Maging liwanag sa gitna ng kadiliman sa ating lipunan

ni Fr. Robert Reyes @Kapaayapaan / Patakbo-takbo | October 19, 2025

“Maikli at marupok ang buhay.” Ito ang tema ng omeliya natin noong nakaraang Huwebes ng gabi. 

Mabilis ang pangyayari, tinawagan tayo ng isang kaibigan kung maaaring basbasan natin ang bangkay ng isang lalaking namatay ilang araw pa lang ang nakararaan. 

Mabigat na mabigat para sa mga kaibigan ko na biglang nawala ang itinuturing nilang anak. Hindi simple ang kanyang pagkawala. Nagpakamatay ang kanilang mahal na ‘ampon na anak’. Hindi na natin babanggitin kung saan at paano nagpakamatay ang anak para maprotektahan ang kanyang integridad.

Bago nagsimula ang misa, dalawang pari kaming nasa harap ng crematorium sa tabi ng gurney na hinihigaan ng lalaking ipapasok sa crematorium. Nakapaligid din sa gurney ang mga kamag-anak at ilang kaibigan. Luhaan ang marami, mainit ang hangin na lalong pinabigat ng init na dulot ng crematorium na inihahanda nang abuhin ang bangkay na nasa harapan namin. 

Batang-bata ang mukha niya, at maraming mga tanong na nababakas sa mga mukha ng nagdadalamhati. “Bakit?” Walang sagot, tanong lang. 

Kinailangang tumawag ng pari, na kahit atubili ang tumawag sa akin ay nagtanong, “Binabasbasan at minimisahan na po ba ng simbahan ang nagpakamatay?” Sagot natin sa kanya, “Nagbago na po ang pananaw ng simbahan sa suicide. Nababawasan ang responsibilidad ng nagpakamatay dahil sa matinding hirap, takot at pagkalito dahil sa matinding pinagdaraanan. Hindi lamang ang kasalan ang tinitingnan bilang sanhi ng pagpapakamatay kundi ang pinagdaraanang matinding pagsubok, paghihirap at pagkawala ng pag-asa. Hindi ang mapagparusang ‘diyos’ ang humuhusga sa nagpakamatay kundi ang Diyos ng awa, kapatawaran at pag-ibig.”

Napakalaking panghihinayang ang ibinahagi sa atin ng mga matatalik na kaibigan ng lalaking nagpakamatay. Sabi nila, “Malaking kawalan siya sa pamayanang kinabibilangan niya. Napakagaling niya sa kanyang propesyon. Napakalaki ng nagawa at naiwanan niyang mga gawain.” 

Ito ang naging batayan ng ating mensahe sa omeliya. Ibinahagi kong malaking panghihinayang ang pagkawala ninuman tulad ng mahal nilang kamag-anak at kaibigan na unti-unting tinutunaw at inaabo ng apoy, anuman ang nagawa niya o nagawa ninuman ay madaling matutunaw, maaabo at makakalimutan. Parang kandila ang buhay. May saysay lang ang kandila kung nakasindi at nasusunog, at habang nakasindi, nasusunog unti-unting nauubos. Ang mahalaga ay sindihan at panatilihing nagliliwanag ang apoy ng kandila. Walang halaga o saysay ang anumang laki, ganda, amoy ng kandila kung ito ay nakatabi at hindi nakasindi. Ito ay ilalagay mo sa gitna ng madilim na lugar upang ikalat ang kanyang liwanag. Ganyan ang hamon sa bawat buhay, na ilagay sa gitna at hayaang mag-apoy, magbigay ng liwanag at init para paigtingin ang buhay ng lahat.

Nagpatuloy ang ating omeliya: “Nakapanghihinayang ang paglipas ng isa pang maningning na buhay. Ngunit lahat ng naririto na minahal at nagmahal sa kamag-anak at kaibigang ngayon ay wala na ay tumanggap ng kapirasong ningning mula sa kanya. Hayaan ninyong hamunin kayo ng kanyang ningning upang kayo rin ay maging liwanag sa gitna ng lumalaganap na kadiliman sa ating lipunan.”

Wala na tayong mahagilap na liwanag sa mga namumuno sa atin. Karamihan ay pinaghihinalaang nagnanakaw at nagsisinungaling. Tuluy-tuloy daw ang imbestigasyon ng Independent Commission for Infrastructure (ICI). Totoong tuluy-tuloy ngunit walang nakakakita, nakakarinig at nakakaalam ng tunay na nangyayari. Meron lang media report walang media coverage ng totoong nagaganap. Kaya tanong ng marami, “Niluluto ba ng ICI ang mga kaso ng sangkot sa matinding katiwalian ng ghost flood control projects?” 

