Sinaunang magsasaka, mangingisda at manlalayag, pinakabihasang ‘weather forecaster’

ni Ka Ambo @Bistado | November 11, 2025

Humina na at lumabas na nang bansa ang Super Typhoon Uwan.

Napahiya sa pagtaya ang mga batikang weather forecasters na sinabayan ng mga “porkaster kuno” sa social media.

----$$$--

NAPANIWALA ng mga Pilipino at international forecaster na mananalasa nang todo ang Super Typhoon Uwan.

Lumitaw na mas grabe ang perhuwisyo na ipinatikim ng ordinaryong Bagyong Tino — na hindi rin naiabiso ng mga forecasters — ang sobra-sobrang ulan na dinala nito sa Kabisayaan.

-----$$$--

WALANG mali ang mga forecaster dahil sila ay nakasandal sa “aklat” o “teorya” na kanilang pinag-aralan sa matagal na panahon — pero hindi akma sa mga aktuwal na sitwasyon.

Kumbaga, masyadong “bookish” o “theoretical” ang mga pagtaya.

-----$$$--

TINANGGAP ng mainstream media, social media at mga government at private sector sa “face value” ang weather forecast — imbes sa “aktuwalidad” o aktuwal na sitwasyon sa kapaligiran.

Wala nang pinakabihasang “weather forecaster” kundi ang mga sinaunang magsasaka, mangingisda at manlalayag.

----$$$--

MAY nakita ba tayo na kinonsulta o may consultant ba ang DOST-PAGASA na batikang magsasaka, mangingisda at manlalayag -- upang ma-balido ang kanilang mga pagtaya?

Ibig sabihin, upang makapagbigay ng mas epektibong babala, abiso o payo — dapat ay kinokonsulta ang mga sinaunang “paham” na bihasa sa pagtaya ng panahon.

Kumbaga, naka-TEMPLATE sila, as in “DE-KAHON”.

----$$$--

SA totoo lang, ang mga sinaunang “ALMANAC” ang tradisyonal at pinakaepektibong gamit sa pagtaya ng panahon.

Kinonsepto ito, binubuo at ginamit sa aktuwal na pagtaya ng panahon.

Isa itong aktuwal na kalendaryo — na ginagamit ng mga sinaunang magsasaka, mangingisda, manlalayag o sailor —dahil epektibo ito!

----$$$--

ERE ang tanong: Bakit walang “almanac” ang DOST-PAGASA?

Kahit iskolar pa ang mga iyan o mga akademisyan, naliligaw sila sa kasangkapan sa pagtaya ng panahon.

-----$$$--

SA pagdating ng artificial intelligence, lalong malilihis, magkakamali ang pagtaya ng panahon — dahil sasandal lamang sila sa “datos” na nai-encode sa “world wide web”?

Wala kasing kakayahan ang pobreng magsasaka, mangingisda at bangkero — sa paggamit ng internet kaya ang kanilang “karunungan, karanasan at pagiging paham” — ay hindi maipapasok sa modernong teknolohiya.

----$$$--

MINOMONOPOLYO ng edukasyong nag-ugat sa Europe ang kamalayan ng ordinaryong tao kaya’t nakakaranas ng kapalpakan ang ating henerasyon sa pagtaya ng panahon.

Sino ba ng nakakabasa o nakakaalam ng “ALMANAC NG DIARIONG TAGALOG” ng rebolusyunaryong si Don Honorio Lopez ng Maynila na naglalaman ng “PAGTAYA SA LAGAY NG PANAHON”?

Bakit walang nangahas na magtataas ng kamay?

Lahat nakatalungko!

---

Kung may reaksyon, sumbong o katanungan, sumulat sa ASINTADO ni Judith Sto. Domingo sa BULGAR Bldg., 538 Quezon Ave., Quezon City o mag-email sa asintado.bulgar@gmail.com.

Kung kakalam ang sikmura ng mga nagdarahop ngayong Pasko, sino ang dapat sisihin?

ni Ka Ambo @Bistado | November 7, 2025

Paano na ang Pasko ng mga taga-VisMin?

