Bangayan sa itaas, kahirapan sa ibaba: Ang tunay na biktima ng sigalot

ni Judith Sto. Domingo @Asintado | Mar. 21, 2025

Umaatikabong mga pangyayari ang ating nasasaksihan sa kasalukuyan. Samu’t saring mga tunggalian ng argumento at katwiran ang gumigising sa ating kamalayan. Sa gitna ng maiinit na palitan ng pagpapamalas ng puwersa ng magkakabilang panig, ang niyayanig ay ang kapakanan, kabutihan at katiwasayan ng kalagayan ng taumbayan. 

Habang nagbabangayan, nangangatwiran, nagpapagalingan ay naroon pa rin ang kawawang si Juan dela Cruz na hilahod sa araw-araw na paghahanap ng mapagkukunan ng pambili ng makakain, pantustos sa gastusin, pambayad ng utang, at pampagamot na laging ipinagpapaliban.

Unahin ang masang Pilipinong binubusabos ng hirap ng panahon. Silang hindi makaramdam ng ipinangangalandakang pag-angat ng ekonomiya ng bansa. Silang nagkukumahog, hindi lamang araw at gabi, kundi pati sa madaling-araw para lamang masilayan ang bukas na hindi nakanganga sa gutom na wala namang maapuhap na isusubong panlaman sa laging nangangasim na tiyan. 

Tila hindi na nga basta makababalik ng Pilipinas si dating Pangulong Rodrigo “Digong” Duterte na sumasailalim sa paglilitis ng International Criminal Court o ICC, kaugnay ng akusasyon sa kanya ukol sa mga krimen laban sa sangkatauhan. Samantala, hindi man lamang siya sinampahan ng kaugnay na kaso Rito sa Pilipinas — kahit pa ilang taon na siyang nakababa sa puwesto bilang pangulo. 

Sa Senado, naghahanda naman sila para sa nalalapit na impeachment trial ni Vice President Sara Duterte. 

Natutuwa ang mga kamag-anak ng mga biktima ng extrajudicial killings. Nagpupuyos naman ang panig ng inaakusahan. 

Mangyayari ang mangyayari, mangingibabaw ang bawat pinahihintulutan ng may kapangyarihan. Dangan nga lamang, may pamilyar na ugali ang masang Pilipino — ito ay ang pagpanig sa dakong huli, sa tingin nilang “pinagtutulungan, dinudunggol, inaagrabyado, tinatarantado.” Nilagyan ko ang mga katagang iyan ng mga panipi, dahil iyan ay ayon sa damdamin ng ordinaryong Pilipino, na hindi rin naman bumabase sa katwirang legal, kundi sa kanilang nararamdaman o ibinubulong ng sariling isipan. Tila isang bida sa teleserye na kapag "inaapi" ay lalong umiinit ang nakukuhang simpatiya at pagtangkilik mula sa mga sumusubaybay. 

Kaya’t kwidaw, baka sa bandang huli ay lalo lamang tumaas ang survey ratings ng mga kinukuyog, at alalahaning ma-impeach man ang gustong i-impeach ay may dalawang lalaking kapatid pa ito na maaaring tumakbo sa halalan at makakuha ng dumog ng simpatiya, depende sa pagkakabaon nila sa lusak, batay sa persepsiyon ng nakararaming Pilipino.

Baka tuloy mabaon sa limot ang ‘pagsasalaula’ ng mga ilegal na POGO at iba pang karima- rimarim na gawain dito sa Pilipinas na nagsimula sa termino umano ni FPRRD at hinayaang mamayagpag. 

Kadalasan sa nasa kapangyarihan ay nakikinig na lamang sa mga nagsasabi sa kanila ng gusto nilang marinig. Kaya’t kalaunan ay napapahamak nang hindi nila akalaing sinlawak ng pagpapahayag ng bilib at panghihimod sa kanila ng sa kanila’y nakapaligid.

Mas maraming tagapayo, mas malapit sa pagkamit ng kaisipang mas maigi. Sa hindi pakikinig sa ibinubulong ng lupa, baka sa bandang huli ay kabaligtaran ang maganap kaysa sa inaasahan at inaasam na mangyari.

Isa lamang ang gawing sukatan at tiyak na tamang landas ang patutunguhan: Unahin ang pinakamatayog na kapakanan ng nakararaming Pilipino, isantabi ang personal na pundok, at hindi ka mabubulid sa kumunoy ng kapahamakan.

---

Kung may reaksyon, sumbong o katanungan, sumulat sa ASINTADO ni Judith Sto. Domingo sa BULGAR Bldg., 538 Quezon Ave., Quezon City o mag-email sa asintado.bulgar@gmail.com.

