ETEEAP, malaking tulong sa mga ‘di pa nakatapos ng kolehiyo

ni Judith Sto. Domingo @Asintado | June 25, 2025

‘Di maikakailang magandang balita ang naisapinal na paglalatag ng implementing rules and regulations ng Expanded Tertiary Education Equivalency and Accreditation Program o ETEEAP, lalo na para sa mga may-edad nating kababayang hindi pa tapos ng pag-aaral ngunit maaaring makinabang sa naturang proyektong pang-edukasyon.

Sariwa ang usaping ito sa kalakhang publiko ngunit mahaba-haba na ang kasaysayan ng ETEEAP mula sa pagiging panukala. Una nang nabansag ang ETEEAP at nasimulang maimapa ito sa pamamagitan ng Executive Order No. 330 noong Mayo 10, 1996, na halaw naman sa Artikulo XIV ng Saligang Batas ng 1987.

Habang sa sumunod na mga taon at dekada’y pinino ang magiging ETEEAP ng Commission on Higher Education (CHED), ang ahensyang inatasan sa pagsasagawa ng programa, at bago pa naaprubahan ng Mababang Kapulungan noong 2023 at ng Mataas na Kapulungan nitong 2024, nagsimula nang magplano’t magtatag ang elihibleng mga paaralan ng kani-kanilang tanggapan o departamento na makakapaghain ng mga programang pang-ETEEAP. 

Isa na rito ang University of the East (UE), na nabigyang kapangyarihan ng pamahalaan noong Mayo 2023 na mag-alok ng mga programang pang-kolehiyo na bukod sa mapag-aaralan ng mga estudyanteng binatilyo o dalagita sa loob ng silid-aralan ay maaari ring matutunan ng mga nakatatandang mag-aaral nang kahit wala sa mismong eskwelahan.

Nitong nakaraang mga taon ay kailangang nasa ikatlong antas ng akreditasyon ang maiaalok na programa, kung kaya’t kaunti ang mapagpipiliang “kurso” ng mag-i-ETEEAP. 

Ngayong ganap na batas na ito ay napalakas ang programa upang ang pagiging sertipikado ng CHED ng isang pamantasan bilang “autonomous” o kaya’y “deregulated” ay sapat na para makapagprisinta ang isang eskwelahan ng mas marami pang mapagpipiliang programang pang-batsilyer sa iba’t ibang larangan na pupuwede ring pang-ETEEAP. Sa UE, halimbawa, kabilang ang information technology, komunikasyon, financial management at marketing management sa kanilang maiaalok para sa mga mag-i-ETEEAP, at malapit nang sumunod ang kanilang programa sa political science. 

Tila sinasalamin ng lahat ng ito ang mahabang paglalakbay ng mga maaaring mapakinabangan ang ETEEAP: ang sinumang Pilipino, narito man sa bansa o kaya’y mas malayo pang mga OFW sa ibayong dagat, na hindi nakatuntong o nakapagtapos ng kolehiyo ngunit sagana sa karanasang pamumuhay pero tuluyan nang napabayaan o natalikdan ang pagbabalik-eskwela. Sa mata ng ETEEAP, katumbas ng kanilang ‘di-matatawarang karunungan mula sa pagtatrabaho at sa “school of hard knocks” ang kaalamang maaaring matamo sa karaniwang pagiging estudyante sa loob ng paaralan.

Bagama’t kakailanganin pa ring maging mag-aaral ng sinumang mag-i-ETEEAP, bukod sa pagiging online ng mga klase nito ay mas maiksi ang kanilang magiging pag-aaral, dala ng magiging katumbas na credits ng kanilang mga karanasan bilang propesyonal o manggagawa.

Bukod sa pagiging Pinoy, kabilang sa mga kondisyon upang maging estudyanteng ETEEAP ay ang pagiging edad 23 pataas, nakapagtapos ng mataas na paaralan o high school o kaya’y nakapag-Alternative Learning System (ALS) at Philippine Educational Placement Test (PEPT), naging empleyado ng may limang taon o mahigit pa sa industriya o hanapbuhay na may kinalaman sa papasuking ETEEAP na programa, o kung wala mang hanapbuhay sa kasalukuyan ay maaaring makapagpakita ng mga dokumentong makapagpapatunay ng kumpetensiya sa larangang nakasanayan.

Sa malawakang banda, ang ETEEAP ay isang malaking pagkilala sa isang ‘di-maitatwang katotohanan, na ang pag-aaral ay hindi limitado’t maikakahon sa mga silid-aralan. Sa matayog na punto, mas makagaganyak ito ng mga magsisipagtapos ng programa na lalo pang maging katangi-tangi, maunlad at kapaki-pakinabang na mga mamamayan ng bayan at ng daigdig. 

