Masamang epekto ng madalas o matagal na pag-upo

ni Dr/Atty. Erwin P. Erfe, M.D. @Sabi ni Doc | June 30, 2025

Photo BG: FP

Dear Doc Erwin, 

Ako ay isang manager sa isang pribadong company sa Quezon City. Dahil sa maraming face-to-face meetings sa aming opisina at mga zoom meetings ay madalas akong nakaupo sa maghapon. Ayon sa isang kaibigan ay maaaring makasama ang madalas at palagiang pag-upo sa aking kalusugan.

Nais ko sanang isangguni sa inyo ang payo na ito ng aking kaibigan. Makakasama ba ang palagiang pag-upo sa maghapon? Regular akong nag-e-exercise. Maraming salamat at nawa’y mabigyan n‘yo ng pansin ang aking liham at mga katanungan.  — Maria Imelda

---

Maraming salamat Maria Imelda sa iyong pagliham at pagsubaybay sa Sabi ni Doc at BULGAR newspaper. 

Ayon sa research article na isinulat nina Eric Shiroma at I-Min Lee, mga epidemiologists mula sa Harvard School of Public Health sa medical journal na Circulation noong August 17, 2010, ang physical activity ay nakakababa ng risk ng all-cause mortality, sakit sa puso, diabetes, stroke at ilang uri ng cancer. Ayon sa kanila ang mga physically active na indibidwal ay may 30% to 40% na risk reduction kung ikukumpara sa mga hindi physically active.

Inirerekomenda sa 2008 Physical Activity Guidelines for Americans ng federal government ng Amerika na magkaroon ng minimum na 150 minutes kada linggo na moderate intensity na aerobic physical activity o kaya ay 75 minutes na vigorous intensity aerobic physical activity. Ayon sa guidelines na nabanggit, may mga additional health benefits hanggang 300 minutes ng moderate intensity physical activity o kaya ay 150 minutes of vigorous intensity na physical activity. 

Ano kaya ang maaaring epekto sa ating kalusugan kung hindi natin maabot ang minimum na physical activity na kinakailangan? Ayon sa dalawang scientific articles na na-publish sa tanyag na medical journal na Lancet noong taong 2012, ang physical inactivity ay itinuturing na pang-apat na leading cause of death at estimated na 6 na porsyento ng sakit sa puso, 7 porsyento ng Type 2 diabetes, 10 porsyento ng breast cancer at colon cancer ay dahil sa physical inactivity.

Kung kayo ay regular na nag-e-exercise at nasusunod ninyo ang rekomendasyon sa nabanggit na 2008 Physical Activity Guidelines ay mas mababa ang risk ninyo na magkaroon ng mga sakit na nabanggit. Mas mababa rin ang risk ninyo sa all-cause mortality.

Ang madalas na pag-upo na inyong nabanggit ay kabilang sa tinatawag na sedentary behavior. Ito ay kakaibang konsepto sa physical inactivity. Ayon sa artikulong Compendium of Physical Activities na nailathala noong 2011, kasama ng mga sedentary behavior, bukod sa pag-upo, pag-recline at paghiga, ang panonood ng TV, pakikinig sa musika, pagbabasa at pagsusulat, pananahi, paglalaro ng video at computer games at pagsakay sa kotse.

Ang pag-upo ng matagal at kakulangan ng physical activity ay may mga kaukulang independent physiological effects at biological consequences, ayon sa mga scientist sa pangunguna ni Dr. Marc Hamilton ng Dalton Cardiovascular Research Center ng University of Missouri-Columbia sa Ohio, USA. Lumalabas sa mga makabagong pag-aaral na ang sedentary behavior katulad ng madalas na pag-upo na iyong binanggit ay maaaring makataas ng total cholesterol, triglycerides, at blood sugar level. Nagiging dahilan din ito ng paglaki ng tiyan o waist circumference.

Sa isang pag-aaral na isinagawa ng mga scientist mula sa Indiana University School of Medicine, ang matagalang pag-upo ay nagreresulta sa pagtaas ng cardiovascular disease risk factors. Ayon sa kanila, ang matagal na pag-upo (tatlong oras at higit pa) ay nagiging dahilan ng endothelial dysfunction na maaaring magresulta sa iba’t ibang uri ng sakit sa puso (cardiovascular diseases). Mababasa ang pag-aaral na ito sa Medicine & Science in Sports and Exercise na nailathala noong April 2015.

