Hamon sa simbahan, ipagpatuloy ang ‘synodality’

ni Fr. Robert Reyes @Kapaayapaan / Patakbo-takbo | August 20, 2025

Naimbitahan tayo ng Daughters of Mary Immaculate na magbigay ng panayam sa Baguio City noong Sabado, Agosto 16. 

Hindi pa ganoon katanda ang DMI. Nagsimula ito noong 1978 sa patnubay ni Jaime Cardinal Sin at nag-umpisa bilang Daughters of Isabela. Ang opisina nito ay nasa New Haven, Connecticut at ang pinakaunang grupo nito ay ang Holy Rosary Circle na nabuo sa Maynila noong Mayo 24, 1951. Napagkakamalan ito na “sister organization” ng Knights of Columbus, isang samahan ng mga lalaking Katoliko na itinatag ng Hesuwitang Fr. Michael J. McGivney noong 1882.

Nang tanungin ko ang isang lider nito na nag-anyaya sa akin kung ano ang paksa na nais nilang talakayin ko, “Bahala ka na,” sagot nito. Kaya naisip ko ang paksang “Synodality, Relevance and Survival” o synodality, kaugnayan sa mundo at lipunan at matatag at mahabang buhay. 

Bakit ito ang naisip nating paksa? Una, hanggang ngayon, ang tema ng maraming mga pagtitipon ay ang “synodality,” ang paksang sinimulan ni Papa Francisco halos dalawang taon na ang nakakaraan. Nang mamatay si Pope Francis noong nakaraang Abril, ang kapalit nito na si Papa Leo ay nagsimula nang magpahayag na ipagpapatuloy niya ang sinimulan ng kanyang hinalinhan. Itutuloy niya ang programa at pananaw ng “synodality.”

Sinimulan natin ang panayam sa pagbabalik-tanaw sa Baguio City noong unang nadalaw natin ito taong 1970. 

Seminarista pa lamang tayo noon at meron kaming kaklaseng nag-anyaya sa aming klase na gamitin ang kanilang bahay sa Gibraltar Road para sa aming maikling ‘retreat’. 

Mula 1970 hanggang 2025, hindi ko mawari kung ano ang nangyari sa Baguio, ibang-iba na ngayon. Pagkaraan ng 55 taon, napakaraming nawala at nagbago. Wala na ang makakapal na puno ng pino sa mga bundok sa paligid ng Baguio. Napalitan na ito ng mga bahay na dikit-dikit, iba-iba ang hugis, laki at kulay. Magulo, walang ayos, pangit at tila nakasisira sa ecosystem ng Baguio. Nawala na rin ang ‘amoy pino’ na sa ibaba pa lang ng Rosario, La Union ay maaamoy na sa loob ng anumang sasakyan, kotse o bus. Kaunti rin na ang tao at turista. 

Kilala ang Baguio bilang “Summer and Spiritual Capital of the Philippines”. 

Kung pakikinggan ko ang mga bali-balita, nasira at pumangit ang Baguio dahil umano sa korupsiyon at mismanagement. Hindi ko alam kung ano ang cause at effect nito. Epekto nga ba o cause ang korupsiyon at meron pang mismanagement?

Ang apat na bahagi ng synod on synodality ay tungkol sa pagbabago at pagbabalik-loob: 1. Pagbabago ng Puso; 2. Pagbabago ng mga Ugnayan; 3. Mga Proseso; 4. Mga Ugnayan. Isang pangunahing instrumento ng synodality ay ang “spiritual conversations”, ang usapan o kuwentuhan sa Espiritu (ng Diyos). Kailangang pakinggan ang lahat, lalo na ang mga walang tinig tulad ng mga mahihirap, mga grupong nasa laylayan, mga karaniwang mamamayang hindi kilala at walang pangalan.

Balikan natin ang Baguio. Mukhang merong pagbabago ng puso at ugnayan na nangyari sa nagdaang 55 taon. Lumayo ang puso ng marami sa kalikasan, sa tradisyon at kasaysayan ng Baguio. Lumayo rin ang puso sa ugnayan ng lahat sa kilalang siyudad.

Ang unang biktima ng maling pagbabago ay ang kalikasan at hindi maiiwasang mabiktima ang mga mamamayan. Sa pagsira ng mga bundok, nawala ang mga punong pino, pumalit ang mga bahay at lumala ang basura, nangonti at halos maubos ang tubig, nangonti rin ang pagkain dahil naubos ang mga bukas na lupang taniman, dumami at dumagsa ang mga taga-labas na nagsimula ng iba’t ibang business, nag-iba ang kultura ng Baguio mula simple, hindi komersyal hanggang sa tila naging magulo at panay negosyo ang lahat.