Maraming post sa social media, pero kakaunti rito na may eksena na tumutulong ang gobyerno.

Nasaan ang emergency response?

-----$$$--

KAHIT may warehouse ng relief goods sa mga naturang lugar, tiyak na lulubog at masisira ang suplay sa naturang lugar ng kalamidad.

Hindi ito simpleng palpak na flood control projects.

Ito ay epekto ng mababaw at lipas nang estilo ng pamamalakad sa kapaligiran at lipunan.

-----$$$--

HANGGANG ngayon ay talamak pa rin ang illegal logging at dispalinghado na ingatan ang mga kabundukan.

Maging ang reforestation ay ‘inutil’.

----$$$--

SA isang demokratikong gobyerno, ang lahat ng kontrol sa gobyerno, kapaligiran at lipunan ay nakasandal sa ehekutibo.

Suporta lamang ang lehislatura at hudikatura.

----$$$--

Kapag pumalpak ang tatlong pundasyong ito ng demokratikong gobyerno — ehekutibo, lehislatura at hudikatura, sasaklolo dapat ang mga constitutional bodies tulad ng COA, Civil Service Commission, Comelec at Ombudsman.

----$$$--

RESPONSIBILIDAD ng ehekutibo na matiyak na kumikilos, maayos at aktibo ang mga nasa ilalim ng direktang hurisdiksyon niya tulad ng mga departamento at LGU.

Halimbawa, alter-ego ng Pangulo ang lahat ng sekretaryo ng departamento, at direktang nasa ilalim ng kanyang superbisyon ang lahat ng LGU — gamit ang DILG.

----$$$--

SA palpak na flood control project at iba pang proyekto — kakastiguhin dapat ng Malacañang ang DPWH; sa palpak na illegal logging at reforestation — ang DENR; at sa kabulastugan ng LGU — ang DILG ang magbabantay.

Lahat ng iyan ay direktang nasa ilalim ng Malacañang.

-----$$$--

NAWAWALAN na ng tiwala ang ordinaryong tao na makakarekober pa ang burukrasya.

Malinaw kasi na hindi lamang nag-ugat ang lahat ng ito -- sa panahon ng administrasyong Marcos Jr., bagkus ay kakambal na ito ng Republika ng Pilipinas.

----$$$--

Kung tayo ang tatanungin, malaki ang papel ng pribadong sektor, ordinaryong tao at mga botante upang makarekober sa kabulukan ng lipunan at gobyerno.

Sa demokratikong gobyerno, mauugat ang lahat sa mismong mga botante na “walang masulingan” kundi ang bumoto pabor sa kung sino ang popular na may badyet sa propaganda.

-----$$$--

ANG mga oligarko at negosyante ay nagkakaloob ng campaign fund, hindi upang mabago ang gobyerno at lipunan — bagkus ay kung sino ang makakakutsaba nila sa “pandarambong”.

Ang mga elected officials — ang ilan ay mga aktuwal na mandarambong — ismagler, gambling lord, drug lord, at criminal pero hindi nakakasuhan at nagkakamal ng salapi.

----$$$--

SA demokratikong proseso, mahirap matalo ang may “unlimited campaign fund” na hindi kayang pigilin mismo ng Comelec.

Ang mga hindi kuwalipikadong elected officials na ito ay naatasang gumawa ng batas — hindi rin pabor sa lipunan at ordinaryong tao, bagkus ay pabor sa malalaking korporasyon.

Mahirap tanggapin, ang mga oligarko pa rin ang may kontrol ng gobyerno — imbes ang ordinaryong botante.

-----$$$--

ANG pilosopiya, esensiya at sustansiya ng demokratikong gobyerno — dapat ay ang mayorya ng botante o ordinaryong tao ang makapangyarihan.

Sa ayaw o sa gusto mo, hindi iyan ang natutupad — pero iyan mismo ang ugat ng krisis at bulok na lipunan.