Makislap na daan ang ETEEAP upang matuldukan ang matagal nang minimithi ng marami sa atin: ang pagkakamit ng titulong pagpapatotoo ng pagtatapos ng kolehiyo at ang kalakip nitong benepisyo sa larangan ng pag-abot ng pangarap.

---

Kung may reaksyon, sumbong o katanungan, sumulat sa ASINTADO ni Judith Sto. Domingo sa BULGAR Bldg., 538 Quezon Ave., Quezon City o mag-email sa asintado.bulgar@gmail.com.

Masigla’t makulay na ebolusyon ng t-shirt

ni Judith Sto. Domingo @Asintado | June 20, 2025

Alam n’yo ba na may espesyal na araw patungkol sa karaniwang t-shirt?

International T-shirt Day sa Sabado, ika-21 ng Hunyo, sa ilang bahagi ng mundo. Una itong naipauso ng Amerikanong blog site na Mashable noong 2010 at kumalat sa mga lupalop sa daigdig sa tulong ng social media.

Bagaman hindi iyon ipinagdiriwang sa ating bansa, maliban marahil sa ilang kumpanyang ito ang pangunahing produkto at sana’y makapag-alok ng diskuwento, mainam pa ring tayo’y pumreno sa masalimuot na mga talakayan at saglit na pagnilay nilayan ang bihirang usaping ito.

Una sa lahat ay nakamamanghang malaman na ang masasabing ugat ng modernong t-shirt ay lumitaw noong 1868 o may 157 taon na ang nakalipas. Mula noon ay dumaan na sa masigla’t makulay na ebolusyon ang naturang damit, pati na sa pagpalawak ng gamit nito upang hindi maging limitado sa mga kalalakihan, na siyang unang nakapagsuot nito, upang masaklawan maging kaming kababaihan. Naging sari-sari pa ang hilaw na materyales upang makagawa ng t-shirt, na bukod sa bulak ay kabilang ang estambre, polyester, at iba pa, pati pa nga pinaggupitang buhok ng tao. 

Mula rin sa pagiging blangkong kaputian ay napalawak ang hitsura ng t-shirt upang maipagawa sa iba’t ibang kulay at, higit pa riyan, malagyan ng maipalilimbag na disenyo na mailalagay sa harapan man o sa likuran. Kaya hindi lang saplot ang kahit napakapayak na kamiseta upang tayo’y hindi mapawisan, maarawan o mahamugan.

Maaari pa itong mapaskilan ng mensahe’t larawan, na naiulat na unang nagawa noong 1939 sa Estados Unidos para sa pag-anunsyo ng pelikulang ‘The Wizard of Oz’. Tuloy ay napakalaganap ng dagdag-silbi ng t-shirt bilang pampasikat ng kilalang mga tatak upang makaakit ng marami pang mahihibang na mamimili, o ng mga kandidato tuwing mag-eeleksyon na umaasang maaabot ang karagdagang masa na hindi mapupuntahan sa pangangampanya. Hindi na kagulat-gulat ang maraming ordinaryong mamamayan na makikita sa lansangan na suot ang naipagkakaloob na pang-itaas mula sa isang aspirante na baka pa nga’y natalo sa nakalipas na halalan.

Kaya bukod sa pagiging pandagdag-awra ay nakaaaliw din ang t-shirt lalo na kung may mga salita o pangungusap na tila nakikipaghuntahan sa makababasa nito. Minsan, halimbawa, ay may kaibigan tayong may nakasalubong sa C. M. Recto Avenue sa Maynila na ang kasuotan ay may patiwarik na mga titik na ang salin mula sa wikang Ingles ay “Hindi... Ikaw ang baligtad!” na tila patawang sambit ng isang plakdang nakainom.

Laganap din sa mga lalaking haligi ng kanilang tahanan ang patuloy na paggamit ng matagal nang kamiseta kahit ito’y punit-punit na’t kailangan nang iretiro. Nakakaawa mang makita ngunit posibleng iyon ay isang uri ng matrimonya, na kumbaga’y isusuot ang paboritong damit sa (gula-gulanit na) hirap at (napakapreskong) ginhawa.

Sa tagal na’t animadong kasaysayan ng t-shirt ay nakaabot na rin ito sa kasalukuyang may halong pangamba ukol sa kalikasan, kung kaya’t may namumukadkad na mga inisyatibo ukol sa paggawa ng pananamit na menos ang masamang epekto sa ating likas-yaman. Kabilang diyan ang malikhaing pamamaraan upang halimbawa’y hindi umabot sa may 2,700 na litro ng tubig ang kakailanganin upang makagawa ng bawat t-shirt. May tulong din sa kalikasan ang mga hindi nagugusot o wrinkle-free na pang-itaas, dala ng katipirang maidudulot nito sa kuryenteng pangplantsahin.

