Karapatan at pribilehiyo ng senior citizens

ni Judith Sto. Domingo @Asintado | Nov. 22, 2024

Tayong mga Pilipino ay may katutubo at likas na paggalang, pagmamahal at pagpapahalaga sa mga nakakatanda sa atin, lalo na ang ating mga lolo at lola, ama at ina, tiyuhin at tiyahin at iba pang kamag-anak ganoon din sa iba pang nakakatandang kaibigan, kapitbahay o pangkaraniwang mamamayan.

Ito ay sa dahilang sila ang itinuturing na importanteng bahagi ng ating pamilya at haligi ng lipunan na may naging mahalagang kontribusyon sa pagpapaunlad ng ating bansa.

Bagama’t sa ilalim ng 1987 Konstitusyon ng Pilipinas, ang pamilya ay may katungkulang kalingain ang mga matatandang miyembro nito, maaari rin itong gawin ng Estado sa pamamagitan ng mga makatarungang pamamaraan na magbibigay-daan sa kapanatagang panlipunan (Art. XV, Sec. 4). Bilang pagtalima sa probisyong ito, mayroon tayo ngayong mga batas na nagbibigay ng mga karapatan at naggagawad ng mga pribilehiyo sa ating senior citizens. Ang senior citizens ay mga Pilipino na naninirahan sa Pilipinas na may edad 60 pataas, kasama na ang mga Pilipinong may dual citizenship na naninirahan sa Pilipinas sa loob ng anim na buwan o higit pa.

Ang pangunahing batas para sa senior citizens ay ang Republic Act No. 7432 at ang mga amyenda rito tulad ng Republic Act Nos. 9257, 9994 at 11916. Bukod dito, nandiyan din ang “Centenarians Act of 2016 (Republic Act No. 10868) na inamyendahan ng “Expanded Centenarian Act of 2024 (Republic Act No. 11982), at Anti-Age Discrimination in Employment Act (Republic Act No. 10911). Ang tatlong huling batas na ito ay tatalakayin sa mga huling bahagi ng kolum na ito.

Ayon sa Expanded Senior Citizens Act, binibigyan ang lahat ng senior citizens ng 20% na diskuwento at ‘di pagbabayad ng value-added tax (VAT) para sa gamot ng isang senior, generic man o branded na may kaukulang reseta ng kanyang doktor, bakuna para sa trangkaso (influenza) at pneumococcal, mga bitamina at mineral supplements.

Gayundin ang 20% discount at wala ring VAT para sa salamin sa mata, hearing aid, pustiso, prostethics (artipisyal na paa, kamay, daliri at iba pa), artipisyal na pamalit sa buto katulad ng walker, saklay, wheelchair (manual o electric-powered man) at tungkod.

Sakop din ng 20% discount ang professional fees ng mga doktor at lisensyadong health care workers sa mga pribadong ospital at iba pang pasilidad pangmedikal, outpatient clinics at serbisyong ginagawa sa tahanan ng isang senior citizen.

May kaukulang 20% discount din sa pamasahe sa lahat ng uri ng sasakyan – eroplano, barko at mga sasakyang panlupa tulad ng jeep, taxi bus (airconditioned man o hindi), SUV, LRT, MRT at PNR, bayad sa mga sinehan, concerts, hotel, restaurant at mga katulad na establisimyento, ganoon din sa pagpapalibing sa isang namatay na senior citizen.

Sa kuryente at tubig naman, may 5% discount ang senior citizen kung ang metro ay nakarehistro sa pangalan niya at hindi lalampas sa 100 kilowatt hours ang buwanang konsumo ng kuryente o 30 metro kubiko naman sa tubig na konsumo sa isang buwan.

Sa pagbili ng mga pangunahing bilihin at pangangailangan tulad ng bigas, asin, asukal, karne – sariwa man o de lata, kape, gatas, mantika, langis panluto, sibuyas, bawang, gulay, prutas, sardinas at tuna at adult diapers, may kaukulang 5% na diskuwento sa bawat pagbili subalit hindi hihigit sa P1,300.00 ang total na nabili sa isang buwan.

