Harapin nang may tapang ang anumang pananakot

ni Judith Sto. Domingo @Asintado | Nov. 1, 2024

Katatapos pa lang muli ng Halloween o ang gabi ng pangangaluluwa na bisperas ng Undas. 

Ganap nang industriya at negosyo ang pananakot, kaya’t patuloy itong lumalaganap sa ating kultura. 

Hindi kostumbre rito sa atin ang kaugaliang mag-trick or treat, marahil kasi dapat ang mga bata ay nakabihis ng magastos na costume, na nagsimula pala sa paglalayong mapagtaguan ang anumang mapaghiganting mga espiritu. Tapos, ang dapat pang ipamahagi sa mga tsikiting ay mamahaling kendi o tsokolate imbes na barya-barya lang. 

Ngunit sa ibang pamamaraan, patuloy ang pamamayagpag ng diwa ng Halloween, maging sa mga simbolo o ikonograpiya nito na makikita sa mga pamilihan at makakainan, o sa mga pampubliko at pribadong pagtitipon sa linggong ito. 

Nananatiling pinakakilalang hudyat ng Halloween ang naglipanang horror na mga pelikula sa mga sinehan o mga streaming na site tuwing Oktubre. Mga palabas na kadalasa’y ukol sa multo, may sapi, demonyo at iba pang kababalaghan. Maaari rin itong hango sa tunay na buhay at ukol sa mga hangal na namamaslang, na makapagpapabulalas sa manonood ng, “Hindi man ako perpekto, pero hindi ako ganyan kasama!”

Bakit nga ba karamihan sa sangkatauhan ay kinagigiliwan ang mga nakasisindak na dibersyon? Sila ba ay naaaliw sa mga kumakatawan sa kadiliman at mga kampon ng nakaririmarim?

Sa aking palagay, ang panonood, pagbabasa at pakikinig ng nakakatakot na kuwentong kathang-isip ay may naidudulot na mabuti sa may hilig dito. Ito ay hindi lamang sa paghahandog ng pampakilig kundi pati pagbibigay ng pagkakataong mapagmasdan ang sagisag ng takot imbes na manatili itong nakakubli’t nangungutya sa kuweba ng isipan. 

Kung nakikita nga naman natin at hindi lamang naiisip ang anumang makapanghihilakbot, mas madali natin itong makikilala, malalabanan at mapupuksa, kahit man lang sa panginginig o pagtili na tiyak ay may hangganan. Kung sa loob pa ng punumpunong sinehan ang pagpalahaw habang hinahabol ng halimaw ang inosenteng bida, posible pang mauwi sa paghagikhikan ang mga manonood habang napupurga ang negatibong emosyon mula sa diwa’t isipan.

Ang ganyang aliwan ay nakapagpapalabas nga naman ng takot, pagdududa, alinlangan o maging galit sa iba o sa mundo. Nakatutulong rin ito upang maunawaan kung ang sanhi ba ng mga damdaming iyon ay ating kaaway o posible palang kakampi sa pakikipagsapalaran sa buhay. Pagkatapos pang manood ay tipong napalakas at napaaliwalas ang ating pagkatao.

Kung tutuusin, ang pagkahilig sa pinaghalong kaba at kilig ay mula’t sapul. Ang habulan pa lang na larong pambata ay nakapagpapalukso ng puso, pati ang karamihan sa mga masasakyan o malilibutan sa mga karnabal. Mababanaag din ito sa ating hilig sa pagsagot ng mga libangang palaisipan, pati ng palaisipang inihahandog ng nakakatakot na salaysay, na nakaeengganyong maisip ang magiging solusyon at makita kung ito’y tutugma.

Siyempre, ang mga gawa-gawa lang na mga pananakot ay walang binatbat sa tunay na mga nakakatakot na bahagi ng buhay: mga bayaring hindi alam kung paano matutustusan, mga nasa kapangyarihang maitim ang budhi’t sarili lamang ang iniisip, mga giyerang nakapanlulupaypay, o mga kaugalian at kilos na nakapipinsala ng ating kalikasan at nag-iisang planeta.

Ngunit kung magagawa nating hindi matinag sa gitna ng pagkalugod sa mga nakakatakot na libangan, marahil ay lalo nating mailalabas at maipamamalas ang katapangang nakasilid sa ating kalooban. Unti-unti nating mahaharap ang nakapanghihilakbot na mga suliranin nang may umaagos na kagitingan at lakas ng loob na hindi lalamunin ng kadiliman.