Kung sinasabi nating maikli at marupok ang buhay hindi nakakatulong na maramdaman ng marami ang “nakakaumay” na kuwento ng ating bayan. Kaya’t lalong kailangan ang liwanag mula sa mga taong handang ialay ang buhay para sa pagbabago ng bulok na lipunan.

Parang crematorium din ang ating lipunan. Ang pagkakaiba lang, hindi mga patay ang sinusunog kundi ang kasalukuyan at kinabukasan ng mga buhay. Kailangang bantayan ang buong pamahalaan at baka malingat tayo’t mabilis nilang maisubo sa “crematorium ng maruming pulitika” ang laging nanganganib na katotohanan. 

Maikli at marupok ang buhay ng bawat isa, at ganoon din ang katotohanan, katarungan at kalayaan ng lahat. Malungkot at madalas nating nahahayaang sunugin ng mga makapangyarihan ang katotohanan kung kaya’t walang katarungan at kalayaan ang bansa.

Mabuti at magaling ang nagpakamatay, pero tila hindi na niya nakayanang tingnan ang nakagagalit at nakakaumay na lipunan. Naalala ko pa ang kaibigang si Ted Borlongan, dating presidente ng Urban Bank. Tinulungan natin si Ted upang ipagtanggol hindi lang ang sarili kundi ang katotohanan sa likod ng pagsara ng naturang bangko. Matagal-tagal din nating sinuportahan si Ted hanggang sa naorganisa natin ang “Bank Run” for Urban Bank. Sa kabila ng lahat ng pagkilos at pakiusap, hindi sinuportahan si Ted ng mga nasa taas. Noong Abril 1, 2005, sa harap ng puntod ng kanyang mga magulang, nagpakamatay ang kaibigan kong si Ted Borlongan. Sayang ang isang maningning na ilaw. Napaisip tayo, si Ted lang ba ang may kasalanan o ang lahat ng nagpabaya, hindi nakialam at ang ilan pa ay ginawa ang lahat para ‘patayin’ ang katotohanan (na isinusulong ni Ted)?

Nang matapos ang misa, hindi pa tapos ang cremation. Naisip lang natin sa pag-uwi, hahayaan ba nating sunugin ng pulitikang marumi ang katotohanan? Hahayaan ba nating patuloy na umiiral ang baluktot at bayarang hustisya ng makapangyarihang tiwali at korap? Hahayaan ba nating manatiling alipin ang lahat ng nagdidiyos-diyosang dinastiya?

‘Pinas, kailan kaya lalaya sa kasinungalingan?

ni Fr. Robert Reyes @Kapaayapaan / Patakbo-takbo | October 13, 2025

Isa sa hindi na mabilang na mga ‘advocacy runs’ na isinagawa natin ay ang “KatotoRunNa!” Sa takbong ito, binandera natin ang tanong, “Tunay Ba Ang Katotohanan?” 

Sa pangalan ng serye ng mga takbo mababasa ang “katoto,” ang salitang ugat ng katotohanan. Matalik na kaibigan ang katoto, at ganoon ang katotohanan, matalik na kaibigan ng tao ang anumang totoo. Naririnig natin ang salitang ‘user-friendly’ at ang gamit ng mga katagang Ingles ay sa mga kasangkapan, appliances o sasakyan. User-friendly ba ang anumang matatagpuan sa loob at labas ng mga bahay natin? 

Maganda ang ibig sabihin ng ‘user-friendly’. Una, madaling gamitin at madali rin ang mga instruction kung paano gamitin ang sasakyan, kagamitan, atbp. Pangalawa, mas simple ang dating, hindi kumplikado. Halimbawa, mula ‘stick shift’ o de-kambiyo na sasakyan, karamihan ngayon ay ‘automatic’ o wala ng kambiyong umaasa sa ‘clutch’. Kaya dalawa na lang ang tinatapakan: accelerator (paandar at pagpapabilis) at brake o preno. 

Gayundin ang mga tahanang hindi na kailangan ang susi o daliring pumipindot ng switch. Sapat na ang tinig na kilala ng computer ay susunod na ang mga bahagi sa bahay sa tinig. Turn on the light: sindihan ang ilaw at mag-iilaw. Open the door: buksan ang pinto at mabubuksan ang pinto. 