Makikita natin sa mga binanggit na pag-aaral ang koneksyon ng matagal na pag-upo sa ating lipid profile, pagtaas ng blood sugar level at sa iba’t ibang uri ng sakit sa puso. Ayon kay Dr. Saurabh Thosar at iba pang dalubhasa mula sa Indiana University School of Public Health, maiiwasan ang mga masasamang epekto na ito ng matagalang pag-upo sa pamamagitan ng pagtayo at paglalakad, at iba pang light exercise kada isang oras. 

Maraming salamat muli sa iyong pagliham sa Sabi ni Doc at nawa’y patuloy na bumuti ang iyong kalusugan.

---

Maraming Salamat sa inyong pagliham sa Sabi ni Doc at nawa’y magpatuloy sa pagbuti ang inyong kalusugan. Kung may mga katanungan pa, mag-email lamang sa Sabi ni Doc sa e-mail address na erwin.erfe@gmail.com o sa doc.bulgar@gmail.com

Dapat kilalanin ng WHO ang harm reduction, ayon sa mga eksperto

ni Chit Luna @News | June 14, 2025

File Photo: World Health Organization (WHO)

Nanawagan ang isang grupo ng mga harm reduction experts sa World Health Organization (WHO) na kilalanin ang mga makabagong produkto tulad ng vape, heated tobacco at nicotine pouch bilang mga epektibong alternatibo para tulungan ang milyun-milyong naninigarilyo sa buong mundo.

Sa isang international webinar na "How the WHO undermines World No Tobacco Day," binatikos ng Taxpayer's Protection Alliance (TPA) ang pag-aatubili ng WHO na suportahan ang harm reduction sa kabila ng tumitinding ebidensya ng kanilang pagiging epektibo sa pagtulong sa mga naninigarilyo na huminto.

Sinabi ni TPA fellow Martin Cullip, isang kilalang harm reduction advocate, na binabalewala ng WHO ang malaking populasyong nasa panganib ng paninigarilyo.

Iginiit ng mga kalahok mula sa Australia, South Africa at United Kingdom na ang "prohibitionist stance" ng WHO ay kontra-produktibo, nagpapalala ng pagkamatay na may kaugnayan sa paninigarilyo at nagsusulsol sa black market.

Sinabi ni Pippa Starr, tagapagtatag ng ALIVE (Australia, Let’s Improve Vaping Education), na hindi binago ng WHO ang retorika nito sa nakalipas na dekada. Ayon kay Starr, mayroon paring mahigit 1 bilyong naninigarilyo sa buong mundo mahigit isang dekada matapos itong banggitin ng WHO.

Partikular na binanggit ni Starr ang problema sa Australia, kung saan may napakalaking black market, at 66 katao ang namamatay araw-araw mula sa sakit na may kaugnayan sa paninigarilyo. Ang mga kinalabasan na ito ay nauugnay sa mga patakarang sinusuportahan ng WHO, ayon kay Starr.

Pinuna naman ni Kurt Yeo, internasyonal na tagapagtaguyod ng pagbabawas ng pinsala at co-founder ng VSML (Vaping Saved My Life), ang pagkakahiwalay ng WHO mula sa realidad.

Aniya, ang mga patakaran ng WHO ay scripted at disconnected. Kailangan ng bagong devices para makamit ang isang lipunang walang usok.

Sinabi ni Yeo na ang pinakamalaking hamon pagdating sa 'no tobacco' ay ang paghahanap ng mga paraan para matulungan ang mga tao na huminto sa paninigarilyo.

Sinabi ni Reem Ibrahim, communications manager sa Institute of Economic Affairs ng UK, na binabalewala ng WHO ang ebidensyang siyentipiko.

Epektibo ang harm reduction, at mga produktong ito ay nakakatulong sa mga tao na huminto sa paninigarilyo, ayon kay Ibrahim.

Sinabi ni Ibrahim na ang mga bansa tulad ng UK at Sweden na yumakap sa harm reduction ay nakaranas na pagbaba sa antas ng paninigarilyo.

Ang National Health Service sa UK ay nagsabi sa website nito na ang vaping ay maaaring gamitin bilang isang kasangkapan para matulungan ang mga tao na huminto sa paninigarilyo.

Sinabi ng NHS na habang ang nikotina ay isang nakakahumaling na gamot, hindi ito naglalaman ng mga nakakalason na kemikal na matatagpuan sa sigarilyo, kabilang ang tar at tabako.

Ang maraming iba pang nakakalason na kemikal na nasa usok ng tabako ang sanhi ng halos lahat ng pinsala mula sa paninigarilyo. Ang nikotina mismo ay hindi nagiging sanhi ng cancer, sakit sa baga, sakit sa puso o stroke at ligtas na ginagamit sa loob ng maraming taon sa mga gamot upang matulungan ang mga tao na huminto sa paninigarilyo, ayon sa NHS.