Ang t-shirt ay naging daan na rin sa pagkakawanggawa. Sa isang banda, ito ay kadalasang naibabahaging tulong para sa mga nasalanta ng bagyo, pagputok ng bulkan o paglindol. Kung kaya’t mainam na masilip ang ating aparador at ugaliing ibukod ang pinaglumaan o ’di na kasyang mga damit na maihahandog sa maaaring makinabang pa sa mga iyon.

---

Kung may reaksyon, sumbong o katanungan, sumulat sa ASINTADO ni Judith Sto. Domingo sa BULGAR Bldg., 538 Quezon Ave., Quezon City o mag-email sa asintado.bulgar@gmail.com.

Paggamit ng enerhiyang nukleyar, may natatanaw nang pag-asa

ni Judith Sto. Domingo @Asintado | June 18, 2025

Nakakabanaag tayo ng matimyas na pag-asa tungo sa sapat at maaasahang suplay ng kuryete sa bansa sa gitna ng ratipikasyon ng Philippine National Nuclear Energy Safety Act ng Senado at Kamara de Representantes kamakailan. 

Sa gitna ng nararanasang pandaigdigang modernisasyon ng teknolohiyang nukleyar at pagsasaayos ng mga nauna nang kamalian o pagkukulang sa sistema ng enerhiyang nukleyar sa nakaraang mahigit sa kalahating siglo, minabuti ng ating Kongreso na ilatag na ang kinakailangang batas para hindi mapag-iwanan ang Pilipinas at tiyakin ang ligtas, hindi makokompromiso at may sapat na pananggalang tungo sa mapayapang paggamit ng nukleyar sa bansa. 

Magugunitang sa ginawang survey noong 2019 ng pamahalaan sa pangunguna ng Department of Energy, lumabas na mayorya ng mga Pilipino ay pamilyar na at pabor sa paggamit ng enerhiyang nukleyar sa bansa. 

Binigyang-diin naman ni Energy Usec. Sharon Garin, OIC ng kagawaran, na ang pagtatayo ng Philippine Atomic Energy Regulatory Authority o PhilATOM sa ilalim ng niratipikahang lehislasyon ay hindi mangangahulugan ng agarang pagtatayo ng plantang nukleyar. Anumang pagsusumikap tungo rito ay kailangang dumaan sa mabusisi, hakbang-kada-hakbang na proseso, ayon sa mahigpit na mga rekisito ng International Atomic Energy Agency o IAEA.

Tagapagtaguyod ng ating ekonomiya ang pagkakaroon ng sapat at maaasahang suplay ng kuryente. Kung papalya-palya ito at hindi sustenable, malulugi ang mga negosyo at lilisan ang mga namumuhunan sa bansa. Ang enerhiyang nukleyar ay hindi lamang maaasahan, kundi mabuti para sa kalikasan dahil ito ay malinis.

Sinabi maging ng Pangulo ng Estados Unidos kamakailan, “It’s time for nuclear (Panahon na para sa nukleyar)”. Simula noong 2021, ang mga kapitalista ay namuhunan na ng US$2.5 bilyon para sa next-generation nuclear technologies sa gitna ng malawakang paggamit ng AI na kumukonsumo ng labis-labis na kuryente.

Marami na sa buong daigdig ang naniniwalang ang pagtahak sa makabagong panahon ng nukleyar ay hindi na maaaring mahinto o masikil.

Ayon nga sa isinulat kamakailan ng ekonomista at kapwa kolumnistang si Bienvenido Oplas, may kaugnayan ang malawak na paggamit ng enerhiyang nukleyar sa mababang inflation. Aniya, ang mga bansang may bumababang paggamit ng nukleyar base sa total generation ratio ay nakararanas ng tumataas na inflation rate o pagtaas ng presyo ng mga bilihin at serbisyo. Samantala, ang bansa namang may tumataas na paggamit ng nukleyar ay nakararanas ng pagbaba ng inflation rate tulad ng South Korea, China, India at United Arab Emirates. 

Bagama’t matagal pa ang proseso, ang paglalatag ng pundasyon para sa pagdaloy sa bawat tahanan at tanggapan sa bansa tungo sa mas malinis, maaasahan at para sa lahat na suplay ng kuryente ay nasimulan at umuusad na. 

Umaasa tayong magtutuluy-tuloy na ito at darating ang panahong hindi lamang tayo makararanas ng sapat na suplay ng kuryente, kundi mas mura at malinis pa na inklusibong makapagpapainog sa ating ekonomiya at kabuhayan.

---

Kung may reaksyon, sumbong o katanungan, sumulat sa ASINTADO ni Judith Sto. Domingo sa BULGAR Bldg., 538 Quezon Ave., Quezon City o mag-email sa asintado.bulgar@gmail.com.