Ngunit, meron ding pangit na ibig sabihin ang ‘user-friendly’. Una, sanay gumamit o manggamit ng tao, kaibigan ka kung magagamit niya o simpleng manggagamit. Pangalawa, gusto ng isang opisina, institusyon na walang naaaksayang bagay o kagamitan. Dapat nagagamit nang maayos ang lahat at kasangkapan sa naturang lugar.

Ngunit, maselan at delikadong gamitin ang ‘user-friendly’ sa katotohanan. Puwedeng gamitin ito bilang ‘propaganda’. Ganito ang ginawa ng diktador na si Hitler na nangyari rin sa panahon ni Marcos Sr., at ganito rin halos ang ginawa ni dating Pangulong Duterte at ngayon ni President Bongbong Marcos.

Sa totoo lang ang labanan ngayon ay labanan ng katotohanan. May kuwento ang bawat panig at pagalingan ng paglikha ng istorya. Ang sikat na salita ngayon ay “naratibo” o paggawa o pagbabahagi ng naratibo. Maraming naratibo o kuwento na hindi totoo, may hindi masyadong totoo at may pagkabaluktot sa katotohanan. 

Naalala pa natin nang naroroon tayo sa mga unang pagdinig ng kaso ni dating senadora at ngayon ay Rep. Leila de Lima. Kasinungalingan ang mga paratang laban kay De Lima. Tumagal ng halos pitong taon ang pagkakakulong niya. Linggo-linggo ay naroroon tayo sa kulungan niya sa Crame Custodial Unit upang mag-alay ng banal na misa para sa kanya. Naroroon din tayo sa kanyang paglaya na noong Nobyembre 13, 2023, ipinagkaloob ng korte ang pansamantalang paglaya ni De Lima. Patunay na mula noon hanggang ngayon, unti-unting nagtatagumpay ang katotohanan sa kasinungalingan. 

Ngunit tuluy-tuloy pa rin ang kabaliktaran. Patuloy din ang pagkakalat ng kasinungalingan, ang fake news at ang malaking industriya ng ‘trolling’ ang mga propesyonal na lumilikha at nagpapalaganap ng kasinungalingan. 

Naging ‘user-friendly’ na talaga ang kasinungalingan. Balita sa akin ng isang kaibigang may kakilalang ‘troll’ na nagmamalaki sa kanya: “Magandang hanapbuhay ito. Kapag masipag at mahusay kang magsinungaling, sisiw ang P100,000 araw-araw!” Ngunit, alam na ng lahat na meron pang tatalo sa kinikita ng mga trolls. Nalalaman na ng lahat ang tunay na istorya ng pagwawaldas ng pondo ng bayan sa mga pekeng flood control projects.

Ito ang dahilan ng pag-uusap ng ilang nagmamalasakit na mamamayan noong nakaraang Biyernes, October 10. Nagkasundo ang mga nagtipun-tipon na talakayin ang posibleng programa ng paghahanap at paglalabas ng katotohanan para sa kapakanan ng lahat. Ginawa ito sa “South Africa” ni Nelson Mandela na sa kanyang paglaya, unti-unting lumaya na rin ang kanyang mga mamamayan sa salot ng kasinungalingan ng “apartheid,” ang sistematikong paghihiwalay ng mga puti sa itim at pagpapairal ng kasinungalingang “mas mataas, mas matalino, mas may karapatan ang mga puti sa itim.”

Ang Pilipinas kailan kaya lalaya sa kasinungalingan? Kailan kaya tayo magiging katoto ng katotohanan?

Unti-unting paggising ng kaparian at ng lahat

ni Fr. Robert Reyes @Kapaayapaan / Patakbo-takbo | October 12, 2025

Taong 2022 nang buuin ng mga paring Katoliko ang Clergy for the Moral Choice. 

Salamat sa social media madaling naabot ang mga Catholic priest sa iba’t ibang dako ng bansa. Napadalhan ng mga impormasyon, nakapag-usap at nakapagtalakayan hanggang napagkasunduang bumuo ng pambansang kilusan na umabot sa mahigit 1,400 kasapi. 

Napalimbag ang lahat ng mga pangalan ng mga lumahok at sumapi sa Clergy for the Moral Choice, at sa misang ginanap sa isang malaking simbahan sa Tondo, dumalo si dating Vice President at Mayor Leni Robredo at inabot sa kanya ang dokumentong naglalaman ng mga pirma ng 1,400 priest.

