Karapatan ng umuutang, nagsasangla at nagpapautang

ni Atty. Persida Rueda-Acosta @Magtanong Kay Attorney | May 21, 2023

Sa panahon ngayon, napakarami sa ating mga kababayan ang napipilitang umutang dahil sa hirap ng buhay. Lalo na noong panahong marami sa atin ang nawalan ng trabaho dahil sa pandemyang idinulot ng COVID-19. Tunay nga namang lahat tayo ay naapektuhan. Marami ang nawalan ng kabuhayan, kaya naman marami ang kumapit sa patalim at sinubukang mangutang para maibangong muli ang kanilang kabuhayan kahit na mataas ang patubo. Kaugnay nito, ating alamin ang mga karapatan ng mga umuutang.

Mahalaga sa nagpapautang at nangungutang na ang lahat ng pinagkasunduan ukol sa pagkakautang at pagbabayad nito ay nakalagay sa isang kasulatan nang sa gayun ay pareho nilang magamit ang mga karapatan na ipinagkaloob sa kanila ng nasabing kontrata at batas.

Obligasyon ng bawat umuutang at nagpapautang na respetuhin ang karapatan ng bawat isa ayon sa batas at ayon sa kanilang napagkasunduan.

Ang mga sumusunod ay ang mga karapatan ng mga umuutang at nagsasangla ayon sa Articles 1953 - 1960 at Articles 2093-2122 ng New Civil Code of the Philippines:

1. Karapatang hindi magbayad ng interes sa pagkakautang kapag ang pagbabayad ng interes ay hindi pinagkasunduan at hindi nakasulat sa isang dokumento.

2. Karapatang hindi mapatungan at magbayad ng interes sa interes na babayaran o hindi nabayaran kapag walang napagkasunduan ukol sa pagbabayad nito.

3. Karapatang bawiin ang mga nabayarang interes kung ang pagbabayad ng interes ay hindi napagkasunduan ng magkabilang panig.

4. Karapatang obligahin ang nagpapautang na magbigay ng resibo ng kabayaran kapag ang pagkakautang ay nabayaran na ng buo ng nangutang.

5. Karapatang obligahin ang pinagkakautangan na kanselahin o ipawalang-bisa ang promissory note o napirmahang kasunduan ng pagkakautang kapag nabayaran na nang buo ang lahat ng pagkakautang.

6. Kapag ang pagkakautang ay may garantiya at mayroong isang bagay na isinangla bilang seguridad ng isang pagkakautang, ang umutang ay may karapatang ibenta ang nasabing prenda kapag nakuha niya ang pagsang-ayon ng nagpautang.

7. Karapatang hingin sa nagpautang na alagaan tulad ng isang mabuting ama ng pamilya ang bagay na isinangla sa kanya bilang garantiya ng isang pagkakautang.

8. Karapatang ipasauli mula sa nagpautang ang bagay na isinangla bilang garantiya sa pagkakautang kapag nabayaran nang buo ang nasabing pagkakautang, pati ang lahat ng interes nito.

9. Karapatang ideposito sa ibang tao ang bagay na isinangla bilang garantiya sa pagkakautang kung ito ay malagay sa peligro ng pagkawala o pagkasira dahil sa gawa o kapabayaan ng nagpautang.

10. Kapag mayroong makatwirang paniniwala o takot na ang bagay na isinangla ay masisira nang walang kapabayaan o kasalanan ang pinagsanglaan, karapatan ng nagsangla na bawiin ang bagay na isinangla at palitan ito ng bagay na kapareho nito o ng hindi mas mababang uri. Dapat isaalang-alang ang karapatan ng pinagsanglaan na ibenta ito at gamitin ang pinagbentahan bilang kapalit na seguridad ng pagkakautang.

11. Karapatang makisali sa public auction ng bagay na isinangla kung sakaling hindi mabayaran ang utang. Ang nagsangla ay may higit na karapatan kung pareho ang turing o alok niya sa pinakamataas na bidder.