Ngunit, hindi pa rin lubos na nasira ang Baguio. Meron pa ring naaalala ang dati at tunay na Baguio. Hindi lang ito romantiko kundi totoo. Merong Baguio na hindi basta-basta nakikita pero nasa puso pa rin ng mga umaalala at nagmamahal. 

Merong mga maliliit na tindahan, kapihan, studio, maliliit na grupong hindi hinahayaang mamatay ang kaluluwa, ang tunay na espiritu ng Baguio. 

Hindi ang malaking supermarket sa dating lugar ng Pines Hotel ang may dating sa Baguio. Hindi ang halos natabunang Mines View ang may dating sa lugar at hindi ang ube jam ang kilala na pinasikat ng mga madre. 

Sa mga malalamig na gabi at madaling-araw, maaamoy pa rin sa ilang lugar ang ‘amoy pino’. Mararamdaman pa rin ang katahimikan at ang bulong ng espiritu sa ilang tagong lugar. Kakaunti na nga ang mga lugar na ito ngunit naroroon pa rin sa mga maraming lihim at mahiyaing sulok ng Baguio.

Ito ang hamon hindi lang sa Baguio kundi pati sa simbahan, kung tila humihina ang dating at nababawasan ang bisa ng kanyang tinig baka nagkukulang na ang simbahan sa tunay na pagtingin at pakikinig sa Espiritu ng Diyos. Baka kailangan nang hanapin ang mga lihim at mahiyaing lugar na ito na pinagtataguan ng espiritu ng katotohanan, kalayaan at kaligtasan. Bawasan na muna ang kumportableng buhay.

Maging misyonero muli ayon sa hamon ng bagong Pope Leo. Lumabas, pumunta sa mga sulok at tagong mga lugar, at muling tumingin ng malalim at makinig ng taimtim.

Ginagawa namin ito sa simpleng paraan sa aming parokya na tawag namin dito ay ang anim na B o 6B -- baba, babad, buklod, buo, buti at batid. 

Hindi na puwedeng maghintay sa itaas o sa gitna. Ang buhay ay nasa labas, nasa ibaba. Kahit na patay na si Papa Francisco, dumadagundong pa rin ang kanyang tinig na sa simula ay iisa ang sinasabi sa buong simbahan -- Go out! Go out! Go out!

Ang magmahal sa kapwa ay pagmamahal sa Diyos

ni Fr. Robert Reyes @Kapaayapaan / Patakbo-takbo | August 16, 2025

Noong Setyembre 26, 2009, habang rumaragasa ang Bagyong Ondoy, binawian ng buhay ang isang binatilyong 18-taong gulang sa gitna ng pagliligtas ng mga tinatangay ng baha. Nailigtas ng binatilyo ang humigit-kumulang 30 indibidwal. Siya si Muelmar “Toto” Magallanes, ang kinikilalang “bayani ng Ondoy.”

Si Dion “Gelo” Angelo dela Rosa, 3^rd year college student, at 20-taong gulang lang. Hindi umuwi si Jason, ang kanilang ama noong Hulyo 22. Ngayon lang ito nangyari kaya’t agad-agad hinanap ni Gelo ang kanyang ama sa gitna ng ulan at baha. Pagkaraan ng tatlong araw na paghahanap sa mga barangay hall, presinto ng pulis natagpuan ni Gelo ang kanyang ama sa Sangandaan Police Station. Ito pala ay nahuling nagka-kara krus, isang ipinagbabawal na sugal (ng mahihirap). Hindi ipinagbigay-alam ng mga pulis sa pamilya ng kanilang hinuli dahil ayon sa kanila hindi ito ipinakiusap ni Jason. “Kapani-paniwala ba ang paliwanag na ito?” tanong ni Kardinal Ambo David. 

At nang matagpuan na ni Gelo ang kanyang ama, sinimulan na nitong tulungan itong makalabas. Una, kailangang maghanap ng P30,000 na hinihinging piyansa ng mga pulis. Pangalawa, kailangang dalhan ng pagkain araw-araw. Pangatlo, pang-apat, panglima mga dahilan, pero hindi tumigil sa paghahanap ng tulong si Gelo hanggang noong Hulyo 27, 2025, dalawang araw matapos matagpuan niya ang kanyang ama, nanghina, nilagnat at tuluyan nang binawian ng buhay si Gelo. Bakit? Tinamaan ng leptospirosis. Isa pang bayaning maituturing si Gelo, at ganito ang buod ng isinulat ni Kardinal David tungkol sa isang sakristan na taga-Longos, Malabon.