Sakaling magbigay ang mga pamahalaang lokal (LGU) ng karagdagang benepisyo para sa senior citizens na naninirahan sa kanilang nasasakupan, ang kailangan lamang ipakita para patunayang sila ay senior citizen na doon nakatira ay ang titulo ng bahay at lupa na tinitirhan, kontrata sa paupahan ng bahay, kung nangungupahan lamang, at isang valid government-issued ID. Hindi kailangang maging rehistradong botante ang isang senior citizen para makatanggap ng benepisyong ipinagkakaloob ng LGU.

Sa mga senior citizen naman na nais ipagpatuloy ang kanilang pag-aaral, maaari rin silang bigyan ng tulong pang-edukasyon para sa mga kursong bokasyunal o panandaliang kurso sa pamamagitan ng pagbibigay ng scholarship, grant, tulong pinansyal, subsidy at iba pang mga insentibo tulad ng pambili ng libro, mga materyales sa pag-aaral, at uniporme basta pasado ang senior citizen sa mga kinakailangan sa pagpasok.

Upang mapagaan ang kanilang pang-araw-araw na buhay, sinabi rin ng DILG na kailangang siguruhin ng mga LGU na magtalaga ng express lanes para sa mga senior citizen sa mga pribado at pampublikong establisimyento, at kung wala nito, bibigyan sila ng prayoridad sa serbisyo.

Sa ilalim naman ng Centenarians Act of 2016, na inamyendahan ng “Expanded Centenarian Act of 2024, sinumang mamamayang Pilipino, nakatira man sa Pilipinas o sa ibayong dagat na aabot sa 100 taon ay makakatanggap ng P100,000 mula sa gobyerno, at isang sulat ng pagbati mula sa Pangulo ng Pilipinas.

Ang sinumang Pilipino na naninirahan sa Pilipinas o sa ibayong dagat na darating sa edad na 80, 85, 90 at 95 ay makakatanggap ng P10,000 mula sa gobyerno.

May mga senior citizen na malakas pa ang katawan at maliwanag pa ang isipan na gusto pang magtrabaho. Dahil dito, mayroon ngayong tinatawag na Anti-Age Discrimination Law. Sa ilalim ng batas na ito, ipinagbabawal ang pagtangging tanggapin ang isang kuwalipikadong aplikante sa trabaho dahilan lamang sa kanyang edad.

Ipinagbabawal din ang diskriminasyon sa sahod at banepisyo sa pagitan ng mga senior citizen at mga nakababata nilang katrabaho, pagkakait ng promosyon at oportunidad para sa pagsasanay dahilan sa edad, sapilitang pagtatanggal sa isang empleyado dahil sa edad o pagtatakda ng retirement age base sa edad ng isang empleyado.

Ang mga karapatan at pribilehiyo ng ating senior citizens sa ilalim ng mga batas na nabanggit ay pagkilala ng estado at ng gobyerno sa kanilang kontribusyon sa pagpapaunlad ng ating bansa, gaano mang kaliit iyon. Dapat asintaduhin ng lahat ng mga ahensya ng gobyerno, ganoon din ang mga pribadong establisimyento, na hindi pahirapan at madaliang ibigay sa ating senior citizens ang kanilang mga pribilehiyo sa ilalim ng mga batas na nagsusulong ng kanilang karapatan at kapakanan.

---

Kung may reaksyon, sumbong o katanungan, sumulat sa ASINTADO ni Judith Sto. Domingo sa BULGAR Bldg., 538 Quezon Ave., Quezon City o mag-email sa asintado.bulgar@gmail.com.

Kahalagahan ng karapatang pambata

ni Judith Sto. Domingo @Asintado | Nov. 20, 2024

Kabilang ang Pilipinas sa mga bansang itinakda ang tuwing ika-20 ng Nobyembre bilang World Children’s Day. Unang naitalaga ng United Nations General Assembly noong 1959 ang petsa at pagdiriwang na ito bilang pagpapahalaga sa deklarasyon ng mga karapatan ng mga bata, na una namang naihain sa Geneva noong 1923. 