Kaligayahan sa araw-araw, isapuso at isabuhay

ni Judith Sto. Domingo @Asintado | Mar. 19, 2025

Para sa mga nasa husto nang kamalayan noong 1988, maaaring maaalala pa ang “Don’t Worry, Be Happy” ng mang-aawit na si Bobby McFerrin. Sa kasikatan ng naturang kanta ay halos maya’t maya na naririnig ng maraming buwan, maging sa Pilipinas o ibang mga bansa. 

Bukod sa pagiging kaaya-ayang awitin, malinaw na naging matimbang para sa nakararami ang dala nitong mensahe — na mas ipinairal ang pagiging maligaya sa halip na maging balisa. 

Magugunita natin ‘yun dahil sa darating na Huwebes, ika-20 ng Marso, ay ipagdiriwang ang International Day of Happiness. 

Nag-uugat ang pandaigdigang okasyong ito sa konseptong naisip ng Indiyanong Amerikanong si Jayme Illien na “happytalism,” na nagbibigay importansya sa indibidwal na kaligayahan, kapakanan at kalayaan bilang daan patungo sa malawakang kaunlaran.

Ang nabanggit na araw ay naitakda naman ng United Nations (UN) General Assembly noong ika-28 ng Hunyo 2012 at unang naidaos noong 2013 upang lalong maipaunawa sa sangkatauhan ang kahalagahan ng kaligayahan sa pamumuhay.

Kaakibat nito ang paglunsad ng UN noong 2015 na tinatawag na 17 Sustainable Development Goals, o malawakang mga paraan upang mas mapasaya ang buhay ninuman, gaya ng masinsinang paglipol sa kadukhaan, pagpapabawas ng hindi pagkakapantay-pantay ng mga mamamayan, at pangangalaga ng kalikasan. Kung mas marami nga naman ang maliligayang mga miyembro ng sambayanan, mas magiging masaya at matiwasay ang mga bayan saan man sa ating planeta. 

Magagawa na personal na makamtan ang kaligayahan sa bawat araw. Kung dadaanin sa simple at payak na mga kaparaanan ang paggalugad ng ligaya, sa halip na sa napakarangyang mga daluyan ng saya na bunga naman ng kasakiman, hindi imposibleng tayo’y maging ganap na masaya anuman ang ating kalagayan. 

Sa simula pa lamang ng bawat araw ay agad nang may pagkakataong sumaya, kung magiging mapagpasalamat — na naging bahagi tayong muli ng panibagong araw na biyaya ng Maykapal, upang magampanan ang panawagan niya sa atin. 

Ang kaligayahan ay mas natatamo rin sa pagiging mapagbigay kaysa sa pagiging makasarili, kung kaya’t ang pagpapamalas ng kawanggawa o kahit munting kabutihan nang hindi nakakapanakit, nakayuyurak o nakadidismaya ay maaaring maging tubod ng pagpapangiti ng sarili at pagpapagaan ng kalooban. 

Ugaliing maging mapagpasalamat sa lahat ng bagay na marahil ay nababalewala dahil palagi lamang naririyan, gaya ng mga minamahal sa buhay, mga kakayanang taglay, mga kaibigang tapat. Dahil walang tiyak na kasiguraduhan sa buhay, ‘wag ipagwalang-bahala ang mga ipinagkaloob sa atin ng Maykapal na maaaring sa isang iglap ay basta na lang maglaho.

Hindi naman mawawala ang suliranin, mga hamon, lumbay o sakit ng kalooban sa patuloy nating pakikipagsapalaran sa buhay. Iwaksi ang pagkabagabag sa mga bagay na hindi natin kontrolado.

Ilaan ang lakas at atensyon sa mga bagay na ating maaaring maayos, mapaganda, maiwasto o mapagbuti. Tanggapin nating kahit may pagkakatulad tayo sa isa’t isa pagdating sa mga naisin o ayaw, magkakaiba pa rin ang bawat tao. 

Huwag piliting maging perpektong salamin ang ating kapwa. Bagkus ay magalak sa pagkakaroon ng tunay na kaibigan o katuwang sa malaki’t masalimuot na mundong ating ginagalawan.

Patuloy na magsumikap at magtiyaga kahit tila napakalayo pa ng ating nais marating. Huwag magpagapi sa mga puwersa ng pagpapatumpik-tumpik, pagpapabukas o kahinaan ng loob. Kung may pagsubok, suriin kung ano ang maaaring ituro nito upang tayo’y maging matatag. Sa kabila ng tulin ng modernong pamumuhay, marami pa rin ang mga matatamis na bagay na makapagpapaluwag ng damdamin kung ninanamnam ng wagas. 

Tabunan ang ngitngit, inggit at negatibong kaisipan o emosyon na makahaharang sa maaari pang matamong daluyan ng kaligayahan.