12. Kapag ang bagay na isinangla ay ibenenta na sa isang public auction, ikokonsiderang bayad na ang obligasyon o pagkakautang kahit hindi magkasinghalaga ang presyo nito sa halaga ng obligasyon. Kung mas mataas ang pinagbentahan ng bagay na isinangla, ang nagsangla ay walang karapatang hingin ang sobra, maliban lamang kung ito ay bahagi ng kanilang pinagkasunduan. Kapag ang pinagbentahan naman ay mas mababa sa halaga ng obligasyon, wala ring karapatan ang pinagsanglaan na kunin sa nagsangla ang kakulangan nito kahit na may pinagkasunduan sila kontra rito.

Danyos dahil sa pagkawala ng kakayahang kumita

ni Atty. Persida Rueda-Acosta @Magtanong Kay Attorney | May 20, 2023

Dear Chief Acosta,

Nabangga ng rumaragasang sasakyan ang aking pinsan. Siya po ay nasa maayos at malusog na pangagatawan bago siya bawian ng buhay. Bagama’t noong panahon na siya ay nabangga ay wala siyang pinapasukang trabaho at nagtitinda-tinda lamang, sapat bang dahilan ito upang hindi ikonsidera ang danyos sa panghabambuhay na pagkawala ng kakayahang kumita dulot ng kanyang pagkamatay? –Jamal

Dear Jamal,

Ang sagot sa iyong katanungan ay hindi. Ito ay sa kadahilanan na ang danyos sa ganitong uri ng mga kaso ay ibinibigay dahil sa pagkawala ng kakayahang kumita; hindi ng aktwal na kita. Para sa iyong kaalaman, nakasaad sa Artikulo 2206 ng Republic Act Number 386 o mas kilala sa tawag na New Civil Code of the Philippines ang mga sumusunod:

“Article 2206. The amount of damages for death caused by a crime or quasi-delict shall be at least three thousand pesos, even though there may have been mitigating circumstances. In addition:

(1) The defendant shall be liable for the loss of the earning capacity of the deceased, and the indemnity shall be paid to the heirs of the latter; such indemnity shall in every case be assessed and awarded by the court, unless the deceased on account of permanent physical disability not caused by the defendant, had no earning capacity at the time of his death;”

Bukod sa nabanggit, sinabi rin ng Korte Suprema sa kasong Ocampo v. Angeles (G.R. No. 187899, 23 October 2013) sinulat ni Retired Honorable Associate Justice Martin Villarama Jr., na:

“Compensation of this nature is awarded not for loss of earnings, but for loss of capacity to earn money.”

Gamit ang mga nabanggit na panuntunan, malinaw na ang danyos sa ganitong uri ng mga kaso ay nakadepende sa pagkawala ng kapasidad na kumita at hindi ng aktuwal na kita. Dahil dito, hindi kailangan na may aktwal na pinapasukang trabaho ang iyong pinsan bago mahiling ang ganitong uri ng danyos. Sapat na kung mapatunayan na siya ay malusog at may kakayahan sanang kumita bago siya nasawi upang maibigay ng korte ang nasabing uri ng danyos na dulot ng kamatayan niya dahil sa pagkakabangga ng sasakyan.

Sana ay nabigyan namin ng linaw ang inyong katanungan. Ang payong aming ibinigay ay base lamang sa mga impormasyon na inyong inilahad at maaaring magbago kung mababawasan o madaragdagan ang mga detalye ng inyong salaysay.

Maraming salamat sa inyong patuloy na pagtitiwala.

3 beses nabakunahan… 13-anyos, nawala sa sarili bago namatay sa Dengvaxia

ni Atty. Persida Rueda-Acosta @Daing mula sa hukay | May 19, 2023

Bilang mga magulang ni Maekyla S. Cruz, lubhang nasisiyahan sina G. Rodrigo Cruz at Gng. Mila Samontina ng Taguig sa mga paglalambing nito sa kanila.

