Mga mambabatas, sila-sila naglalaglagan na!

ni Judith Sto. Domingo @Asintado | October 3, 2025

Tumataginting na P100 bilyon ang kabuuang insertion sa pambansang budget ng 2025 ng 24 na senador! Que horror! At legal raw iyang ganyang kalaking ginawang pagsingit o pagsuksok ng proyekto sa budget! Hindi na ba nahiya sa pagtatanggol na iyan ang Senado? Sa halip na tumiklop at mapayuko sa kahihiyan at magpakita ng pagsisisi ay pagdepensa pa ang piniling gawin! 

Matagal nang idineklara ng Korte Suprema na unconstitutional ang pork barrel ngunit lalo lamang naging garapal at kagimbal-gimbal ang pagmamaniobra sa pondo ng gobyerno na kinuha mula sa ating dugo at pawis!

Ang masakit pa, ‘di bale sana kung sa simula pa lamang ng budget deliberations ay tinatalakay na ang kahalagahan ng isusuksok na insertions at dadaan ito sa pagbusisi, ngunit hindi. Hindi kasama sa talakayan ang taumbayan at ang public hearing ay para lamang sa mga pondong gustong ipaalam ngunit ang mga detalye ng insertion ay nalulukuban ng pagkukubli!

Hindi lahat ng legal ay moral at marapat! Ganyan na ba ang pagkamanhid ng Kongreso ng kasalukuyang panahon? Iyong marinig ng walang makain at isang kahig isang tukang Juan at Juana ang salitang "bilyon" na ganoon na lamang ang ginawang paraan ng pagpopondo na kani-kanya at walang pakialam ang mga barangay o siyudad o mga residente na tunay na nakakaalam ng mga pangangailangan ng mga nasa laylayan ay nakakapagpasilakbo ng sukdulang galit!

Ayun at nagbitiw na ang napabuyangyang na kinatawan sa Mababang Kapulungan na si Zaldy Co, ngunit kailangan nating marinig ang buong katotohanan sa kanya.

Makonsensya naman ang taong ito, na ayon sa mga akusasyon ay grabe raw ang nakulimbat. Aminin na sana ni Co kung sinu-sino pa ang binigyan niya at nanghingi sa kanya, kaysa magtago siya para lamang protektahan ang mga personalidad na kanyang tila kinatatakutan. Ano pa ba naman ang ikakatakot niya sa inabot niyang mga pag-akusa? Piliin mo ang taumbayan habang may pagkakataon ka pang gumawa ng tama, Ginoong Zaldy Co. Marami ka pang kailangang ihayag.

At nagkakaturuan na rin! Si Rep. Martin Romualdez ang itinuturo ni Sen. Chiz Escudero na nadawit na rin sa diumano’y script ng mga pangyayari. Siya nga ba o ilan silang arkitekto ng 2025 budget na itong walang kasing garapal! Magsalita ka na, Ginoong Romualdez. Bigyan mo ng kaliwanagan ang mga tanong ng taumbayan. Hindi nila kailangan ng iyong simpleng pagtatanggi. Piliin mo ang taumbayan hanggang may panahon ka pa. 

Samantala, nito ring Lunes ay namalas natin ang ginawang paglabas ng mga estudyante sa Maynila, kabilang na ang mula sa University of Santo Tomas at Far Eastern University para ipakita ang kanilang pagkapoot sa sistematikong bilyun-bilyong korupsiyong patuloy na nailalantad sa kasalukuyan. 

Inaasahan nating walang humpay ang mga demonstrasyon at pagsasama-sama para manawagan ng pananagutan at pagpuksa sa korupsiyon. 

Ano pa kaya ang mga kasabay na hakbang na ginagawa ang administrasyong Marcos Jr. para mabigyan ng hustisya at pagbabago ang taumbayan? Hindi sapat ang maghintay na lamang sapagkat marami pang maaaring magawa. Huwag nang hintayin pang gumulo lalo ang sitwasyon at mawindang lahat dahil sa pagkaantila ng mga karampatang aksyong makapagpapagaan ng kalagayan ng taumbayan.

---

Kung may reaksyon, sumbong o katanungan, sumulat sa ASINTADO ni Judith Sto. Domingo sa BULGAR Bldg., 538 Quezon Ave., Quezon City o mag-email sa asintado.bulgar@gmail.com.

