Karapatan sa ilalim ng Malasakit Centers Act

ni Atty. Persida Rueda-Acosta @Magtanong Kay Attorney | October 4, 2025

Sa ilalim ng Republic Act (R.A.) No. 11463 na may titulong “Malasakit Centers Act,” nakasaad ang polisiya ng Estado na mapabuti ang paghahatid ng mga serbisyo sa pangangalagang pangkalusugan sa mga mamamayang Pilipino, lalo na ng mga maralita. Layunin nitong bigyan sila ng gabay at “access” o daan sa mas mabilis na proseso ng pagkuha ng tulong medikal at pinansyal para sa kanilang pangangailangang pangkalusugan. 

Upang maisakatuparan ang layunin at polisiyang ito ng Estado, nakasaad sa probisyon ng naturang batas ang obligasyon ng Estado na:

(a) Magpatibay ng multi-sectoral at pinaiksing proseso sa pagtugon sa mga isyu sa kalusugan at pagtibayin ang likas na pinagsama-sama at hindi mahahati na ugnayan sa pagitan ng mga serbisyong pangkalusugan at panlipunan na naaayon sa “whole-of-government,” “whole-of-society” at “whole-of-system” framework ng Republic Act No. 11223, o kilala bilang “Universal Health Care (UHC) Act”.

(b) Tiyakin na ang mga pasyente ay makararanas ng pakikiramay at malasakit, at tumanggap ng paggalang at dignidad sa pagkuha ng mga serbisyong pangkalusugan. 

(c) Magbigay ng tulong medikal at pinansyal sa pamamagitan ng isang one-stop shop.

Sang-ayon sa Seksyon 5 ng Batas na ito, magkakaroon ng isang Malasakit Program Office sa Department of Health (DOH) sa pamamagitan ng pagdaragdag, muling pag-uuri at pagpapalakas sa umiiral na Public Assistance Unit (PAU) ng DOH. Ang Malasakit Program Office ang mangangasiwa sa mga operasyon ng Malasakit Centers. Para maisakatuparan ang pagtatag ng centers, ang DOH, sa pakikipag-ugnayan sa Department of Budget and Management (DBM), ay dapat tiyakin ang paglikha ng sapat at naaangkop na mga plantilla positions at staffing pattern sa Malasakit Program Office. Magkakaroon ng Malasakit Center sa lahat ng ospital ng DOH at sa Philippine General Hospital (PGH) na may tungkulin na:

(a) Maglingkod bilang one-stop shop para sa tulong medikal at pinansyal.

(b) Magbigay ng gabay at tulong sa pasyente, maging ng referral sa mga health care provider networks o tagapagbigay ng pangangalagang pangkalusugan.

(c) Magbigay ng impormasyon tungkol sa membership, coverage at benefit packages sa National Health Insurance Program.

(d) Idokumento, iproseso, at gamitin ang tala mula sa karanasan ng pasyente sa pamamagitan ng isang standardized form upang hubugin ang mga pagbabago sa institusyon sa ospital.

(e) Magbigay ng capacity-building at performance evaluation para matiyak ang magandang interaksyon sa kliyente.

(f) Magbigay ng kritikal na impormasyon sa malusog na pag-uugali at magsagawa ng mga aktibidad sa pagtataguyod ng kalusugan sa ospital.

Ang tulong pinansyal ay tumutukoy sa anumang uri ng tulong sa pananalapi o pera na maaaring sa anyo ng guarantee letter, pera o tseke, na sumasaklaw sa paglilibing, transportasyon, at iba pang kaugnay na tulong tulad ng pagkain, damit, general assistive devices, na ibinigay ng mga ahensya at ipinag-uutos ng mga umiiral na batas, tuntunin at regulasyon na magbigay ng naturang tulong.

Ang tulong pinansyal na ibabahagi ng Malasakit Center sa mga pasyenteng maralita at may kahirapan sa pera ay dapat na ayon sa pangangailangan gaya ng inirekomenda ng medical social worker at ng kanilang doktor. Itinuring na maralita ang isang pasyente kapag wala siyang kita, o kaya ang kanyang kita ay hindi sapat para sa ikabubuhay ng kanyang pamilya, ayon sa pagsusuri ng Department of Social Welfare and Development (DSWD), social worker ng lokal na pamahalaan o ng medical social worker ng health facility.