Sa kasamaang palad, may mga paglalambing si Maekyla na nagpapaalala ng mapait na nakaraan. Narito ang bahagi ng kanilang Salaysay:

“Nasa bahay na kami nang makita na parang hindi na normal ang kanyang kinikilos.

Napansin din naming gumagalaw nang kusa ang kanyang mga kamay at pati na ang daliri sa kanyang paa. Lubos kaming nag-alala dahil sa mga pagbabago kay Maekyla at hindi namin maiwasang umiyak dahil sa awa. Nang napansin niyang umiiyak kami sa kanyang kalagayan ay niyakap at nginitian niya kami.”

Si Maekyla, 13, at namatay noong Agosto 21, 2020. Siya ang ika-157 na naturukan ng Dengvaxia na under Clinical Trial Phase 3 (WHO, Peter Smith) at nakaranas ng sintomas na kasama sa common pattern of four serious adverse effects (anaphylactic allergic reaction, viscerotropism (pamamaga, paglaki, at pagdurugo ng laman-loob), neurotropism (pamamaga, at pagdurugo ng utak), and increase in severity of dengue disease) na sumasang-ayon sa Sanofi Declaration of Four (4) Identified and Expected Risks in its Submission for Authorization sa Food and Drug Administration (FDA) {22 Disyembre 2015}. Siya ay sumailalim sa forensic examination ng PAO Forensic Team, pagkatapos itong hilingin ng kanyang magulang. Siya ay tatlong beses na naturukan ng Dengvaxia sa kanilang paaralan, una noong Abril 18, 2016; pangalawa noong Oktubre 21, 2016; at pangatlo noong Hunyo 29, 2017.

Si Maekyla ay masayahin, aktibo, masigla at malusog na bata. Siya ay naglalaro ng volleyball kapag may palaro sa kanilang eskuwelahan. Kailanman ay hindi siya nagkaroon ng malubhang karamdaman at ang tanging pagkakaospital niya ay noong 6-anyos siya nang magkaroon siya ng Urinary Tract Infection (UTI). Ang sumunod niyang pagkakaospital ay noong Agosto 2018 nang magkaroon siya ng dengue. Noong mga huling linggo ng Hulyo 2020, sinabi ng kanyang kapatid na madalas siyang uminom ng paracetamol at nagsasabing hindi siya makatulog. Pagdating ng Agosto 2020, narito ang pinagdaanan ni Maekyla, hanggang sa siya’y bawian ng buhay noong Agosto 21, 2020:

• Agosto 12 - Hirap siyang makatulog. Pinayuhan siya ni Gng. Mila na uminom ng gatas upang makatulog.

• Agosto 13 - Wala na siyang gana kumain. Namamanhid din ang kalahati ng kanyang mukha hanggang sa kanang bahagi ng kanyang kamay. Agad nilagyan ni Gng. Mila ng hot compress ang mga nasabing parte ng katawan ni Maekyla. Ang sabi niya ay nawala naman umano ang pamamanhid. Pinasulat siya ni Gng. Mila ng kanyang pangalan. Naisulat naman niya ang kanyang buong pangalan na, “Maekyla S. Cruz”. Ngunit matapos niya itong sulatin ay nahirapan na siyang magsalita na para bang may stroke.

• Agosto 14 at 16 - Dinala siya sa isang ospital sa Taguig. Sa inisyal na diagnosis ng doktor, inirekomenda na isailalim siya sa CT scan sa ospital sa Manila, sapagkat nakita ng doktor na hindi na siya makapagsulat ng kahit ano bukod sa pangalan niya. Dahil sa sitwasyon noong pandemya, natakot ang mga magulang ni Maekyla na dalhin siya sa nasabing ospital sa Manila.

Sa kanilang bahay, naganap ang mga pangyayaring nabanggit sa unahan ng artikulong ito hinggil sa hindi na normal na mga galaw ng mga kamay ni Maekyla, pati na ang mga daliri niya sa kanyang mga paa.

