Kakulangan sa nurse, psychologist at iba pa sa eskwelahan, dapat tugunan

ni Ryan Sison @Boses | August 11, 2025

Kahit saan pa natin tingnan, hindi na dapat hintayin na may madugong insidente bago muling pag-usapan ang seguridad sa mga paaralan. 

Ang trahedyang naganap sa isang eskwelahan, kung saan isang estudyante ang malubhang nasugatan at isang ring mag-aaral ang nasawi matapos ang pamamaril, ay malinaw na paalala na may malaking puwang sa pagpapatupad ng mga polisiya.

Mahirap tanggapin na sa isang lugar na dapat ay ligtas at nag-aalaga sa mga kabataan habang sila ay nag-aaral, doon mismo nangyayari ang karahasan. 

Kaya naman matapos ang insidente noong Agosto 7, naglabas ng kautusan si Education Secretary Sonny Angara na nag-aatas sa lahat ng paaralan na higpitan ang pagpapatupad ng seguridad at mga patakaran laban sa karahasan. Kabilang sa mga hakbang ang masusing inspeksyon ng dala ng mga pumapasok sa eskwelahan, pagpapalakas ng presensya ng mga guwardiya, mahigpit na pagbabawal sa armas, at mas aktibong pakikipag-ugnayan sa mga local government unit (LGU) at pulisya.

Nakaangkla ito sa Department of Education (DepEd) Order No. 40 s. 2012 (Child Protection Policy) at DO No. 007 s. 2024 (Revised School-Based Management System), na parehong naglalayong tiyaking ligtas, secure, resilient at learner-centered sa mga paaralan. 

Pero ayon sa Alliance of Concerned Teachers (ACT) Philippines, sa kabila ng pagpapalabas ng Implementing Rules and Regulations (IRR) hinggil sa Anti-Bullying Act, nararanasan pa rin ang ganito sa mga paaralan dahil kulang sa aktuwal na suporta. Binigyang-diin nila ang napakalaking agwat sa bilang ng guidance counselors, na isa lamang nito sa bawat 14,000 estudyante, pati na rin ang kakulangan sa school nurses, psychologists, at learner support aides – mga professional na kayang tugunan ang mental health at psychosocial na pangangailangan ng mga estudyante. 

Sa kawalan ng mga ganitong propesyonal, napipilitang akuin ng mga guro, na marami ring work load, ang responsibilidad sa paghawak ng mga kasong may kinalaman sa mental health at krisis sa paaralan. 

Totoo ang sinabi ng ACT na kailangan natin ng mas malalim na pamumuhunan sa psychosocial support at edukasyong nakatuon sa empatiya, respeto, at emotional regulation. Hindi sapat na maglagay lang ng checkpoint sa gate, kailangang matutunan ng mga kabataan ang tamang pakikitungo sa kapwa, pagiging mahinahon, mabuting asal, at mabigyan ng maagang tulong ang mga may pinagdaraanan bago pa lumala. 

Ang kaligtasan sa paaralan ay hindi lamang tungkulin ng DepEd, guro, o pulisya. Responsibilidad ito ng buong komunidad, mula sa magulang, lokal na pamahalaan, at maging ng mga estudyante mismo. At kung patuloy na ipagwawalang-bahala ang mental health, suporta sa guro, at mahigpit na seguridad, mauulit at mauulit ang ganitong trahedya. Kaya naman kailangang sama-sama tayong kumilos upang ang bawat paaralan ay manatiling kanlungan ng kaalaman at kapayapaan, hindi entablado ng karahasan.

---

Para sa inyong opinyon, sumbong, hinaing o nais hinging tulong ito ang pagkakataong marinig ang inyong boses, sumulat lamang sa BOSES ni RYAN SISON at ipadala sa Bulgar Bldg. 538 Quezon Avenue, Quezon City o mag-email sa boses.bulgar@gmail.com

Opisyal at empleyado ng gobyerno, dapat pagbawalang mag-online sugal

ni Ryan Sison @Boses | August 10, 2025

Kung pera lang ang tinitingnan, puwedeng palampasin ang online gambling. Pero kung mas malalim nating susuriin, ito ay hindi simpleng libangan — isa itong bitag na dahan-dahang umuubos ng oras, pera, at dignidad ng tao. 