Ang pasyente na may kahirapan sa pera ay tumutukoy sa isang pasyente na hindi nauuri bilang indigent ngunit nagpapakita ng malinaw na kawalan ng kakayahan na magbayad o gumastos para sa mga kinakailangang gastusin para sa pagpapagamot ng isang tao, tulad ng mga pasyenteng may mabigat na karamdaman o anumang karamdaman, na may banta sa buhay at nangangailangan ng matagal na pagkakaospital, napakamahal na therapy o iba pang espesyal ngunit mahahalagang pangangalaga na makakaubos ng mga mapagkukunang medikal at pinansyal ng isang tao.

Pananagutan ng mga opisyal ng kumpanya sa kaso ng illegal dismissal

ni Atty. Persida Rueda-Acosta @Magtanong Kay Attorney | October 4, 2025

Dear Chief Acosta,

Nagpaplano kaming magsampa ng kasong illegal dismissal laban sa dati naming kumpanya. Maaari ba naming isama sa kaso ang Human Resource (HR) manager at ang immediate supervisor namin? – Dylan

---

Dear Dylan,

Sang-ayon sa batas, ang isang korporasyon bilang isang juridical person ay may tinatawag na “separate and distinct identity.” Ibig sabihin nito ay natatangi at hiwalay ito sa mga tao, empleyado, at mga opisyal na bumubuo rito. Kaugnay nito ang mga karapatan, responsibilidad, at mga pananagutan nito ay hiwalay sa mga taong nabanggit. Sa usapin ng paggawa, tulad ng pamamalakad, pagpasuweldo at pagtanggal ng empleyado, bagaman ang mga aksyon ng isang korporasyon ay ginagawa sa pamamagitan at sa katauhan ng mga opisyal at empleyado nito, nananatili na ito ay aksyon ng nasabing korporasyon at ano mang kahihinatnan nito ay ang korporasyon lang mismo ang magkakaroon ng karapatan at pananagutan. 

Sa kasong Rico B. Escuaragia, et. al vs Fitness First, Phil., Inc., and Liberty Cruz (G.R. No. 266552, January 22, 2024, sa panulat ni Honorable Associate Justice Amy C. Lazaro-Javier), ipinaliwanag ng Kataas-taasang Hukuman na sa kabila ng mga nabanggit sa itaas na legal na prinsipyo, may pagkakataon pa rin na maaaring magkaroon ng pananagutan ang mga empleyado o opisyal ng isang korporasyon:

“While directors, officers and human resource managers like respondent Cruz may be solidarily held liable with the corporation in cases of illegal termination of employees, this is the exception rather than the general rule. To be held solidarily liable with the corporation in labor cases, the manager or officer must have acted with malice or bad faith.”

Sang-ayon sa nabanggit, ang mga empleyado at opisyal ng isang korporasyon ay maaari pa ring maging solidarily liable sa kaso ng illegal dismissal kung mapatutunayan na sila ay kumilos ng may masamang hangarin o bad faith. 

Kaya’t sa iyong katanungan kung maaari bang isama ang immediate supervisor at HR manager sa pinaplano mong kaso, marapat munang pag-aralan kung ang kanila bang naging mga gawain o pagkilos, na may kinalaman sa pagkatanggal mo sa trabaho, ay may masamang hangarin o bad faith. Nagkaroon ba ng pang-aabuso sa kanilang katungkulan na nagdulot o nagbunsod sa pagkatangal mo? O, ‘di kaya ay gumawa o kumilos ba sila ng may masamang hangarin na nagdulot ng pagkatanggal mo sa trabaho? Bukod dito ay dapat din na may mga ebidensya na magpapatibay sa alegasyon na sila ay kumilos na may masamang hangarin o bad faith upang maitaguyod ang kasong isasampa mo laban sa kanila.

Sana ay nabigyan namin ng linaw ang iyong katanungan. Ang payong aming ibinigay ay base lamang sa mga impormasyon na iyong inilahad at maaaring magbago kung mababawasan o madaragdagan ang mga detalye ng iyong salaysay.

Maraming salamat sa iyong patuloy na pagtitiwala.