Bandang ala-1:00 ng tanghali noong Agosto 14, tinawag ni Gng. Mila ang kapitbahay nilang nurse na nagtatrabaho sa isang pagamutan na pang-mental health dahil napansin nila na tila nasisiraan na ng isip si Maekyla at iba na ang sinasabi niya. Dahil hindi siya makatulog, binigyan siya ng kanilang kapitbahay na nurse ng gamot pampatulog at pampakalma. Gayunman, hindi pa rin siya nakatulog, nanghingi na ng gamot ang magulang niya sa isang doktor sa medical center sa Makati sa pamamagitan ng online consultation. Pinabili sila ng Rivotril upang ipainom kay Maekyla, ngunit ‘di pa rin siya makatulog. Hindi rin siya makapagsalita at hindi na nakakaintindi. Wala rin siyang reaksyon sa mga sinasabi ng kanyang pamilya. Kapag may nais siyang sabihin, sumesenyas na lang ito. Nagtagal ang ganitong kalagayan ni Maekyla hanggang Agosto 16, 2020. Hindi na siya makaramdam ng init dahil kinain niya nang dire-diretso ang sobrang init na kanin. Palakad-lakad at paikot-ikot na lang siya sa kanilang tahanan.

• Agosto 17 - Dahil sa kakaibang ang inaasal ni Maekyla, dinala siya ng kanyang mga magulang sa isang ospital sa Makati kung saan nilagyan siya ng swero, isinailalim sa x-ray, CBC at swab test, at nag-negative siya sa COVID-19.

• Agosto 18 - Napansin ni Gng. Mila na wala na siya sa sarili. Galaw nang galaw at nagwawala kaya nilagyan siya ng tali sa kanyang kama.

• Agosto 20 - Inilipat siya sa isang ospital sa Quezon City.

• Agosto 21 - Nagwawala na siya at galaw nang galaw kaya itinali siya ni Gng. Mila sa kanyang kama. Nang lumabas ang resulta ng CT scan niya, niresetahan siya ng steroids.

Ayon sa kanyang magulang,“Nakakapanghina dahil sa kabila ng pagpapainom sa kanya ng gamot, hindi pa rin bumubuti ang kanyang kalagayan. Hindi na siya makakain nang maayos, kaya naka-nasogastric tube na siya. Hindi na bumuti ang kalagayan niya hanggang sa siya ay bawian ng buhay.”

Dagdag pa nila, “Nasaan ang sinasabi nilang proteksyon kontra dengue ang bakunang Dengvaxia? Maliban sa siya ay na-dengue, nagkaroon pa siya ng karamdaman. Sa napakaikling panahon na nasa ospital siya, mayroon nang gamot, ngunit ‘di pa rin bumuti ang kanyang kalagayan.”

Palaisipan sa mga magulang ni Maekyla ang pagkakaroon niya ng sakit na nauwi sa kamatayan.

Nagpabigat pa rito ang kondisyon niya na nagmistula siyang baliw, samantalang mula pagkabata ay hindi naman siya kinakitaan ng kakaibang ugali dahil mabait siyang bata.

Hindi ba dapat ang bakuna ay magbibigay ng proteksyon sa naturukan nito? Ito ang katanungang isinisigaw ng bawat pamilya ng biktima ng bakunang Dengvaxia. Isang katanungang ang sagot sana natin ay “Oo”, subalit hindi tayo paniniwalaan, sapagkat marami ang nabiktima ng bakunang Dengvaxia. Kaya ang aming Tanggapan ay patuloy na makikipaglaban kasama ang pamilya ni Maekyla na makamit ang hustisyang para sa kanya. Bahagi ng ipinaglalabang katarungan nina Gng. Mila at G. Rodrigo ang pagtutuwid sa kasaysayan ng kanilang anak. Kasama ang PAO at PAO Forensic Laboratory Division na hiningan nila ng tulong sa laban na ito. Kapag natamo ang katarungan, mabibigyang-halaga ang katotohanan na naging tuntungan nito.

Ang katotohanang ito ang kasagutan para kina Gng. Mila at G. Rodrigo, para sa palaisipan na nakintal sa kanilang kamalayan.