Noong Agosto 4 naman, natagpuang hindi na kumikilos si Wilma Auza sa bus na sinakyan nito mula Cebu patungong Dumaguete. Pauwi si Wilma mula Japan upang dalawin ang kanyang pamilya. Puno ng mga regalo ang kanyang maleta para sa kanyang pamilya. Ito ang sabi ng isang post: “Puno ng regalo ang kanyang malate, ngunit walang nakakita ng hirap, pagod, loob ng puso ni Wilma sa at anupamang naging dahilan ng paghinto nito.” 

Libu-libong OFW ang kinakatawan ni Wilma. Karamihan ng ating mga kababayang OFW ay nagtitiis ng hirap hindi lang ng katawan kundi ng isip, kalooban maging kaluluwa. Alam natin ito dahil naging OFW din po tayo. Ilang OFW ang nagkasakit at namatay sa ibang bansa. Ilang OFW ang nagka-kaso, totoo man o hindi, nakulong at may iba nabitay pa, tulad ni Flor Contemplacion. 

Ilang OFW ang nahiwalay sa asawa, nawalan ng anak at tuluyang nagkagulo na ang pamilya. Ilang OFW ang umuwing walang-wala dahil sa pagkakabaon sa lahat ng uri ng utang sa ibang bansa. 

Mahaba ang listahan ng mga pinagdaraanan ng mga OFW na kapalit ng malaki-laking sahod. Kapit sa patalim at umaasang makaiwas sa kapahamakan at makauwing malusog at buhay. 

Sana nga maganda ang mangyari sa karamihan sa ating mga kababayang OFW. Ngunit alam ng lahat ng naging OFW ang mga sari-saring panganib na kailangang harapin sa paghahanapbuhay sa ibang bansa. Tibay ng loob, lalim ng pananalig, tamang pagdedesisyon ang mga sandatang kailangang dalhin ng bawat OFW sa kanyang pakikibaka abroad. Tiyak kong dala-dala ang tatlong ito ni Wilma. Ngunit hindi natin alam kung ano talaga ang naging buhay niya sa Japan. Mahirap nang malaman ito dahil hindi na muli magsasalita ang isa pang bayaning OFW.

Toto, Gelo, Wilma! Sino ang nakakakilala sa kanila? Hindi ko nakilala sinuman sa tatlo, ngunit ang istorya ng kanilang buhay ay mananatiling buhay sa aking puso.

Sa darating na Setyembre 7, 2025, idedeklarang santo ni Pope Leo XIV sina Carlo Acutis (15) at Pier Giorgio Frassati (24). Batang-batang mga santo ngunit mga higanteng halimbawa ng kabanalan. Parang katulad sina Toto at Gelo ang kanilang edad ngunit kay laki ng mga puso. Kay laki ng pagmamahal sa kapwa at sa pamilya. Salamat sa mga bayani, sa pagbubuwis ng kanilang buhay hanggang huling sandali. Hindi lang ito kabayanihan, kundi kabanalan din ito. Ang magmahal sa kapwa ay pagmamahal sa Diyos. Ang magmahal sa Diyos ay tiyak magtutulak kaninuman na magmahal sa kapwa.

Panalangin natin sa gitna ng hindi maganda at hindi nakatutuwang krisis na pinagdaraanan ng bansa at ng bawat mamamayan na padalhan tayo ng Diyos ng higit pang maraming bayani. At sana hindi sila mamatay kundi patuloy na gumawa ng maganda at tama upang tularan ng marami pang magiging bayani tulad nila.

Hustisyang batay sa katotohanan, bakit hirap itulak?

ni Fr. Robert Reyes @Kapaayapaan / Patakbo-takbo | August 10, 2025

Maraming natuwa nang na-transmit na ng House of Representatives ang “articles of impeachment” laban sa bise presidente noong Pebrero 5, 2025. “Forthwith” ang salitang Ingles na pinagtalunan ng Kamara at Senado noong nakaraang Hulyo. Ang bunga nito ay ang “remanding” ng “articles of impeachment” ng Senado noong Hunyo 10 sa Kamara. Hindi nagtagal, lumabas naman ang salitang “unconstitutional” mula sa Korte Suprema. Hindi nagpatalo ang Senado kaya’t inilabas nila ang pinakahuling salitang “archived”.

Tingnan natin ang mga ibig sabihin ng mga salitang halinhinang ginamit ng Kamara, Senado at Korte Suprema sa kontrobersyal na “impeachment complaint” laban kay Vice President Sara Duterte:

Transmitted: ipinadala ng House of Representatives at tinanggap ng Senado ang impeachment complaint.

Forthwith: o immediately, o agad-agad na dapat sinimulan nang litisin ang bise presidente sa pagtanggap ng Senado ng articles of impeachment.

