Batas para tiyakin ang kalusugan at kaligatasan ng mga batang Pinoy

ni Atty. Persida Rueda-Acosta @Magtanong Kay Attorney | September 4, 2025

Dear Chief Acosta,

Bilang isang ina, nais kong malaman kung may batas na nag-uutos na gumawa ng programa na makatutulong para sa mga bata mula pagkapanganak nila hanggang pagkabata? Ito ay labis na makatutulong para sa mga magulang na katulad ko. Salamat sa inyong magiging sagot. -- Mama Cris

---

Dear Mama Cris,

Ang sagot sa iyong katanungan ay matatagpuan sa Seksyon 2 ng Republic Act (R.A.) No. 12199, o ang “Early Childhood Care and Development System Act,” na nagsaad na:

“Section 2. Declaration of Policy. - It is hereby declared the policy of the State to safeguard and promote the right of every child to holistic well-being, growth, and dedicated care, reorganizing the age-appropriate stages of development. The State commits to creating nurturing environments for children that ensure a healthy and sustainable program for nutrition, age-appropriate development, and special protection will full recognition of the nature of childhood, as well as the necessity to provide developmentally appropriate experiences to address their needs. The State shall also support parents and parent-substitutes in their roles as primary caregivers and as their children’s first teachers. Further, the State hereby recognizes the age from zero (0) to eight (8) years as the first crucial stage of educational development. Without limiting the primary right and duty of parents to rear their children, the Early Childhood Care and Development (ECCD) Council shall be responsible for children below five (5) years of age, while the responsibility to help develop children in the formative years between age five (5) to eight (8) years shall be with the Department of Education (DepEd) consistent with Republic Act No. 10533 or the “Enhanced Basic Education Act of 2013.

Towards this end, the State shall institutionalize an ECCD System, as defined in Section 4 of this Act, that is comprehensive, integrative, and sustainable, even during times of emergency, that involves multisectoral and interagency collaboration at the national and local levels in the government; among the public and private sectors and non-government organizations (NGOs); and professional associations and academic institutions. xxx”

Ayon sa nasabing probisyon ng batas, ang pamahalaan ay kinakailangang magtayo ng tinatawag na Early Childhood Care and Development (ECCD) System na komprehensibo, integrative, at sustainable, at kinabibilangan ng multi-sectoral at inter-agency na makikipagtulungan sa pambansa at lokal na antas ng pamahalaan; sa mga nagbibigay ng serbisyo, pamilya at komunidad. Ang nasabing ECCD System ay kailangan itaguyod o isama sa sistema ang mga batang may espesyal na pangangailangan at itaguyod ang paggalang sa pagkakaiba-iba ng kultura. Ito ay dapat na nakaangkla sa mga pantulong na estratehiya para sa ECCD System na kinabibilangan ng paghahatid ng serbisyo para sa mga bata mula sa paglilihi hanggang sa edad na 4, pagtuturo sa mga magulang at tagapag-alaga, paghikayat sa aktibong pakikilahok ng mga magulang at komunidad sa mga programa ng ECCD, pagpapataas ng kamalayan tungkol sa kahalagahan ng ECCD, at pagtataguyod ng mga pagsisikap sa pagpapaunlad ng komunidad na mapabuti ang kalidad ng buhay para sa mga bata at pamilya.

Karagdagan dito, nais din namin ipabatid sa iyo na ang ilan sa mga layunin ng nasabing ECCD System ay ang pahusayin ang pisikal-motor, sosyo-emosyonal, wika, sikolohikal, at espirituwal na pag-unlad ng mga sanggol at mga bata; at bawasan ang mga rate ng pagkamatay ng mga sanggol at bata, at pagkatapos ay alisin ang mga maiiwasang pagkamatay, sa pamamagitan ng pagtiyak na sapat ang mga programa sa kalusugan at nutrisyon na malalapitan ng mga bata at kanilang mga magulang o tagapag-alaga. Ang mga ito ay nakasaad sa Seksyon 3 ng R.A. No. 12199, na:

Section 3. Objectives. - The ECCD System shall pursue the following objectives:

(a) Reduce infant and child mortality rates, and subsequently eliminate preventable deaths, by ensuring that adequate health and nutrition programs are accessible to young children and their parents and parent-substitutes, from the prenatal period through the early childhood years;

(b) Enhance the physical-motor, socio-emotional, cognitive, language, psychological, and spiritual development of infants and young children; x x x”

Kung kaya bilang kasagutan sa iyong katanungan, may batas na tumutukoy para pangalagaan at siguraduhin ang kalusugan at kaligtasan ng mga bata magmula sa kanilang pagkapanganak hanggang pagkabata o edad na apat. Ito ang nabanggit sa nasabing probisyon:

“Section 4. Definitions. – As used in this Act: xxx

(e) Early Childhood Care and Development (ECCD) System refers to the full range of health, nutrition, early childhood education and social services development programs that for the basic holistic needs of young children below five (5) of age, and promote their optimum growth and development. x x x”

Sana ay nabigyan namin ng linaw ang iyong katanungan. Ang payong aming ibinigay ay base lamang sa mga impormasyon na iyong inilahad at maaaring magbago kung mababawasan o madaragdagan ang mga detalye ng iyong salaysay.

Maraming salamat sa iyong patuloy na pagtitiwala.

Relasyon ng lehitimong anak at magulang

ni Atty. Persida Rueda-Acosta @Magtanong Kay Attorney | September 3, 2025

Dear Chief Acosta,

May nakapagsabi sa akin na tanging ang tatay lamang ang maaaring magkuwestiyon sa isyu patungkol sa filiation o relasyon bilang tunay na magulang ng isang bata. Kaugnay nito, nais kong malaman kung may katotohanan ba ito at kung meron bang eksepsyon kung saan maaaring ang bata ang kukuwestiyon sa kanyang filiation upang maitaguyod ang kanyang tunay o biological na ama/magulang? -- Haruka

---

Dear Haruka, 

Ang sagot sa iyong katanungan ay matatagpuan sa mga kaugnay na kaso ng Korte Suprema at probisyon ng ating mga batas, espesipiko ang Artikulo 170 at 171 ng Executive Order No. 209, o mas kilala sa tawag na “Family Code of the Philippines,” na inilalahad ang mga sumusunod:

“ARTICLE 170. The action to impugn the legitimacy of the child shall be brought within one year from the knowledge of the birth or its recording in the civil register, if the husband or, in a proper case, any of his heirs, should reside in the city or municipality where the birth took place or was recorded. xxxx.

ARTICLE 171. The heirs of the husband may impugn the filiation of the child within the period prescribed in the preceding article xxx.” 

Sa madaling salita, ang sinasabi ng mga nabanggit na probisyon ng batas ay tanging ang asawang lalaki, at sa mga pambihirang pagkakataon, ang kanyang mga tagapagmana, ang maaaring magkuwestiyon o tumuligsa sa pagpapalagay ng pagiging lehitimo ng isang batang ipinanganak ng kanyang asawa. 

Ganoon pa man, ibinahagi ng Kataas-taasang Hukuman sa kasong Yap vs. Yap (G.R. No. 222259, 17 October 2022), sa panulat ni Honorable Senior Associate Justice Marvic M.V.F. Leonen, na hindi kailanman layunin ng mga mambabatas (noong ginawa nila ang parehong New Civil Code at Family Code) na iangat ang presumption of legitimacy sa isang posisyon na mas mataas kaysa sa isang napatunayang katotohanan. Dahil dito, upang mapagsilbihan ang pinakamahusay na interes ng bata, siya ay pinahintulutan sa nasabing kaso na patunayan at itatag ang kanyang tunay na ama/magulang o filiation:

“To hastily dismiss a petition to establish filiation (under Articles 172, in relation to 175, of the family Code) merely because Articles 170 and 171 only allow the husband or his heirs to impugn the child’s legitimate status unjustifiably limits the instances when a child’s filiation with his/her biological father may be established. As will be discussed below, it was never the intent of the legislators (when they crafted both the Civil Code and the Family Code) to elevate the presumption of legitimacy to a position higher than a proven fact. Xxx

The presumption that a child born in wedlock is legitimate is only a disputable presumption. This presumption may be overthrown using the grounds enumerated in Article 166 of the Family Code. One of these grounds, as previously mentioned, is biological or scientific proof. Since Bernie is willing to undergo DNA testing to overcome this disputable presumption of the child’s legitimate status this Court finds it proper to afford him an opportunity to present this fact (if proven). 

xxx in this day and age, the theory that only the father is affected by the infidelity of the wife no longer holds true. The circumstances under which these children are conceived and born have an impact on their rights and privileges. Filiation proceedings are instituted not only for the purpose of determining paternity. These proceedings are also filed "to secure a legal right associated with paternity, such as citizenship, support . . . or inheritance xxx 

Further, this Court emphasizes that being a signatory to the United Nations Convention on the Rights of the Child, “the Philippines has bound itself to abide by [the] universal standards on children's rights embodied” in the Convention.  Among the obligations which the Philippines undertook is to ensure that in actions concerning children, their best interests shall be the primary consideration: xxx. 

In this case, it would be antithetical to the best interests of the child should the Petition be denied based merely on the archaic view that only the husband is “directly confronted with the scandal and ridicule which the infidelity of his wife produces.” The best interest of the child is to allow petitioner to prove and establish her true filiation.” 

Hinggil sa nabanggit, bilang eksepsyon sa karaniwang panuntunan na tanging ang tatay lamang ang maaaring magkuwestiyon o tumuligsa sa filiation ng isang bata, ayon sa Kataas-taasang Hukuman, kung ang pinakamahusay na interes ng bata ay makakamit sa pagbibigay kakayahan sa bata na hamunin ang nasabing pagpapalagay ng pagiging lehitimong anak ng asawa ng kanyang ina, ito ay dapat pahintulutan gamit ang mga pamamaraang pinapayagan ng batas tulad ng DNA testing. 

Sana ay nabigyan namin ng linaw ang iyong katanungan. Ang payong aming ibinigay ay base lamang sa mga impormasyon na iyong inilahad at maaaring magbago kung mababawasan o madaragdagan ang mga detalye ng iyong salaysay. 

Maraming salamat sa iyong patuloy na pagtitiwala.

Kahulugan ng kalahating buwan sa retirement pay

ni Atty. Persida Rueda-Acosta @Magtanong Kay Attorney | September 2, 2025

Dear Chief Acosta,

Nagkaroon ng malubhang karamdaman ang kapatid ko kung kaya’t siya ay aming dinala sa ospital. Hindi namin inasahan na lumagpas na pala sa aming kakayahang mabayaran ang naging gastusin sa ospital. Plinano na namin na siya ay iuwi na lamang sa bahay, ngunit hindi kami pinayagan ng ospital dahil sa hindi pa diumano nababayaran ang kanyang mga bayarin. Sa kasamaang palad ay pumanaw na ang kapatid ko, ngunit ayaw pa rin ibigay sa amin ng ospital ang kanyang labi dahil kulang pa ang aming ibinayad. May karapatan ba ang ospital na ipagkait ang labi ng aking pumanaw na kapatid dahil sa aming natitirang utang doon? -- Venus

---

Dear Venus, 

Isinabatas ang Republic Act (R.A.) No. 9439, o mas kilala bilang “An Act Prohibiting the Detention of Patients in Hospitals and Medical Clinics on Grounds of Nonpayment of Hospital Bills or Medical Expenses” upang tugunan ang mga problemang kinasasangkutan ng ilang mga ospital at medikal na klinika na tumatangging ilabas ang mga pasyente dahil sa kanilang kawalan ng kakayahan na magbayad ng hospital bills. 