----$$$--

KUNG kakalam ang sikmura ng mga nagdarahop ngayong Pasko, sino ang dapat sisihin?Malinaw ang sagot: hindi lamang ang gobyerno, bagkus ay maging ang mga ordinaryong tao — lalo na ang mga botante.

---

Kung may reaksyon, sumbong o katanungan, sumulat sa ASINTADO ni Judith Sto. Domingo sa BULGAR Bldg., 538 Quezon Ave., Quezon City o mag-email sa asintado.bulgar@gmail.com.

‘Di lang ekonomiya ng Visayas at Mindanao ang apektado ng bagyo, buong bansa damay din

ni Ka Ambo @Bistado | November 6, 2025

Sinalanta na naman ang Cebu at karatig lugar sa Central Visayas ng kalamidad.

Matapos ang lindol, baha at bagyo naman.

-----$$$--

Malinaw na apektado, hindi lang ang aktuwal na ekonomiya ng Visayas at Mindanao — bagkus damay na rin ang buong bansa.

Sumasabay ito sa bagsak na kalakalan sa stock market at mababang halaga ng piso kontra dolyar.

-----$$$--

SA maniwala kayo o sa hindi, paghandaan ang matinding krisis sa kabuuan ng 2026 at 2027.

Madadamay dito ang mga kandidato ng administrasyon.

-----$$$--

ANUMANG krisis ay nakikinabang ang oposisyon o mga kritiko ng administrasyong may kontrol sa gobyerno.

Hindi apektado si PBBM, dahil hindi naman siya kakandidato, ang apektado ay kung sino ang kanyang ieendorso.

-----$$$--

PERO, hindi iyan ang isyu, bagkus ang pakikipagkaibigan o pakikipag-areglo ng US sa China.

Delikado ‘yan.

-----$$$--

PUWEDE kasing isakripisyo ng US ang Pilipinas.

Posibleng ito ang lihim na nararamdaman ni PBBM kaya’t nakipagkamay agad kay Pres. Xi Jinping sa APEC sa South Korea.

Pero, huli na — kasi’y nauna niyang inupakan ang China sa ASEAN sa Malaysia.

-----$$$--

MAY mga nagsasabi na “walang patol” ngayon ang ‘Pinas kumpara nang nakaupo si dating Pangulong Rodrigo Duterte.

Ipinakita ni Digong ang pagkakaroon ng “disposisyon” nang upakan si ex-President Barrack Obama pero nakipagkaibigan kay US President Donald Trump at mismo kay Xi Jinping.

----$$$--

BAGAMAN ‘binobola’ lang ni Digong si Xi Jinping, hindi ito bumigay o pumatol, bagkus ay nananatiling brusko pa rin sa West Philippine Sea.

Kumbaga, hindi puwede ang “boladas” sa international diplomacy.

-----$$$--

KAILANGANG ipakita ni PBBM ang pagiging “strong leader” — hindi lang sa harap ng kanyang mga kababayan, bagkus maging sa international scene.

Paano?

Mahirap sagutin.

----$$$--

BINOMBA, pinasabog ang ilang cargo vessels at nilusob ni Trump ang Caribbean malapit sa Venezuela.

Ikinatwiran ni Trump ang talamak at hindi maawat na illegal drugs trafficking.

----$$$--

NAUNA kay Trump, walang patumanggang nilabanan at nagdeklara ng giyera kontra-droga si Digong.

Hindi nagalaw ng mga kritiko ng “extra judicial approach” si Trump.

Pero, si Digong ay nagdurusa sa ICC sa krimen na ang mithiin ay lipulin ang mga drug trafficker.

-----$$$--

MANANATILING malaking isyung international ang diskarte ni Trump laban sa drug cartel dahil kahit walang “due process”, pinarusahan niya ng kamatayan ang mga nasasangkot.

Maselang isyu ito na dapat ay binabatikos ng ICC.

Bakit sila tameme?

---

Kung may reaksyon, sumbong o katanungan, sumulat sa ASINTADO ni Judith Sto. Domingo sa BULGAR Bldg., 538 Quezon Ave., Quezon City o mag-email sa asintado.bulgar@gmail.com.