Para sa maraming pari, kailangang maghanap ng kandidatong iaahon ang bansa sa pagkakalugmok sa krisis ng moralidad. Hindi lang maruming pulitika kundi ang madugong pulitika ang suliranin sa nagdaang administrasyon. Matagal nang naging bahagi ng buhay ng karaniwang mamamayan ang kahirapang bunga ng korup umanong pulitika. Kakaiba ang polisiya ng “patay, patay, patay (kill, kill, kill)”. Bakit? Dahil ayon sa nakaraang presidente, walang ibang solusyon sa mga may hawak ng “industriya ng droga” kundi ang paglipol sa mga ito.

Kaya’t kinailangang maghanap ng kandidatong makatutulong sa pagbabangon-dangal ng bansang lumubog sa putik ng karahasan at kamatayan. Malinaw sa kaparian kung sino ang pipiliin at ikakampanya sa dalawang nangungunang kandidato: ang biyuda ng mahal na dating mayor ng Naga o ang anak ng diktador-arkitekto ng Batas Militar.

Natapos ang halalan at ang bilangan. Kahina-hinala ang naging resulta ng halalan. Nag-ingay ang napakaraming bumoto sa biyuda. Mahigit isang taon tayong nagmisa tuwing huling Biyernes (Last Friday Habit) sa pambansang tanggapan ng Comelec sa harapan ng Plaza Roma sa Intramuros. Nagtanong, nangbatikos, humingi ng paliwanag sa Comelec sa mga nangyari noong nakaraang pambansang halalan ang mga grupo at indibidwal na sumama sa amin. Pinansin ba kami ni Chairman George Garcia?

Samantalang tumahimik at lumayo ang dating buo, masaya at maalab na grupo ng mga kapariang Katolikong sumusuporta kay Mayor Robredo, nabuo naman ang mga grupong pinaglalaban ang Repormang Elektoral na pinamumunuan ng grupo ng mga kaparian at layko. 

Noong Nobyembre 29, 2024, nabuo ang kilusan ng mga kapariang nakilalang Clergy for Good Governance (CGG). Marami sa mga nagsimula sa CGG ay bahagi ng Clergy for the Moral Choice (CMC). Ilang buwan ding nanahimik ang CGG hanggang sumabog ang iskandalo ng mga ghost flood control project. Dahil dito, uminit ang marami lalo na ang mga kabataang lubhang namuhi sa kamandag ng korupsiyon, muling nag-usap-usap ang mga pari at nagkasundo na kumilos at lumaban.

Sa mga nagdaang araw, nakabuo ng nagkakaisang pahayag ang mga pari at muling nangalap ng mga pirma para sama-samang isulong ang naturang pahayag. Sa loob ng tatlong araw nilagdaan ng 1,320 pari ng Clergy for Good Governance ang pahayag: “Not a Snap Election but a Snap of Conscience.” Hindi snap election kundi pitik ng konsensya. 

Munting milagro ang pagbuo ng pahayag at pagkalap ng mga pirma. Isa ring munting milagro ang pambayad sa “paid ad” na lumabas sa isang pahayagan noong nakaraang Biyernes. Oo, isang munting milagro din ang unti-unting paggising ng marami dahil sa iskandalong nakamamatay ng malalim, malubha at laganap na korupsiyon sa buong bansa. Hindi papayag na maiwanan ang kaparian sa pambansang pagmulat ng bawat mamamayan. Nagkasundo rin ang mga pari na hindi maaaring pabayaang manlamig na naman ang mga nagising na diwa, puso at kaluluwa ng bawat mamamayang naghahanap ng tunay, malalim, malawak at pangmatagalang pagbabago.

Malinaw na bahagi ng buhay at bokasyon ng bawat pari ang pagmulat at paghikayat na lumaban ang bawat isa sa kasamaan at imoralidad. 

Sinimulan ni Father Nonong Fajardo ang kilusang “Huwag Kang Papatay.” At ngayon nagpapatuloy ang kanyang sinimulan. Tuloy pa rin ang “Huwag Kang Papatay” ngunit nagsusumigaw naman ngayon ang “Huwag Kang Magnanakaw!”.

May sikat na ulam sa Bicol na ‘Gising-Gising’ ang pangalan. Hindi lang basta ulam ito kundi pang-araw-araw na panawagan sa lahat. Gising-gising mga kababayan, at kasabay nito ang “Laban-laban! Sigaw-sigaw! Wakasan ang nakawan, patayan, lokohan”. Dapat na isulong ang matino at marangal na pamamahala’t paglilingkod.