Anu-ano nga ba ang mga karapatang pambata? Ito ay patungkol sa mga pangangailangan ng bawat bata ng kakayanan upang sumibol sa materyal at espiritwal na mga pamamaraan; ng pagkain upang mapawi ang gutom, gamot kung may karamdaman, tulong kung atrasado o paurong ang usad, pagpapawasto kung delingkwente, at pagkupkop kung naulila; na unang makatanggap ng tulong sa panahon ng kagipitan; na mabigyang kaalaman ukol sa buhay at proteksyon laban sa pananamantala; na maitanim sa kamalayan na ang angking dunong at kakayanan ay nararapat ilaan sa kapakanan ng kapwa.

Sa kasalukuyan, matapos ang anim hanggang 10 dekada mula nang maitatag ang naturang mga adhikain, hindi lang patuloy na hamon sa sangkatauhang nakatatanda ang walang humpay na pagpapatupad ng mga hangaring iyon. Lalo pa itong nakomplika ng moderno’t matuling panahon dulot ng makabagong teknolohiya, kasabay ng paglobo ng bilang ng tao’t kabataan saan man.

Sa isang banda, nakatutulong ang internet at social media sa pagpapalawak ng kaalaman ukol sa napakaraming bagay sa mundo, na dati-rati ay hindi lamang limitado kundi matagal pang makamit. Sa kabila nito, dahil makikita’t malalaman, at agad-agad, ang mga luho’t saloobin ng ’di mabilang na mga tao, mas lalong nagkakaroon ng pagkakataong maihambing ng kabataan ang kanilang sarili hindi lamang sa kanilang mga iniidolo kundi pati sa kanilang kapwa bata. Nauuwi tuloy ang mga bagito sa pagkainggit at posibleng pagkamuhi sa sariling kalagayan, pagkatao o maging pamilya.

Kung kaya’t laganap na usapin ang pagiging sensitibo ng kasalukuyang mga kabataan kung ikukumpara sa noong tayo mismo ay mga bata pa, pati ang pagiging mas alisto na hindi makapinsala sa kalusugan ng kanilang kaisipan o mental health. 

Nakadidismaya rin ang katotohanang libangan na’t birtwal na taga-alaga o yaya ng mga paslit ang telepono o tablet habang ang kanilang mga magulang ay abala sa patong-patong na mga gawaing pantaguyod ng mag-anak.

Napapaaga tuloy ang pagkabilad ng mga bata sa napakaliwanag na tabing ng mga elektronikong aparato, kung kaya’t dumarami ang mga nagsusuot na ng salamin bago pa man tumanda. Ang isa pang nakalulungkot na aspekto nito ay hindi na likas sa maraming kabataan ngayon ang pagpapapawis sa paglalarong kalye, at imbes ay mas nanaising mag-online games habang nakaupo nang napakatagal.

Nito pang mga nakaraang taon, nakapagpabawas sa pag-usbong ng kritikal na pag-iisip ng kabataan ang pagyabong ng AI o artificial intelligence, na nagiging kasangkapan ng mga mag-aaral upang magawa ang kanilang mga takdang aralin nang halos hindi na ginagamit ang sariling dunong. 

Buti sana kung hanggang doon lamang ang mga peligro sa kabataan. Ngunit gaya ng laman ng mga balita, nariyan ang napakaseryoso’t delikadong pagkasangkapan sa mga

---

Kung may reaksyon, sumbong o katanungan, sumulat sa ASINTADO ni Judith Sto. Domingo sa BULGAR Bldg., 538 Quezon Ave., Quezon City o mag-email sa asintado.bulgar@gmail.com.