Remand: ibinalik ng Senado sa HOR ang ipinadala nitong impeachment complaint.

Unconstitutional: sabi naman ng Korte Suprema na labag sa Konstitusyon ang prosesong sinunod sa pagpapadala ng HOR sa Senado dahil hindi lang isa kundi apat na reklamo ang ipinadala (labag sa isang impeachment complaint lang dapat ang ipinadala).

Archived: sariwang-sariwang salita na ang ibig sabihin ay i-file, itabi para balikan na lang sa “tamang panahon” sabi ni Senate President Chiz Escudero.

Salita, salita, salita. Magagaling ang mga nagsasalita. Siyempre, mga abogadong pinag-aralan ang Konstitusyon at ang mga pamamaraang ginagamit para sa naturang “due process.” Saan matatapos ito? Abangan ang paglabas pa ng mas maraming salita. At habang inilalabas ang mga salita, naaantala nang naaantala ang paglilitis na dapat na matagal nang naganap noon pang nakaraang Pebrero. Kung may tiyaga kang panoorin at pakinggan ang mga talakayang nagaganap sa Senado ngayon, kundi sasakit ang iyong ulo, magsisikip naman ang iyong dibdib.

Kaya ang umiikot na larawan ng isang damdamin na kumakalat ay ang pagtayo ni Kiko Dee, apo ni Cory Aquino, na nag-thumbs down sa harapan ng lahat at mabilis na umalis ng session hall ng Senado. Tila may galit at sama ng loob, ngunit walang pagbitiw sa laban ang nakita ng lahat sa mukha at buong pagkatao ni Kiko. Malinaw na hindi siya nag-iisa. Matalino, propesor, aktibista ang apo ni Cory Aquino. Humahanga ang marami sa kanya at hanga rin ako at maraming kabataang tumitingala sa kanilang kapwa lider ng kabataan.

Ano pa ang sasabihin ng mga senador, ng mga hurado ng Korte Suprema o ng mga abogadong nagtatanggol sa inirereklamo ng impeachment complaint.

Mas marami pang salitang aasahan mula sa mga magagaling gumamit, lumikha at magtago sa salita. Marami tayong kaibigang abogadong magagaling at matitino.

Marami rin tayong nakilala at nakasamang mga mahuhusay ngunit hindi matitinong abogado sa iba’t ibang adbokasiya natin. 

Mataas ang paggalang natin sa mga magagaling, lalo’t higit ang matitinong abogado. Kasuklam-suklam ang pagbubusabos ng ilang mga abogado sa kanilang sagradong bokasyon bilang lawyer.

Kaugnay nito ang mga pariseo, na numero unong kalaban ni Kristo noong kapanahunan niya. Kung ano ang ginagawa ngayon ng maraming abogado sa iba’t ibang sangay ng pamahalaan ay siya ring ginawa ng mga pariseo noong panahon ni Kristo.

Kailangang-kailangan nilang patahimikin si Kristo dahil hindi nila matiis marinig ang katotohanang laging ipinapahayag nito. Paano patatahimikin si Kristo? Madaling-madali para sa mga pariseo. Gawan siya ng kaso at iharap sa hukom. Nanggugulo at nagtatawag ng rebelyon laban sa gobyernong Romano. Sinulsulan ang mga tao na sumigaw laban kay Kristo. Kung anuman ang ibinigay at ginawa ng mga nagsulsol sa mga tao, basta’t nagtagumpay sila.

Ganito rin halos ang nangyayari sa ating bansa. Matapos ang mahabang paglilitis ng QuadCom sa mga tila anomalyang sangkot ang bise presidente, kumilos na ang iba’t ibang grupo para itulak ang kanyang impeachment trial sa Senado. 

Pero, urong sulong ang lahat ng bagay. Susulong ng ilang hakbang at uurong ng mas maraming hakbang. Bakit hirap itulak ang tama? Bakit kaydaming humahadlang at sumisira sa proseso ng hustisyang batay sa katotohanan? Bakit may dalawang uri ng hustisya: para sa mayaman at makapangyarihan, at para sa dukha? Maaari bang mabili ang hustisya? Dapat hindi ngunit sa panahon ni Kristo hanggang ngayon nananaig ang korupsiyon sa lahat ng antas.

Mahalagang paalala sa mga sanay sa paggamit at pagbaluktot sa batas. Basahin muli ang mula 2 Corinto 3:6:

“Niloob niyang kami ay maging lingkod ng bagong tipan, tipang hindi nababatay sa kautusang natititik kundi sa Espiritu. Sapagkat ang dulot ng titik ay kamatayan, ngunit ang Espiritu’y nagbibigay buhay.”