---

Kung may reaksyon, sumbong o katanungan, sumulat sa ASINTADO ni Judith Sto. Domingo sa BULGAR Bldg., 538 Quezon Ave., Quezon City o mag-email sa asintado.bulgar@gmail.com.

Batas sa partylist, repasuhin para mahinto na ang pag-abuso

ni Judith Sto. Domingo @Asintado | Oct. 30, 2024

Sa Mayo 12, 2025, maghahalal ang mga kuwalipikadong botanteng Pilipino ng 12 senador, 254 congressmen, 62 gobernador, 62 bise-gobernador, 800 kagawad ng Sangguniang Panlalawigan, 149 punong lungsod, 149 pangalawang punong lungsod, 1,690 kagawad ng Sangguniang Panlungsod, 1,493, punong bayan; 1,493 pangalawang punong bayan at 11,498 kagawad ng Sangguniang Bayan.

Bukod sa kanila, ihahalal din ang 63 partylist na katulad ng 12 senador ay pagbobotohan sa buong bansa o nationwide, hindi katulad ng ibang kandidato na iboboto lamang sa lugar kung saan sila tumatakbo.

Bagama’t mula noong eleksyon ng 1998 hanggang ngayon ay pinagbobotohan na sa buong bansa ang mga partylist, marami pa rin ang nagtatanong kung ano at bakit mayroon tayong partylist at paano pinipili ang miyembro ng isang partylist na katawanin ito sa Mababang Kapulungan o Kamara de Representantes (House of Representatives) ng ating bicameral na Kongreso.

Ang partylist system ay nasasaad sa Artikulo VI ng 1987 Konstitusyon ng Pilipinas kung saan itinakda na ang House of Representatives ay dapat buuin ng hindi hihigit sa 250 kinatawan, na ang 20 porsyento nito ay partylist representatives.

Nagkaroon lamang ng batas para sa partylist noong March 3, 1995, nang lagdaan ni dating Pangulong Fidel V. Ramos ang Republic Act (RA) No. 7941, pero noon lamang eleksyon ng 1998 nagkaroon ng botohan para sa partylist.

Sa ilalim ng RA 7941, ang alinmang partylist na makakuha ng dalawang porsyento ng kabuuang boto ng lahat ng partylist na lumahok sa isang eleksyon ay magkakaroon ng isang kinatawan sa Kamara. At kung higit pa sa dalawang porsyento ang nakuhang boto, ang nasabing partylist ay magkakaroon ng karagdagang kinatawan pero hindi hihigit sa tatlo.

Sa ilalim ng Artikulo II ng 1987 Konstitusyon ng Pilipinas, ang Pilipinas ay isang Estadong republikano at demokratiko. Ang ganap na kapangyarihan ay angkin ng sambayanan at nagmumula sa kanila ang lahat ng awtoridad ng pamahalaan.

Upang maisakatuparan ang layuning ito, itinakda sa Artikulo VI ng nasabing Konstitusyon ang partylist upang palawakin at bigyang kahulugan ang basehan ng paglikha na mga batas — sa pamamagitan ng pagbibigay sa mga mamamayang Pilipino na nasa laylayan ng lipunan na kung isa-isa lamang ay walang kakayahang kalabanin o talunin sa isang eleksyon ang mga tradisyunal na pulitiko. Inaasahan at inaakalang kung ang mga mamamayang ito ay magkakaisa at magbibigkis sa isang samahang iisa ang layunin, may pag-asa silang magkaroon ng kinatawan at boses sa Mababang Kapulungan ng Kongreso. 

Sa mga unang taon ng implementasyon ng partylist law, tanging iyon lamang tinatawag na “marginalized and underrepresented sectors” o mula doon sa walang “defined political constituencies” ang pinayagang tumakbo sa ilalim ng partylist system.

Subalit noong 2013, naglabas ng isang desisyon ang Korte Suprema na ang mga partylist ay puwedeng itatag hindi lamang ng mga “marginalized and underrepresented sector,” kundi sapat nang iisa ang layunin o adbokasiya ng kanilang partylist. Dahil dito, puwedeng magsama-sama at magtayo ng isang partylist ang mga mayayaman, manggagawa, magbubukid, mangingisda at pangkaraniwang mamamayan kung iisa ang kanilang plataporma, hangarin o adbokasiya, tulad ng pangangalaga sa kalikasan o paglaban sa pinsalang dulot ng pagbabago ng panahon o climate change.