Sinabi ni Ibrahim na nagawa ng Sweden na ibaba ang kanilang smoking rate sa 5 porsyento, na maaaring ilarawan bilang "smoke-free threshold."

Nagawa ito ng Sweden sa pamamagitan ng pagpapahintulot sa mga nasa hustong gulang na pumili ng mas ligtas at mababang-panganib na produkto ng nikotina, partikular ang snus.

Subalit ito ay salungat sa ipinaglaban ng World Health Organization, ayon kay Ibrahim.

Bilang tugon sa webinar, sinabi ng Nicotine Consumers Union of the Philippines (NCUP) na ang iba pang mga anyo ng paghahatid ng nikotina tulad ng e-cigarettes, heated tobacco at nicotine pouches ay nakatulong sa milyun-milyong naninigarilyo na huminto.

Ang Tobacco Harm Reduction (THR) ay nagbibigay sa mga mamimili ng mga alternatibo sa paninigarilyo ng sigarilyo, na nagpapahintulot sa kanila na pumili ng mga produktong hindi gaanong nakakapinsala sa kanila, ayon kay Anton Israel, pangulo ng NCUP.

Sinabi ni Israel na ang THR, bilang isang diskarte sa kalusugan ng publiko, ay mas epektibo kaysa sa tahasang pagbabawal sa pagbabawas ng masamang epekto sa kalusugan na nauugnay sa paggamit ng tabako, partikular para sa mga indibidwal na ayaw o hindi makahinto sa nikotina nang buo.

Hiniling ng TPA sa WHO na yakapin ang pagbabago para matugunan ang pandaigdigang krisis sa paninigarilyo.

Ipinahihiwatig ng mga pag-aaral na ang e-cigarettes ay 95 porsyento na mas mababa ang panganib kaysa sa tradisyonal na sigarilyo, na sinusuportahan ng UK Health Security Agency at Office for Health Improvement and Disparities (dating Public Health England).

Sinabi ng NHS na ang vaping ay hindi gaanong nakakapinsala kaysa sa paninigarilyo at nakatulong sa libu-libong naninigarilyo na huminto.

Hiniling ng harm reduction experts sa WHO at sa Framework Convention on Tobacco Control (FCTC) na yakapin ang pagbabago, makinig sa mga mamimili at suportahan ang pagbabawas ng pinsala bilang isang lehitimong landas para wakasan ang pandaigdigang epidemya ng paninigarilyo..

Kalusugan ng bawat Pilipino, patuloy nating pangalagaan

ni Bong Go @Bisyo Magserbisyo | June 12, 2025

Noon pa man sa pag-iikot ko sa buong bansa at hanggang ngayon, bilang Chairman ng Senate Committee on Health, personal kong nakikita kung gaano kabigat ang kakulangan ng hospital beds sa ating mga ospital. Sa isang kama, dalawa o kung minsan ay higit pa ang mga pasyenteng nagsisiksikan. May mga pagkakataong umaabot pa nga sa 400% ang bed occupancy rate. Paano gagaling ang pasyente sa ganitong siksikang kondisyon?

Bilang inyong Senator Kuya Bong Go, patuloy kong tututukan at ipaglalaban ang pangangalaga sa kalusugan ng kapwa Pilipino. Naniniwala akong health is wealth dahil katumbas ng kalusugan ay buhay ng Pilipino. Lagi kong sinasabi, now is the time to invest in health, lalo na sa mga probinsya na kulang ang health facilities. 

Masaya ko namang ibinabalita na nitong June 9 ay nakapasa na sa Third and Final reading sa Senado ang ating mga isinusulong, bilang principal sponsor, ang iba’t ibang panukalang batas na layong makaambag sa pagpapalakas ng ating healthcare system.

Una rito ang House Bill 10885, kung maisabatas na naglalayon na itatag ang San Miguel District Hospital sa Zamboanga del Sur sa ilalim ng provincial government. Batay sa Philippine Health Facility Development Plan ngayong 2025, ang Zamboanga del Sur ay nangangailangan ng 951 kama para sa Level 1, at 387 para sa Level 2 hospitals. Kung maitatayo ang San Miguel District Hospital, mababawasan ang kakulangan sa kama sa Level 1 hospitals sa lalawigan.

Layon naman ng House Bill 11162, kung maaprubahan, na maitatag ang Aurora Medical Center, isang Level 3 hospital sa ilalim ng Department of Health, na magkakaroon ng 200 bed capacity. Ang kakulangan po sa kama sa Level 3 hospital sa Region III o Central Luzon ay nasa 5,349. Kapag maisabatas ang panukalang ito at maitayo ang Aurora Medical Center, masosolusyunan ang problemang ito sa rehiyon. 

