ang kaluluwang Pilipino. Sa kahabaan ng EDSA, walang mataas o mababa, malaki o maliit, mayaman o mahirap, may pinag-aralan o wala, isa tayong kumakain, nagdarasal, kumakanta, nagdiriwang, umaasa, naniniwala. 

Nangyari ang matagal nang inaasam-asam ng marami, natapos ang panahon ng diktadurya. Lumayas ang diktador at ang kanyang pamilya. Lumaya ang bansa sa kamay na bakal ng 21 taong kapangyarihan ng isang pamilya at ng kanilang mga alipores. Bumalik ang mga nawala. Bumalik ang ating malalim na pakikipag-ugnayan, pakikipagkapwa. Bumalik ang humila at lumabnaw na pagkakakilanlan. Bumalik ang ating diwa ng misyon at ang lakas, tatag at tapang ng pagkakaisa. Bumalik din ang pakiramdam na tayo ay iisang bansa, iisang lahi, mapayapa, marangal at dakila.

Subalit sa nagdaang 39 na taon mula 1986 hanggang ngayon, unti-unting nalusaw ang ating ugaling pala-ugnay, maka-kapwa. Humina at halos maglaho ang ating pagkakakilanlan. Lumabo at halos nawala ang ating pagmamahal sa Inang Bayan na makikita sa misyon na maglingkod at ibigay ang sarili sa kanya. Nanghina, natakot at rumupok ang marami sa harap ng mga pinunong walang paninindigan, walang prinsipyo, walang moralidad, korup, marahas at hindi dinadaluyan ng pag-asa. Nakita at naramdaman natin ang unti-unting paglabnaw, paglaho at paghina ng diwa ng kaluluwang Pilipino.

Bagama’t malaki ang nagawa ng administrasyon ni dating Pangulong Cory Aquino, mula sa kanya hanggang ngayon, tila hindi nagbago ang sistema at istraktura ng Pilipinas.

Lalong lumakas ang mga dinastiya na pinairal ang kultura ng padron, paggamit umano sa pondo ng bayan ng makapangyarihang pamilyang kapit-tuko sa poder at kayamanan, ang pulitika ng kompromiso at paggamit umano sa mga korte para protektahan ang pang-sarili at pang-pamilyang interes. At unti-unting lumubog ang bansa habang lumutang at lumakas ang mga dinastiya mula sa nasabing pangulo hanggang sa mga sumunod na administrasyon. 

Nagkaroon ng matitinding kaso ng pagnanakaw (plunder) mula sa mga namumuno. Nabastos ang wika, ang kababaihan, pati simbahan. Nasira ang ugaling Pinoy na pala-ugnay at maka-kapwa, at pinalitan ito ng ‘pambabastos’ at paninira ng sinumang kalaban o hindi kampi ng mga administrasyong nakaupo.

Subalit ngayon, unti-unting may nangyayari. Habang nalalapit ang paglilitis ng naaresto at nakulong na dating pangulo, napipilitan tayong lahat na tumingin sa salamin at muling tingnan at dalisayin ang sarili. Ito ang sinabi ni Joel Ruiz Butuyan, “Ang paglilitis ni Duterte ay magbibigay sa bansa ng malaking salamin kung saan makikita natin kung anong uri ng tao tayo naging samantalang pumalakpak o nanahimik ang marami sa gitna ng pagpatay sa libu-libong mamamayan dahil sa budol na kailangang dumanak ang dugo upang maging ligtas at mapayapa ang lahat.”

Masakit muling tumingin sa araw ang mga matang nasanay pumikit sa karimlan ng kasinungalingan at patayan. Ngunit, dahan-dahang bumabalik ang liwanag at unti-unting nagmumulat ang mga mata. 

Habulan, barilan sa Marcos Highway at ang sakuna ng karahasan at kaskasan sa kalye

ni Fr. Robert Reyes @Kapaayapaan / Patakbo-takbo | Apr. 5, 2025

Pagkatapos yanigin ng lindol, 7.7 intensity, ang Myanmar noong nakaraang Biyernes, Marso 28, naganap naman ang isang matinding karahasan sa pagitan ng drayber ng SUV (Toyota Fortuner) at isang rider na humantong sa insidente ng pamamaril sa Marcos Highway, Barrio Mayamot. 

Libo ang namatay at hanggang ngayon ay hinahanap sa ilalim ng mga gumuhong gusali ang survivor sa Myanmar at Bangkok na lindol. Walang kalaban-laban sinuman sa nakamamatay na galit ng kalikasan.