Ang nagkikimkim ng mga ito ang sa huli ay siyang talunan. Kaya’t huwag hayaang maubos ang abiyo ng kaligayahan. Asintaduhing isapuso na nakasalalay sa ating isipan ang ating wagas na kaligayahan.

---

Kung may reaksyon, sumbong o katanungan, sumulat sa ASINTADO ni Judith Sto. Domingo sa BULGAR Bldg., 538 Quezon Ave., Quezon City o mag-email sa asintado.bulgar@gmail.com.

Sapat na tulog at pahinga, pandugtong ng buhay at lakas

ni Judith Sto. Domingo @Asintado | Mar. 14, 2025

Ngayon ay Pandaigdigang Araw ng Pagtulog o World Sleep Day. Atin itong talakayin at bigyang pansin sapagkat pandugtong ito ng buhay at lakas, lalo na sa gitna ng malawakang kakulangan sa tulog ng sangkatauhan sa modernong panahon. Paalalahanan natin ang ating mga sarili. Nakalulungkot na madalas, ang angkop at kailangan ay hindi nagagawa, tulad ng pagtulog ng sapat na oras.

Hindi na mabilang ang dami ng tao na kulang sa tulog — hindi lamang dala ng mga gawain at hanapbuhay, kundi pati na ng mga mapanuksong naglipana sa internet at social media. Kaya naman hindi nakapagtatakang makakita ng kapwa pasahero sa jeepney o bus na sa sobrang lalim ng tulog ay nakasandal ang ulo sa katabing hindi naman kakilala o kaya’y mag-aaral na tinutulugan ang kanilang mga guro. 

Magugunitang naitatag ang Pandaigdigang Araw ng Pagtulog ng World Sleep Society noong 2008 at itinakdang ipagdiwang ng Biyernes bago ang taunang spring equinox o ang pagiging sentro ng haring araw sa ibabaw ng ating planeta, na senyales din ng pagpapalit ng panahon papuntang tag-init mula sa taglamig. Hindi lamang makakapagpahinga ang katawan tuwing natutulog, kundi nag-iibayo rin ang pagbabalik-lakas ng bawat bahagi nito na nagkakaroon ng panahong makumpuni at mapagbuti. 

Kung pahahalagahan ang pangangatawan, isasaisip na kung kulang sa tulog ay maraming malalagay sa balag ng alanganin. Nakababawas ito ng pagiging alisto, nakapagpapahina ng pagpupursige, nakapagpapaiksi ng pisi ng pasensya na nauuwi sa pagiging bugnutin o balisa, nakapagpapapurol ng pag-iisip, na makapagbubulid sa nakararanas ng puyat na magdesisyon ng mali sa mga bagay-bagay. 

Bukod sa pinsala sa sarili, ang kawalan ng tulog ay maaaring maging sanhi ng pagkadisgrasya ng iba at kanilang ari-arian, lalo na sa gitna ng pagmamaneho.

Maraming trahedya ang maaari sanang naiwasan kung nakatulog lamang ng sapat ang nakapaminsala. 

Lalo nang delikado sa puso at presyon ng dugo, sa antas ng glukosa o blood sugar, sa utak at memorya ang kakulangan ng tulog. Palalain pa ito ng pagkakape na makapagpapatulin naman ng labis sa tibok ng puso. Kapag regular ang pagpupuyat, magiging bulnerable ang katawan sa mga sakit na maaari sanang maiwasan kung nakabawi lamang ng tulog. Makatutulong na bawat pagkakataong makakaya, bigyan ng kahit ilang minuto ang pag-idlip upang mapanumbalik ang nauupos na lakas. Bumawi rin ng mahabang tulog sa kalaliman ng gabi. 

Makabubuting umiwas rin sa pag-ehersisyo at huwag matuksong magkape sa gitna ng pakikipaghuntahan kung malapit-lapit nang humiga at matulog. Kung humihilik naman nang madalas at malakas, magpatingin sa doktor o magpasailalim sa medikal na pagsusuri ng pagtulog upang matiyak na walang sleep apnea o ang mapanganib na pagtigil ng paghinga habang natutulog.

Upang maging mapayapa ang pagtulog, magpasalamat sa Panginoon para sa mga biyayang natatamasa, bago ilatag ang katawan sa higaan. Malinaw pa sa sikat ng araw na ang tulog ay tulong sa kalusugan, katauhan at katiwasayan. Tulad ng kayamanan, huwag ipagpalit dito ang mga bagay na walang kapararakan.

---

Kung may reaksyon, sumbong o katanungan, sumulat sa ASINTADO ni Judith Sto. Domingo sa BULGAR Bldg., 538 Quezon Ave., Quezon City o mag-email sa asintado.bulgar@gmail.com.