Gobyerno, kailangan ng overhaul!

ni Judith Sto. Domingo @Asintado | September 26, 2025

Nakakagalit na abot hanggang langit at nakapagpapabaliktad ng sikmura na mabatid ang pagsisiksik ng bilyun-bilyong pondo sa Bulacan sa ngalan ng “insertions” ng mga halal na mga miyembro ng lehislatura. 

Ang pangunahing nasasangkot ay itong si Cong. Zaldy Co na hanggang ngayon ay hindi pa nagpapakita bagaman nagpapadala sa media ng kanyang kakarampot na mga pahayag. Kung wala talaga siyang itinatago ay hindi niya kailangang maglaho sa gitna ng mga akusasyon sa kanya gaya ng kanyang ginagawa. Hiyaw ng taumbayan kay Co: “Magpakalalaki ka at harapin mo ang mabibigat na mga akusasyon laban sa’yo!”

Nagmula ang mga kasuklam-suklam na mga impormasyon laban kay Co sa testimonya at sinumpaang salaysay ni DPWD District Engr. Henry Alcantara sa Senado, kung saan pinangalanan niya rin sina Sen. Joel Villanueva, Sen. Jinggoy Estrada at dating Sen. Bong Revilla. 

Isang bahagi pa lamang ng national budget ang tinatalakay sa flood control ngunit tatlong senador na agad ang nabanggit na diumano’y tumanggap ng malalaking halaga na idinaan sa kani-kanilang mga tauhan. Paano pa kaya kapag naibuyangyang na ang 10 taong budget mula 2016, aba’y baka maidawit na ang lahat ng senador! Kaya naman puro bulto-bultong cash ang diumano’y bayaran, para napakahirap patunayan ng pagtanggap! 

Bakit naman kasi ginagawang tila napakadali ang ganyang kalalaking pagwi-withdraw ng cash lalo na mula sa proyekto ng gobyerno, na tunay namang kahina-hinala lalo pa’t wala namang dokumentong susuporta sa kung saan dadalhin ang pera. 

May mga malalaking donasyon namang natatanggap ang mga halal na opisyal tuwing eleksyon, na kadalasan ay hindi naman nila lahat idinedeklara sa kanilang SOCE. Mataas na rin naman ang suweldo ng mga mambabatas bukod pa sa kanilang Monthly Operating and Other Expenses o MOOE, at kanilang committee budget. Bukod pa ang pondo kung miyembro sila ng Commission on Appointments o Senate Electoral Tribunal. Kaya’t kung tutuusin, hindi na nila kailangan pang mangurakot o humingi ng grasyang kukunin naman sa kaban ng bayan. 

Bilang isa ring Bulakeño na binabaha ang bahay sa Bulacan na hinulugan ng dekada sa pamamagitan ng dugo’t pawis sa mataas na interes, hindi tayo titigil kasama ang taumbayan hangga’t hindi napapanagot ang mga salarin at hindi naaayos ang bulok na sistema ng pamahalaan!

Tumatambad sa ating lahat na ang sistemang pangkalahatan ng gobyerno ay palyado na, hindi lamang sa DPWH, na siya pa lamang nabubungkal sa kasalukuyan. Hindi malayong kabi-kabila ay mayroong sandamakmak na butas upang magkatsansang magka-kickback ang mga tauhan nito kung hindi mababantayan. 

Hindi lamang inutil ang sistema ng Commission on Appointments, kundi nasasangkot rin ang ilang mga opisyal nito. Hindi pa nga lamang nabibisto ang lahat, ngunit may araw rin kayo, at iyan ay malapit na. 

Overhaul ang kailangan sa gobyerno. Malinaw na buong pamahalaan ay kailangang ayusin sapagkat pinabayaan nito ang kapakanan ng mamamayan. Matagal na panahong hinayaang walang tunay na checks and balances, walang pagmomonitor sa mga proyekto, walang pagpapanagot, at may mga kanal ng lusot sa paggawa ng bilyun-bilyong halaga ng katiwalian sa pamahalaan — mula sa ehekutibo hanggang lehislatibo.