Sinuportahan din natin ang House Bill 11163, na naglalayong maitatag ang Liloy General Hospital. Kung tuluyang maging batas ang panukalang ito, layunin nitong magkaroon ng 100-bed Level 2 facility sa Zamboanga del Norte na nasa pangangasiwa ng DOH. Nangangailangan ang probinsya ngayong taon ng karagdagang 390 beds para sa Level 2 hospitals, at ang Liloy District Hospital ay makatutulong para rito. 

Hangad natin na sana ay maging ganap na batas din ang House Bill 10080 para ma-upgrade ang Quirino Province Medical Center at maging Level 3 hospital. Ang probinsya ng Quirino ay kulang ng 1,195 beds para sa Level 3 hospitals. Sana ito na ang magiging tugon doon.

Tayo rin ang principal author at co-sponsor ng Senate Bill No. 2893, o ang Virology Institute of the Philippines Act na aprubado na ng Senado sa ikatlo at huling pagbasa noong February 3. Isinumite rin natin ang Senate Bill No. 195, na naglalayong likhain ang Center for Disease Control. Kailangang handa tayo sa pagsulpot ng mga panibagong sakit para hindi na tayo mabulagang muli.

Hindi maikakaila na hindi naman mayayaman ang nagpapagamot sa mga pampublikong ospital. Karamihan sa kanila ay ang mga kababayan nating walang-wala, mga helpless at hopeless. Panawagan ko sa aking mga kapwa mambabatas, magtulungan tayo na mailapit ang serbisyo medikal ng gobyerno sa ating mga kababayan. Sana ay umabot tayo sa punto na hindi na matatakot ang ating mga kakabayang magpaospital.

Patuloy din nating ipinaglalaban na mabayaran na ang nalalabing PhP 8.1 bilyon na hindi pa nababayarang Health Emergency Allowance (HEA) ng mga kuwalipikadong health workers na nagserbisyo at nagsakripisyo noong pandemya. Isa tayo sa may-akda at co-sponsor ng Republic Act No. 11712, na nagkakaloob ng HEA. Services rendered ‘yan, pinagpawisan at pinaghirapan na ng ating mga healthcare workers. Sila ang hero ng pandemya at hindi ako titigil hangga’t hindi sila nababayaran.

Samantala, noong June 4 ay naging guest of honor at keynote speaker tayo sa ginanap na Vice Mayors’ League of the Philippines National Executive Board Regular Quarterly Meeting sa paanyaya ni VMLP National President Dean Domalanta. 

Dumalo tayo noong June 5 sa League of Vice Governors of the Philippines 100th National Assembly sa imbitasyon ni Laguna Vice Governor Karen Agapay. 

Samantala, personal nating binisita at binigyan ng tulong noong June 8 ang 518 naging biktima ng insidente ng sunog sa Brgy. 384, Quiapo, Maynila katuwang si Brgy. Chairwoman Omia Sharief. Dumalo rin tayo sa Thanksgiving celebration ng ating kapwa mambabatas na si Sen. Ronald dela Rosa.

Ipinadala ko ang ating Malasakit Team para maghatid ng tulong sa ating mga kababayan at naalalayan ang mga naging biktima ng insidente ng sunog — 13 pamilya sa Tanauan, Leyte; 15 sa Tagbilaran City, Bohol; at 269 sa Mandaue City, Cebu.

Nahatiran din ng tulong ang 70 pamilyang nawalan ng tahanan sa Balanga City at Limay sa Bataan; at ang 12 sa Padre Burgos, Southern Leyte. Nakatanggap din ang mga ito ng tulong pinansyal para maipaayos ang kanilang tahanan mula sa pamahalaan sa ilalim ng programang ating isinulong at sinuportahan.  

Pumasok na ang tag-ulan. Mag-ingat tayong lahat at alagaan natin ang ating kalusugan. Bilang inyong Mr. Malasakit, patuloy akong magseserbisyo sa inyo sa abot ng aking makakaya dahil bisyo ko ang magserbisyo, at naniniwala akong ang serbisyo sa tao ay serbisyo sa Diyos.

---

Kung mayroon kayong nais idulog o ipaabot sa inyong abang lingkod, maaari kayong sumulat sa BISYO MAGSERBISYO ni Bong Go, BULGAR Bldg., 538 Quezon Ave., Quezon City o mag-email sa bisyo.magserbisyoo@gmail.com.

Paalala lamang na sana ay isama ninyo sa inyong mga liham ang inyong contact number upang mas madali namin kayong mapaglingkuran.