Pagtatrabaho ng mga banyagang arkitekto sa ‘Pinas

ni Atty. Persida Rueda-Acosta @Magtanong Kay Attorney | October 3, 2025

Dear Chief Acosta,

Ang dyowa ko na si Andrei ay isang banyagang arkitekto. Lumipad siya rito sa Pilipinas upang tuparin ang kanyang pangako na magdisenyso ng pangarap na bahay ng mga magulang ko. Nais kong malaman kung maaari ba siyang magtrabaho bilang arkitekto rito sa ating bansa. -- Kathlyn

---

Dear Kathlyn, 

Isinabatas ang Republic Act (R.A.) No. 9266 o mas kilala bilang “The Architecture Act of 2004” dahil kinikilala ng ating Estado ang kahalagahan ng mga arkitekto sa pagbuo ng mga gusali at sa pag-unlad ng bansa. Layunin ng batas na ito na gumawa at magsanay ng mga karampatan, huwaran at mahusay na mga propesyonal na arkitekto, na ang mga pamantayan ng pagsasanay at serbisyo ay mahusay at pandaigdigang mapagkumpitensya sa pamamagitan ng tapat, mabisa, at mapagkakatiwalaang mga pagsusuri para makakuha ng lisensya at sa pamamagitan ng mga panukalang regulasyon, mga programa, at aktibidad na nagtataguyod ng kanilang propesyonal na paglago at pag-unlad. Kaugnay nito, nakasaad sa Section 25 ng batas na ito na:

“SEC. 25. Registration of Architects Required. – No person shall practice architecture in this country, or engage in preparing architectural plans, specification or preliminary data for the erection or alteration of any building located within the boundaries of this country or use the title ‘Architect,’ or display or use any title, sign, card, advertisement, or other device to indicate such person practices or offers to practice architecture, or is an architect, unless such person shall have received from the Board a Certificate of Registration and be issued a Professional Identification Card in the manner hereinafter provided and shall thereafter comply with the provisions of this Act. 

A foreign architect or any person not authorized to practice architecture in the Philippines, who shall stay in the country and perform any of the activities mentioned in Sections 3 and 4 of this Act, or any other activity analogous thereto, in connection with the construction of any building/structure/edifice or land development project, shall be deemed engaged in the unauthorized practice of architecture.”

Alinsunod sa nasabing batas, walang sinumang tao ang dapat magsanay ng arkitektura sa bansang ito, o makisali sa paghahanda ng mga planong pang-arkitektura, ispesipikasyon o paunang datos para sa pagtatayo o pagbabago ng anumang gusaling matatagpuan sa loob ng bansa, o gagamit ng titulong “Arkitekto,” o magpapakita o gagamit ng anumang titulo, karatula, kard, patalastas, o iba pang kagamitan upang ipahiwatig na nagsasanay o nag-aalok ng gawaing pang-arkitektura, maliban kung siya ay nakatanggap ng certificate of registration mula sa Professional Regulatory Board of Architecture at naisyuhan ng kaukulang professional identification card. 

Nakasaad din sa nasabing batas na ang isang dayuhang arkitekto o sinumang tao na hindi awtorisadong magsanay ng arkitektura sa Pilipinas, na mananatili sa bansa at magsasagawa ng alinman sa mga aktibidad na nauugnay sa arkitektura na binanggit sa nasabing batas, o anumang iba pang aktibidad na kahalintulad nito, na may kaugnayan sa pagtatayo ng anumang gusali/istruktura/edipisyo o proyekto sa pagpapaunlad ng lupa, ay dapat ituring na kasangkot sa hindi awtorisadong pagsasanay ng arkitektura.

Kung kaya’t sa kaso ng iyong kasintahan na si Andrei, kinakailangan niya munang magkaroon ng certificate of registration at maisyuhan ng professional identification card bago siya makapagtrabaho bilang arkitekto rito sa Pilipinas. Kung hindi, maaari siyang masentensyahan ng multang hindi bababa sa P100,000.00, ngunit hindi hihigit sa P5,000,000,00 o pagkakulong ng hindi bababa sa anim na buwan o hindi hihigit sa anim na taon, o pareho, sa pagpapasya ng korte. Ayon sa Section 29 ng parehong batas.

Sana ay nabigyan namin ng linaw ang iyong katanungan. Ang payong aming ibinigay ay base lamang sa mga impormasyon na iyong inilahad at maaaring magbago kung mababawasan o madaragdagan ang mga detalye ng iyong salaysay. 

Maraming salamat sa iyong patuloy na pagtitiwala.