Kitang-kita ang mataas na gusaling ‘under construction’ pa sa Bangkok na gumuho na parang laruang cardboard. Maraming nasa ginagawang gusali nang mangyari ang pagyanig. Walang magagawa kundi maghanda at kung kinakailangan, lumikas upang iligtas ang sarili at pamilya sa mga malalaki at matitinding natural disasters tulad ng lindol o bagyo.

Matagal nang pinaghahandaan ang “The Big One,” ang kinakatakutang maganap na lindol sa parteng dinaraanan ng ‘Marikina fault line’. Kung wala namang tayong magagawa sa pagpigil sa lindol tulad nito, bakit hindi tayo magsimulang maghanda at kumilos at hindi magwalang-bahala ang marami? Bakit hindi tayo matuto sa mga karatig bansa gaya ng Japan at Australia, na meron nang mga sentro na pinaglalagyan ng mga batayang pangangailangan tulad ng pagkain, tubig, flashlight, jacket, kumot, unan, banig, gamot at iba pang mga mahahalagang batayang pangangailangan? Meron na ring mga organisadong grupo na may kasanayan at kaalaman na handang kumilos sa anumang emergency.

Maski na paano, mapaghahandaan ang mga sakuna ng kalikasan. Merong babala para sa bagyo, lindol, at pagsabog ng bulkan. Meron ding nakalaang pondo para sa paglikas ng mga taong maaapektuhan. Meron na ring mga Disaster Management at Mitigation Councils sa bawat bayan at siyudad. 

Ngunit, wala pang malinaw na programa at istraktura para tugunan ang kakaibang “disaster” na nagaganap araw-araw sa mga malalaki at ordinaryong kalye. Ito ang disaster ng karahasan at kaskasan sa mga kalye, na itinuturing natin na Karahasan at Kaskasan sa Kalye (KKK).

Nasaksihan ng marami sa social media ang video ng naganap sa Marcos Highway nang naghabulan ang drayber ng isang Toyota Fortuner at ang drayber ng motorsiklo. Matinding galit ang lumamon sa drayber ng kotse, at sa kasawiang palad nagpang-abot sila at nagkagulo. Ito ang dahilan ng suntukan at kuyugan sa kalye. Nang makita ng ibang naka-motor ang nangyari, nakialam ang mga ito at kinuyog ang drayber ng kotse.

Hinabol naman ng drayber ng kotse ang rider at nang maabutan, pinaputukan ito gamit ang kanyang baril. Bumagsak ang rider at patuloy pa ring nagpaputok ang drayber ng kotse, kaya apat katao ang tinamaan, kasama dito ang asawa ng drayber ng kotse.

Sinubukan ng drayber ng kotse na tumakas subalit hinabol ito ng mga pulis at naabutan. Nakakulong na ang drayber ng Fortuner sa ngayon at Haharapin nito ang maraming kaso na may karampatang parusa. Subalit, kailangang sagutin ang mga tanong kung ano at paano ang gagawin ng pamahalaan laban sa karahasan at kaskasan sa kalye.

Dati nang nangyayari ang mararahas na sakuna at pagkakaroon ng kaskaserong drayber. Dati na ring may mga nagmamaneho na may dalang baril. Ilan na ang nadisgrasya sa iresponsableng pagmamaneho ng mga kaskaserong drayber? Ilan na ang napatay, nabaril ng drayber ng sasakyan dahil sa init ng ulo? Hindi pa rin nalulutas ang ganitong sakuna. Bakit kaya hindi pa?

Nagkaroon na rin ng ilang sakuna sa rami ng mga motorsiklo sa kalye. Parami nang parami ang mga motorsiklo ngunit walang malinaw na regulasyon na ipinatutupad ang pamahalaan. Benta nang benta ng mga motorsiklo. Release nang release ng mga driver’s license sa mga nag-a-apply. May mga test nga siguro pero madali lang. Hindi ko lang alam kung merong mas mahigpit na test para sa mga nagmamaneho ng motorsiklo. Sa tingin ko, hindi lang madaling bumili nito, kundi magparehistro at kumuha ng driver’s license para magmaneho ng motorsiklo. Gayundin, madali makalusot sa pulis ang maraming nagmomotorsiklo. 

Parang exempted sa batas ang tingin ng maraming nagmomotorsiklo sa kanilang sarili. Halos hindi sumusunod sa traffic light ang mga nagmomotor, lalo na sa lugar na walang pulis o MMDA na nagbabantay.

Dito natin nakikita na lumalaganap ang kultura ng karahasan sa ating bansa. Hangga’t hindi nagkakaroon ng programa para pigilan at parusahan ang gumagawa ng karahasan at kaskasan sa kalsada, tuluy-tuloy pa rin ito. 