Dapat na ring busisiin ang bawat ahensya ng gobyerno, lalo na iyong mga nag-iisyu ng mga permit at lisensya, kung saan hindi malayong talamak ang lagayan. 

Samantala, nagpapakaalila ang marami nating kababayan sa ibang bansa para lamang mabuhay ng marangal. Busabos ang kalagayan ng maraming Pilipino dahil sa hirap mabuhay sa bansa. Tumingin ka sa kahit anong dako at makikita ng malinaw ang palpak na sistema. Grabe na ang pagtitiis ng mga tapat na Pilipino. Kung paano naaatim ng mga ganid na nasa gobyerno ang bilyun-bilyong korupsiyon habang abang aba ang kalagayan ng kanilang kapwa Pilipino ay isang malaking nakadudurog na katanungan. 

Sa mga nagsipagnakaw sa kaban ng bayan, huwag kayong pakasisigurong hindi kayo malalantad. May araw din kayo. Pananagutin kayo ng taumbayang sukdulan na ang galit sa inyong kasakiman. 

Bato-bato sa langit, tamaa’y siya na nga!

---

Kung may reaksyon, sumbong o katanungan, sumulat sa ASINTADO ni Judith Sto. Domingo sa BULGAR Bldg., 538 Quezon Ave., Quezon City o mag-email sa asintado.bulgar@gmail.com.

Tanikala ng kasakiman, panahon ng putulin

ni Judith Sto. Domingo @Asintado | September 12, 2025

Hayaan ninyong ilathala natin sa espasyong ito ang sulat na ipinadala sa atin ni Ginoong Ricky Cuenca, anak ng namayapang si Rudy Cuenca na gumawa ng sikat na tulay ng San Juanico at iba pang matagumpay na proyektong pang-imprastraktura sa bansa:

---

Mahal na pamilya at mga kaibigan,

Nagsusulat ako sa inyo hindi bilang pulitiko, hindi bilang aktibista, kundi simpleng ako lamang — isang anak, isang ama, isang kaibigan. Dala ko ang pagmamahal ng aking ina, si Yasmin, at mga alaala ng aking amang si Rudy, na nagtayo ng mga tulay at daang-bakal sa buong Pilipinas, lalo na ang sikat na Tulay ng San Juanico, na nag-uugnay sa Samar at Leyte na siyang naging inspirasyon ng talambuhay ng ama kong “Builder of Bridges” na isinulat kasama nina Jose Dalisay at Antonette Reyes noong 2010.

Dala ko rin ang dugong pamana at diwa ni Ramon Magsaysay, ang “Magsaysay Credo” na malalim na nakaukit sa aking kaluluwa. Sa pag-aasawa at pagmamahal, pinagpala akong matuto mula sa mga pagpapahalaga ng aking mga lolo't lola sa asawa, sina Francisco "Soc" Rodrigo at Lola Meding Rodrigo — mga taong may hindi matitinag na integridad, kababaang-loob, at katotohanan.

Ang kanilang mga tinig ay umuulit-ulit sa loob ko, kahit na mas nais kong manatiling tahimik. Ang kanilang pamana ang nagtutulak sa akin ngayon na magsalita, na alalahanin ang mga bata at pamilyang pinakanahihirapan dahil sa kasakiman at kawalang-puso na sumasalot sa bansa. 

Sinabi ni Lola Med kay Minotte: “Baka hindi nila naaalala ang kanilang pinanggalingan.”

Nakalimutan na nila. Pero Nandito tayo upang magpaalala sa kanila.

Ang tulay ay higit pa sa semento at bakal. Ito ay alegorya, simbolo ng dapat nating itayo ngayon: mga tulay ng tiwala, mga tulay ng pananagutan, mga tulay ng dignidad na makakapagdala sa atin lampas sa mga tanikala ng kasakiman at katiwalian.

Ngayon, tinatawag tayo na itayo ang tulay ng henerasyon: isa na makakaputol sa mga tanikala ng kasakiman, katiwalian, takot, at pag-asa sa iba na nagkakabit sa ating bansa. 

Ang mga tanikalang ito ang nagpapatakaw, nagpapawala ng pag-asa, at madalas ay naghahati-hati sa ating mga kababayan.