Ang mas nakakabahala, kung ang mga lingkod-bayan na dapat ay modelo ng disiplina at integridad ay malululong dito, paano pa natin aasahan ang maayos na serbisyo sa mga mamamayan? 

Sa panahon ngayon na ilang pindot lang sa cellphone ay puwede nang tumaya sa sugal, mas matindi ang panganib, lalo na para sa mga indibidwal na may access sa pondo at kapangyarihan. 

Kaya naman nanawagan si Senador Joel Villanueva sa Civil Service Commission (CSC) na magpatupad ng malinaw na pagbabawal sa online gambling para sa lahat ng kawani at opisyal ng gobyerno. Ayon sa kanya, may umiiral na patakaran laban sa mga pumupuntang empleyado ng gobyerno sa mga casino, subalit hindi pa sakop ang modernong anyo ng sugal — ang mga online platform. 

Dahil mas madali nang ma-access ito ngayon, naniniwala si Villanueva na dapat amyendahan ang mga alituntunin upang pigilan ang mga lingkod-bayan o civil servant na magsugal. Dagdag pa niya, huwag nang hintayin na tuluyang malulong o malubog sa adiksyon dito ang mga empleyado, lalo na at naglipana na ang mga online sugal na mabilis lang pasukin. 

Maraming mambabatas na rin ang pumapabor sa pagbabawal sa nasabing industriya dahil sa lumalaking bilang ng mga naaadik dito, na pinalala pa ng mga agresibong patalastas sa social media at e-wallet apps. 

Samantala, binigyang-diin naman ni Pangulong Ferdinand Marcos, Jr. na bubuo siya ng ahensyang magtatakda ng polisiya sa online gambling, at plano umano niyang isama ang mga obispo ng Simbahang Katolika sa konsultasyon, kasunod ng matitinding pahayag ng simbahan laban dito. 

Sinabi rin ng Malacañang na pag-aaralan pa ng Pangulo ang mga panawagang ipagbawal ito nang tuluyan. Gayunpaman, nagpahayag ng pagtutol ang mga lisensyadong online gaming operators ng Philippine Amusement and Gaming Corporation (PAGCOR), na nagsabing baka lumipat lang ang mga manlalaro sa ilegal at

hindi kontroladong merkado kung sakaling magpatupad ng total ban.

Ang isyu ng online sugal ay hindi lang usapin ng personal na bisyo, kundi ng moralidad, integridad, at tiwala ng publiko sa kakayahan ng gobyerno. Kapag ang mismong tagapagpatupad ng batas at nagseserbisyo sa taumbayan ay nalululong dito, nabubura ang linya sa pagitan ng paglilingkod at walang malasakit o panloloko.

Marahil, ang pagbabawal sa online gambling para sa mga lingkod-bayan ay nararapat lamang subalit kailangang maging malinaw at walang aberya, hindi lang upang pigilan ang adiksyon kundi para rin maging ehemplo sila sa mga mamamayan. Dahil kung gusto nating maging disiplinado ang bayan, dapat magsimula ito sa mga opisyal o may katungkulan at nagseserbisyo sa publiko.

---

Para sa inyong opinyon, sumbong, hinaing o nais hinging tulong ito ang pagkakataong marinig ang inyong boses, sumulat lamang sa BOSES ni RYAN SISON at ipadala sa Bulgar Bldg. 538 Quezon Avenue, Quezon City o mag-email sa boses.bulgar@gmail.com

Suspek sa insidente sa loob ng PNPA, sibakin at panagutin

ni Ryan Sison @Boses | August 9, 2025

Sa isang institusyong dapat sana’y maging modelo ng dangal at disiplina, isang insidente ng tila kahalayan ang tumambad sa loob ng Philippine National Police Academy (PNPA). 