Serbisyong medikal sa buong bansa, pagbutihin

ni Judith Sto. Domingo @Asintado | Nov. 16, 2024

Ilang taon na rin ang nagdaan nang lumipat ako ng tirahan sa siyudad ng Makati. Kamakailan ko lamang sinubukang pumunta sa bagong ospital nito, ang kasalukuyang tinatapos na Makati Life Medical Center, para sumailalim sa taunang pagsusuri ng aking kalusugan at pagkonsulta sa doktor. Pagpasok ko pa lamang ng ospital ay natuwa na ako sa maasikasong pag-estima ng mga kawani noong araw na iyon. Sa aking pagtatanong ay naramdaman ko na tila nasa isang major private hospital ako at higit pa, dahil sa modernong pasilidad at propesyonalismo ng mga naninilbihan. 

Kumonsulta ako sa doktor, at matapos nito ay nagpa-schedule ako para sa full blood chemistry at whole abdominal ultrasound, pati na ang ECG. Nakuha ko ang resulta kalaunan na muli kong dinala sa doktor, na binasa ito saka ako binigyan ng payong medikal. Dahil sa maayos na resulta ng aking medical tests ay hindi ako niresetahan ng anumang gamot, maliban sa bitamina C, na dinala ko sa botika sa loob ng ospital, na siya namang nagbigay sa akin ng libreng bitamina. 

Totoo nga pala ang noon pang sinasabi ng aking malapit na kaibigan na dati kong chief of staff sa noo’y tanggapan ni dating Senador Ramon Magsaysay, Jr. Si Mr. Augusto Banzon Catindig, na isang octogenarian, ay laging nagpapayo sa akin na kumuha na ako ng yellow card at subukan ang kalidad na serbisyong medikal ng lungsod. Aniya, napakaayos ng paglilingkod medikal ng Makati, at kahit siya ay doon nagpapatingin. 

Akala ko ay parang ordinaryong government hospital service ang aking mararanasan ngunit laking gulat ko nang matikman ko mismo ang serbisyo ng Makati Life Medical Center. Wala akong kinailangang bayaran. Totoo nga pala. Nais kong papurihan ang serbisyo ng institusyong ito lalo na ang lahat ng kawaning medikal na mapagkalingang nag-aasikaso sa mga dumarayo roon anumang oras. 

Maaari naman palang ganitong kahanga-hanga ang serbisyo ng isang institusyong pangkalusugan. Maaari naman palang mainit ang pagtanggap at maaasahan ang serbisyo — mula una hanggang huling hakbang — para sa taumbayan, mahirap man o maykaya, matanda man o bata. Maaari namang palang tratuhin nang may pinakamataas na dignidad ang bawat tumutungo at humihingi ng serbisyo. 

Sana, lahat ng ospital ng gobyerno ay tulad nito. Sana, hindi naitataboy ang sinumang mangangailangan ng tulong ng anumang government hospital at hindi kailangang maghintay ng hindi lamang oras kundi araw para ma-admit. Sana ay hindi kailangang mamroblema ang taumbayan ng paghahanap ng gagamot sa kanila sa panahong kanilang pinakakailangan. 

Walang sinumang nagnanais na magkasakit, lalo na sa panahong sila ay walang-walang pampagamot, naghihikahos at walang mahal sa buhay na sa kanila ay mag-aalaga. Makapagpapabuhos ng gatimbang luha at makapagpapalaho ng pag-asa ang karanasang hindi kaaya-aya sa institusyong inaasahan mong sa iyo ay sasaklolo at gagamot. 

Darating at darating sa buhay ng tao ang sandali ng pisikal na panghihina at pagkakasakit. Kaya’t tinatawagan natin ang Department of Health na sipagan ang pagbubuo at pagsasaayos ng mas maraming institusyong pangkalusugan at paigtingin pa ang kapasidad at serbisyo ng kasalukuyang mga ospital na nasa ilalim ng administrasyon nito. 

Asintaduhin ang pagmamalasakit sa kalusugan ng bawat mamamayang Pilipino!

---

Kung may reaksyon, sumbong o katanungan, sumulat sa ASINTADO ni Judith Sto. Domingo sa BULGAR Bldg., 538 Quezon Ave., Quezon City o mag-email sa asintado.bulgar@gmail.com.