Sinamantala ng ilang sektor ang desisyong ito para gamitin sa kanilang pansariling interes at balewalain ang intensyon ng partylist system. Noong 2016, isang partylist na kumakatawan daw sa mga pangkaraniwang mamamayan ang nakakuha ng dalawang porsyento ng kabuuang boto ng lahat ng partylist na lumahok sa eleksyon ng taong iyon. Ang unang kinatawan o nominee ng nasabing partylist ay hindi pangkaraniwang mamamayan kundi isang bilyonaryo na ang kabuhayan ay tinatayang nasa pitong bilyong piso o P7 billion. Ang pangalawang nominee naman ay business manager na nagpondo at nagtatag ng nasabing partylist – isang tanyag na atletang ginamit ang kanyang popularidad para mahalal sa isang mataas na posisyon.

Noong 2019, isang partylist na binubuo raw ng mga taxi driver ang nakakuha ng dalawang porsyentong boto ng kabuuang boto ng lahat ng partylist na sumali sa nasabing eleksyon.  Ang nominee ng nasabing partylist ay anak na babae ng isang gobernador sa kanilang probinsya na hindi naman taxi driver ang propesyon at sa buong buhay niya ay hindi nakapagmaneho kahit isang araw ng taxi.

Sa pag-aaral ng resulta ng mga nakaraang eleksyon, lumabas na halos lahat ng nanalong partylist ay itinatag, pinondohan o sinuportahan ng mga dinastiyang pulitikal at malalaking negosyo. May mga panawagan tuloy na isantabi o huwag nang ipagpatuloy ang partylist system of representation.

Maganda ang intensyon ng 1986 Constitutional Commission sa paglalagay sa 1987 Konstitusyon ng Pilipinas ng partylist system. Ngunit gaya ng kadalasang nangyayari, ang magagandang intensyon ay nawawalan ng saysay sa pagpapatupad o implementasyon.

Kaya’t kinakailangan ang masusing pag-aaral nito para maamyendahan ang RA 7941.  Ilan sa dapat asintaduhin ay ang mga sumusunod na susog o amendments:

1. Ipagbawal ang pagkandidato ng nominee o kinatawan ng isang partylist na natalo sa eleksyon, na kumandidato sa anumang posisyon – nasyonal o lokal – sa eleksyong kasunod ng pagkatalo ng partylist. Ipagbawal din ang pagkandidato ng isang natalong kandidato para sa anumang posisyon na maging nominee ng alinmang partylist sa eleksyon kasunod ng pagkatalo ng nasabing kandidato.

2. Ipagbawal ang paghirang o pagpili sa asawa, anak, manugang, at pinsang buo bilang nominee ng anumang partylist, ng isang kandidato sa posisyong nasyonal o lokal man.

3. Ipagbawal ang paghirang o pagtatalaga ng isang nominee ng isang natalong partylist sa anumang posisyon sa lahat ng sangay o ahensya ng pamahalaan, nasyonal o lokal, kasama na ang mga korporasyon na pag-aari ng alinmang sangay ng pamahalaan o ang mahigit sa 50 porsyento ng kapital nito ay pag-aari ng alinman o anumang sangay ng pamahalaan.

4. Higpitan ng Commission on Elections (Comelec) ang pag-apruba ng accreditation ng mga aplikante para sa partylist system. Tiyaking mayroon nga ang aplikante na kaukulang bilang ng mga miyembro at hindi paper organization lamang, at sumusunod sa mga patakarang nakasaad sa lahat ng desisyon ng Korte Suprema at ng Comelec mismo.

---

Kung may reaksyon, sumbong o katanungan, sumulat sa ASINTADO ni Judith Sto. Domingo sa BULGAR Bldg., 538 Quezon Ave., Quezon City o mag-email sa asintado.bulgar@gmail.com.

Super (ka, maging sino ka) man

ni Judith Sto. Domingo @Asintado | Oct. 25, 2024

Isantabi muna natin ang mga nakakapanaw-bait na mga usapin para talakayin ang nakagagaan, nakagigiliw at nakapagbibigay-inspirasyong paksa. 

Ipinalabas kamakailan sa ilang mga sinehan ang dokumentaryong ‘Super/Man’ na ukol kay Christopher Reeve. Binuo ang pelikulang iyon bilang pagdiriwang ng araw ng kanyang kapanganakan nitong Setyembre. Kung buhay pa siya ngayon, ang naturang sikat na Amerikanong artista ay edad 72 na sana.