Hangga’t walang nagtuturo sa mga nagmamaneho ng motorsiklo at tatlo gulong o tricycle ng kahalagahan ng pagsunod sa batas-trapiko, ng kahinahunan at paggagalangan sa kalye, walang matinong mangyayari. Tuloy din ang baliw na pagpatay, mali at iresponsableng paggamit ng sasakyan, at ng mga naglipanang instrumento ng pagpatay sa kapwa. At isa lang ito sa napakaraming sakunang nililikha ng mga tao sa lansangan.

Ano ang gagawin ng ating gobyerno sa lumalaganap na sakuna ng kultura ng karahasan at kaskasan sa kalye?

Bunga ng kanyang kaarawan, buhay o kamatayan ba?

ni Fr. Robert Reyes @Kapaayapaan / Patakbo-takbo | Mar. 30, 2025

Kung may simula, may katapusan. Kung may buhay, may kamatayan. Ito ang isinasaad ng bawat kaarawan. Matatapos at matatapos ang maganda’t dakilang buhay na ito. Sa kabila ng ating pagkukuwari at sari-saring pagbabalatkayo na pilit nating itinatago ang totoo sa iba, hindi natin ito magagawang lubos sa ating sarili. Unti-unting darating ang mga hudyat ng katapusan na hindi natin mapipigilan. 

Para sa atin, ilusyon ang kayamanan at kapangyarihan. Walang forever ang kapangyarihan. Gustuhin man ang maging diktador habang buhay, may mangyayari’t mawawala sa’yo ang pinakamimithing kapangyarihan. At maski na hawahin ang iyong mga tagasunod, ang masang sinasamba ka, panahon lang ang kailangan upang matauhan sila’t maunawaan ang ilusyong minana nila sa inyo na unti-unti ring maglalaho.

Matagumpay mang nakabalik sa kapangyarihan ang pamilyang halos 40 taon nang napalayas ng mapayapang rebolusyong nakilalang People Power, hanggang kailan pa mahahawakan ang kapangyarihan at kayamanang tila dati pa nilang ninakaw? 

Pare-parehong naghahanap na ang magkatunggaling pamilya ng kani-kanilang mga kaaway. 

Kung sabagay, hindi ba dapat alam ng dalawang nagtutunggaliang pamilya na mas mainam na magkampihan sila’t maging isang team tulad ng pinatingkad nilang UniTeam? Ngunit para saan ba talaga ang binuo nilang team kung pare-pareho namang makitid ang kanilang mga hinahangad at ipinaglalaban. At nasaan na ang magaling na UniTeam na kanilang binuo?

Mahirap talagang bumuo ng team kung ang hangarin ay maitim at taliwas sa diwa at espiritu ng banal na buhay ng Diyos na sa sulat ni Pablo sa mga taga-Corinto ay mababasa:

“Walang sinumang nabubuhay para sa sarili lamang. Walang sinumang namamatay para sa sarili lamang. Dahil kung nabuhay tayo para sa Panginoon, sa Panginoon tayo. Kung mamatay o mabuhay tayo, sa Panginoon tayo.” (Roma 14:7-9, 10-12)

Para kanino ba ang dalawang nagtutunggaling pamilya? Para kanino ba ang mga kaalyado nila? Para sa kapwa, sa bayan ba sila o tulad ng marami nang nauna at darating pa, pansariling interes pa rin ang pinakamahalaga, wala nang iba.

Nag-birthday noong nakaraang Biyernes ang tinatawag nilang “Tatay.” Kung saan-saang sulok ng kapuluan at daigdig, ipinadama ng mga sumusuporta’t naniniwala sa kanya ang kanilang pagmamahal sa kanilang “Tatay,” ngunit natitiyak ba nilang ganoon din ang nararamdaman nito para sa kanila? 

Anong ama kaya ang magsisinungaling at magtataksil sa kanyang mga anak? Anong ama na sa gitna ng nakamamatay na pandemya, nakuha pang maghanapbuhay at pagkakitaan ang matinding takot at kalituhan ng kanyang mga kababayan sa gitna ng mapanganib na banta ng pandemya?

Kitang-kita sa dalawang panig ang sariling diyos-diyosan at diyos-diyosang makasarili. Kitang-kita kung paano nagnakaw at kumitil ng buhay ang dati pati ngayon. At habang ipinagdiriwang ang kaarawan ng isa, pikit-matang itinatanggi kung paanong namunga ng kamatayan ang kanyang maraming kaarawan.