Nakakabahala at nakakadismaya na ang mismong lugar na sanayan o training ground upang maghulma ng matitinong tagapagtanggol ng batas ay ginawang tagpuan ng nakakasuklam na pangmomolestiya. 

Ayon sa ulat ng Police Regional Office 4A, inaresto ang isang 35-anyos na police major matapos ireklamo ng isang 23-anyos na kadete ng PNPA sa Silang, Cavite nitong Hulyo 31. Sa ilalim ng impluwensya umano ng alak, hiniling ng opisyal sa kadete na imasahe siya sa loob ng kanilang barracks. Gayundin, hiniling ng opisyal sa kadete na maghubad, habang kalaunan ay idinemonstrate nito sa kadete kung paano gawin ang body massage. Subalit sa ginawang pagmamasahe ng opisyal, dito na nangyari ang pang-aabuso umano sa kadete, batay sa pulisya.

Dagdag ng National Police Commission (Napolcom), kahit pumalag ang biktima, itinuloy ng suspek ang ginawang kahalayan na anila, bagay na maaaring umabot sa kasong rape. Matapos ang insidente, agad humingi ng tulong ang biktima sa guwardiya at opisyal ng gusali. 

Isinasailalim na ang kadete sa psychological intervention habang naka-custody naman ang suspek para sa imbestigasyon at inquest, at inihahanda na rin ang isasampang kasong administratibo laban dito. 

Binigyang-diin din ni Comm. Rafael Vicente Calinisan, vice chairperson at executive officer ng Napolcom na ang ganitong insidente ay napakatinding trahedya, kung saan ang buong Philippine National Police (PNP) at Napolcom ay iimbestigahan ang nangyari. Aniya pa, kailangang managot ang taong sangkot. 

Paliwanag naman ng PNPA, magsasagawa sila ng mas mahigpit na background checks at vetting procedures sa kanilang mga tauhan, at sinabing ito ay “isolated case.”

Hindi sapat ang paulit-ulit na pahayag na isolated case sa maituturing nating krimen. Sa bawat ganitong insidente, lumalabas ang katiwalian at pang-aabuso. Ang pagkakasangkot ng isang opisyal sa ganitong krimen ay hindi dapat tratuhing simpleng pagkakamali lamang — ito ay malinaw na paglapastangan sa sinumpaang tungkulin ng mga alagad ng batas na pagprotekta sa bawat mamamayan. 

Sa ganang akin, walang dapat itago sa ganyang klase ng insidente. Bukod sa pagsasampa ng administrative case, dapat ito’y tuluyang tanggalin sa serbisyo at papanagutin sa ilalim ng batas. 

Ang PNPA ay dapat maging ligtas na espasyo, at hindi kulungan ng takot para sa mga kadete. 

Marahil ang insidenteng ito ay hindi ngayon lang nangyari, na maaaring ituring na isang istorya ng pang-aabuso, ito’y patunay na may kailangang baguhin sa mismong sistema at sa loob ng kanilang hanay. Hindi sapat ang training kung hindi naman ito sinasabayan ng tamang gawain, makabuluhan at naaayon sa batas. 

Higit pa rito, kailangan ng seryosong pagsisiwalat at pagpapanagot sa mga lumalabag upang maibalik ang tiwala ng publiko sa kapulisan. Nawa’y makamtan ang hustisya para sa biktima habang magkaroon ng reporma para sa institusyon.

---

Para sa inyong opinyon, sumbong, hinaing o nais hinging tulong ito ang pagkakataong marinig ang inyong boses, sumulat lamang sa BOSES ni RYAN SISON at ipadala sa Bulgar Bldg. 538 Quezon Avenue, Quezon City o mag-email sa boses.bulgar@gmail.com