Ang mga tulay, na itinayo sa matatag na pundasyon, ay maaaring magbago ng lahat. Sinabi ng ama ko, mahirap at lubhang nakakahamon ang pagtatayo ng San Juanico, pero mula noon ay nagniningning ito ng maliwanag sa libu-libong ilaw sa gabi, nagbibigay ng landas sa kadiliman. Ang mga tulay ay nagbibigay-daan sa atin na tumawid patungo sa kinabukasang lagi nating ninanais.

Hindi ako nagsusulat upang maghatol; nagsusulat ako upang magtanda. At hinahangad ko sa inyo, na magtanda kasama ko sa mga pagpapahalaga ng diwa, integridad, komunidad, kababaang-loob at pagkilos sapagkat ang pag-alala ang unang hakbang ng pagtutol, at ang unang hakbang patungo sa muling pagtatayo ng nasirang mga bagay.

Aaminin ko na nahirapan akong sumulat ng liham na ito. Pero sa aking kalooban, alam kong kailangan kong magsulat, at narito na tayo.

Nakatayo tayo sa dulo ng bangin. Dapat nating piliin: kaguluhan o pagkilos, takot o tapang, tanikala o mga tulay. Hayaang ibahagi ko sa inyo ang limang pundasyon at ang mga bandilang makatotohanan bilang gabay sa kinabukasan:

Mga Pundasyon ng Tulay:

Ngayon na tayo magtayo ng mga tulay ng diwa, budhi at kalayaan. Bawat tulay ay nangangailangan ng pundasyon — mga haliging matatag na makakatiis sa bagyo at makakapagdala ng mga tao sa hinaharap. Kung gusto nating putulin ang mga tanikalang gumagapos sa atin, kailangan nating magtayo ng mga bagong pundasyon — mga haliging lakas na walang kadilimang makakayugyog; nakaangkla tayo sa limang hindi matitinag na pundasyon:

Pundasyon ng Diwa

Dapat nating alalahanin kung sino tayo. Nilikha sa wangis ng ating Lumikha, dala natin ang liwanag na walang katiwaliang makakakitil. Upang putulin ang mga tanikala ng kadiliman, kailangan nating magpailaw ng liwanag na iyan para sa iba. Ang diwa ang unang pundasyon ng tulay.

Pundasyon ng Integridad

Umuusbong ang katiwalian dahil pinayagan natin. Ang integridad ay hindi opsyonal — ito ang kaluluwa ng ating kinabukasan. Walang katapatan, tiwala, at pananagutan, walang tulay na maitatayo. Ang integridad ang bakal na nagkakabit sa tulay. Sa pamamagitan nito, kahit ang pinakasimpleng gawa ay nagniningning. Ang integridad ay nangangahulugang ang pera, kapangyarihan, at posisyon ay hindi na mga tanikala — kundi mga tulay ng paglilingkod.

Pundasyon ng Komunidad

Walang Pilipinong dapat maglalakad mag-isa sa gutom, kawalang pag-asa, o sakuna. Kailangan nating ibalik ang mga kusina ng komunidad, dagdagan ang mga donation center, at magtayo ng mga lokal na ekonomiya kung saan ang mga tao ay makakapagbahagi ng kanilang ginagawa at hindi lamang nakakakuha, kundi nag-aalaga rin sa kanilang kapaligiran — isang "Naturapolis" na ginawa ni Larry Pangan. Kapag may naitaas, lahat ay naiaangat. Ang tulay na ating ginagawa ay hindi para sa karangalan ng isang tao, kundi para sa kolektibong dignidad ng ating mga kababayan.

Pundasyon ng Kasaganaan

Ang pera ay walang hanggang enerhiya. Ito ay nilikha upang umiikot, magpala, magpakain. Kapag inipon, nagiging kasakiman; kapag ibinabahagi, nagiging buhay. Ang mga alternatibong perang lokal parang GCash, Local Area Economics ni Sixto K. Roxas, mga prinsipyong pang-ekonomiya ni Henry George, AI, Blockchain tools at Quantum Computing ay maaaring lumikha ng kasaganaan na kumakalat sa halip na tumitigil. Ang kasaganaan ang dugo ng tulay. At sa kasaganaan na ito ay kasama ang kalayaan.