Labag sa batas para sa alinmang ospital o medikal na klinika sa bansa na i-detain o kung hindi man ay maging sanhi, direkta man o hindi direkta, ng pagkulong sa mga pasyente, para sa mga dahilan ng hindi pagbabayad sa bahagi o buong mga bayarin sa ospital at mga gastusing medikal. Ang patakarang ito ay nakasaad sa Section 2 ng nabanggit na batas na nagsasaad na:

“SEC. 2. Patients who have fully or partially recovered and who already wish to leave the hospital or medical clinic but are financially incapable to settle, in part or in full, their hospitalization expenses, including professional fees and medicines, shall be allowed to leave the hospital or medical clinic, with a right to demand the issuance of the corresponding medical certificate and other pertinent papers required for the release of the patient from the hospital or medical clinic upon the execution of a promissory note covering the unpaid obligation. The promissory note shall be secured by either a mortgage or by a guarantee of a co-maker, who will be jointly and severally liable with the patient for the unpaid obligation. In the case of a deceased patient, the corresponding death certificate and other documents required for interment and other purposes shall be released to any of his surviving relatives requesting for the same: Provided, however, That patients who stayed in private rooms shall not be covered by this Act.”

Ayon sa nasabing probisyon ng batas, ang mga pasyente na ganap o bahagyang gumaling, at nais nang umalis sa ospital o klinika ngunit walang kakayahang magbayad, ng bahagi o kabuuan ng kanilang mga gastos sa ospital, kabilang ang mga propesyonal na bayad at mga gamot, ay dapat payagang umalis sa ospital o klinika. May karapatan ding hilingin ng mga pasyente ang kanilang kaukulang medikal na sertipiko at iba pang mga papeles na may kinalaman sa pagpapalabas ng pasyente mula sa ospital o klinika. Kailangan lamang ay magbigay ang mga ito ng promissory note na sumasaklaw sa mga hindi pa nababayarang obligasyon. 

 Ang nasabing promissory note ay dapat masiguro sa pamamagitan ng pagsasangla o garantiya ng isang co-maker, na mananagot jointly at severally sa ospital para sa hindi nabayarang obligasyon ng pasyente. 

Sa kaso ng isang namatay na pasyente, ang kaukulang sertipiko ng kamatayan at iba pang mga dokumento na kinakailangan para sa paglibing at iba pang mga layunin ay dapat ibigay sa sinuman sa kanyang mga kamag-anak na humihingi nito. 

Kung kaya’t sa iyong sitwasyon, hindi maaaring tanggihan ng ospital na ilabas ang labi ng iyong pumanaw na kapatid dahil sa kawalan ninyo ng kakayahan na magbayad ng mga gastusin sa ospital kung kayo ay makapagbibigay ng promissory note na may kaukulang pagsasangla o garantiya ng isang co-maker para sa hindi nabayarang obligasyon. Ngunit iyong tandaan na ang mga pasyente na nanatili sa mga pribadong silid ay hindi saklaw ng batas na ito.

Alinsunod dito, ang sinumang opisyal o empleyado ng ospital o klinika na responsable para sa pagpapalabas ng pasyente, na lumalabag sa mga probisyon ng batas na ito, ay maaaring maparusahan ng multang hindi bababa sa Php20,000.00, ngunit hindi hihigit sa Php50,000.00, o pagkakakulong ng hindi bababa sa isang buwan, ngunit hindi hihigit sa anim na buwan, o parehong multa at pagkakulong, sa pagpapasya ng hukuman. 

Sana ay nabigyan namin ng linaw ang iyong katanungan. Ang payong aming ibinigay ay base lamang sa mga impormasyon na iyong inilahad at maaaring magbago kung mababawasan o madaragdagan ang mga detalye ng iyong salaysay. 

Maraming salamat sa iyong patuloy na pagtitiwala.