Kilala si Reeve sa buong daigdig dahil sa apat na pelikulang kanyang pinagbidahan bilang Superman. Hindi malilimutan ang pinakaunang Superman, na ipinalabas noong Disyembre ng 1978 (1979 sa Pilipinas), at napabilib tayo nito nang walang gamit na computer-generated imagery, na normal na sa kasalukuyang mga sineng ating pinapanood. Naging kilala rin si Reeve dahil sa napakalaking dagok sa kanyang buhay.

Noong 1995, siya ay natumba nang malubha mula sa pangangabayo at nadurog ang dalawa niyang pangunahing gulugod o vertebrae. Nag-agaw-buhay siya hanggang sa maoperahan nang agaran. Siya ay naisalba ngunit may mapait na kapalit: Hindi na siya makakalakad at laging mangangailangan ng tulong sa bawat sandali.

Napakalupit ng kanyang sinapit at humantong sa puntong ninais ni Reeve, nang sa wakas ay nagkamalay matapos ang kanyang aksidente’t operasyon, na huwag nang mabuhay. Sa kabutihang palad, lumakas ang kanyang pagnanasang mabuhay pa sa tulong ng asawang si Dana Morosini Reeve, na nagsabing hindi siya bibitiw kung gugustuhin ng kanyang kabiyak na magpatuloy sa mundong ito. Dahil dito, at sa kanyang mga anak, hindi naglaon — sa libu-libong lumiham upang ipaabot ang kanilang suporta’t dasal — minarapat ni Reeve na huwag sumuko.

Sa loob ng halos dalawang oras ay nailarawan ng ‘Super/Man’ ang tunay na tao na gumanap na kathang-isip na superhero, lalo na ang kanyang kasaysayan matapos ang trahedyang sinapit. Ngunit imbes na pagkalunos ay mas mangingibabaw sa manonood ang paghanga, dahil lumalabas na marami pang nagawa si Ginoong Reeve sa kabila ng lahat. Bukod sa nakaarte pa siya sa ilang mga palabas pangtelebisyon at nakadirihe ng pelikula, naitaguyod niya ang maraming adbokasiya, sa pangunguna ng pagpapalawig ng pondong pangsaliksik ukol sa pinsala sa kordong panggulugod.

Sa loob ng siyam na taon bago siya pumanaw noong 2004, maraming nagawa’t nailunsad si Ginoong Reeve. Dahil sa kanyang sigasig, pati ng kanyang maybahay, na palakasin ang paglalaan ng pondo ng gobyerno upang makalikha ng gamot para sa spinal cord injury at makapagparami ng maaaring gumaling sa pamamagitan ng rehabilitasyon, marami siyang natulungan, direkta man o hindi. Kung nasunod ang una niyang pasya matapos maaksidente ay napakalaking kasayangan — sa kanyang pamilya at lalo na sa mga may kapansanang nabigyan ng lunas o mas matatag na kinabukasan.

Kung kailan siya hindi na makalakad o makatayo man lang, doon pa siya lalong naging superhero sa mata ng madla. Patunay si Reeve na kahit gaano kalalim ang pagkakadapa sa buhay ay maaaring makabangon at magpatuloy hindi lamang bilang nilalang kundi mamamayan ding makatutulong sa kapwa. 

Sa laot ng anumang kalungkutan o kahirapan, at sa gitna ng pamumuhay nang marangal at matimyas na pagtataguyod ng magagandang adhikain, tayo ay makaaahon kung hahangarin at sisikapin, na magsisilbing inspirasyon sa pag-ahon ng mga nangangailangan, pati ng ating bayan. 

Sa naipamalas ni Ginoong Reeve sa loob ng humigit-kumulang na limang dekada niya sa mundo, napatotoo na kahit ang mga dumaraan sa matinding pagsubok ay maaaring maging tulay upang maabot natin ang matatayog na mithiin para sa isa’t isa. Tunay ngang walang imposible sa taong hindi bumibitaw o nawawalan ng pag-asa. Kaya’t kapit lang, mga minamahal na mambabasa, sapagkat ang ating buhay ay inspirasyon sa ating pamilya at kapwa.

---

Kung may reaksyon, sumbong o katanungan, sumulat sa ASINTADO ni Judith Sto. Domingo sa BULGAR Bldg., 538 Quezon Ave., Quezon City o mag-email sa asintado.bulgar@gmail.com.