Pundasyon ng Pagkilos

Ang pagninilay nang walang pagkilos ay katahimikan na walang galaw. Kailangan nating humakbang — hindi sa kaguluhan, kundi sa budhi. Kailangan nating piliin na magtayo sa halip na sunugin, na ibalik sa halip na sirain. 

At kaya, itinataas ko ang mga bandilang ito sa ibaba hindi bilang mga slogan, kundi bilang mga buong katotohanan, bilang mga palatandaan, bilang mga paalala para sa atin na kumilos na may layunin at determinasyon.

Mga Prinsipyong Paninindigan na Dadalhin:

Walang labis na VAT, walang FAT. Ang katiwalian ay kumakain sa dugo ng bayan — ang ating paggawa, ang ating buwis, ang ating tiwala. Kung ang kalabisan sa buwis ay nagiging tanikala, may karapatan ang bayan na putulin ang pinagmulan. Kapag ang gobyerno ay naglilingkod nang may integridad, ang buwis ay nagiging tulay, hindi posas.

Ang pera ay walang hanggang enerhiya. Dapat itong umiikot upang magpala, magpakain, hindi dapat tumigil ang pag-ikot, hindi upang mang-api. Kapag inipon sa malalim na balon ng kasakiman, ginugutom ang marami para pakainin ang iilan. Gumawa tayo ng mga ekonomiya — alternatibo, lokal, komunal — kung saan ang pera ay dumadaloy tulad ng liwanag, nagkakalat ng kasaganaan sa halip na nilulunod ito. Kailangan nating muling idisenyo ang mga ekonomiya na naglilingkod sa buhay, hindi sa kasakiman.

Pakainin ang tiyan, pakainin ang kaluluwa. Mahirap mag-isip nang malinaw kapag gutom tayo. Ang dignidad ay nagsisimula sa pagkain, damit, at tirahan. Mula doon, lumalaki ang kalayaan. Mula sa kalayaan ay dumarating ang kritikal na pag-iisip. Mula sa pag-iisip ay dumarating ang kalayaan. 

Huwag katakutan ang kadiliman — hayaang matakot ito sa atin. Ang kadiliman ay kumakain ng pag-asa. Pero hindi nito kayang tiisin ang liwanag, pagkamalikhain, at determinasyon. Ito ang henerasyong magwawakas sa takot.

Hindi matatali sa nakaraan. Titigil na tayo sa pagkakapit ng dating daan. Nagdedeklara tayo ngayon: tayo ang magtatakda ng ating kinabukasan. Magtayo tayo ng mga tulay na mananatili, at mga tanikalang hindi gagapos sa atin.

Hindi ningas-kugon. Ang ating kasaysayan ay puno ng mga apoy na maagang namamatay. Ngayon, kailangan nating panatilihing nagniningning ang apoy ng pagtutol. Hindi maaaring iwanan ang kinabukasan sa mga apoy na madaling mamatay.

Panahon na para putulin ang mga tanikala. Itabi natin ang ego, pessimismo, pagdududa, at kawalang-pag-asa. Maging human chains tayo para putulin ang mga tanikala —

magkakasama. Para sa pinakamahihirap nating kapatid, magtatag tayo ng kinabukasan kung saan ang pagkain, tirahan, at dignidad ay mga karapatan, at hindi upang mamalimos sa kawalan ng pag-asa at pag-asa sa ibang tao.

Hindi ako nagsusulat dito upang sabihin sa inyo kung ano ang gagawin. Nandito lang ako para paalalahanan kayo sa inyong kakayanan at ang inyong destino.

Hinihiling ko sa inyo na magtulungan tayong lahat na magtayo ng mga tulay ng diwa at determinasyon. Kung maglalakad tayo nang magkakasama, walang makakahinto sa atin. Ang mga tanikala ay mapuputol. Ang liwanag ay mananatili. At ang tulay ay matibay na nakatayo.

Kapayapaan at pagpapala sa lahat! Panahon na para maglakad muli!

                                                                                                        Ricky Cuenca

---

Kung may reaksyon, sumbong o katanungan, sumulat sa ASINTADO ni Judith Sto. Domingo sa BULGAR Bldg., 538 Quezon Ave., Quezon City o mag-email sa asintado.bulgar@gmail.com.