Isyu ng impeachment, resolbahin pabor sa taumbayan

ni Judith Sto. Domingo @Asintado | Feb. 26, 2025

Patuloy, mainit at walang humpay mula pa noong nakaraang taon hanggang ngayon ang kasong impeachment laban kay Bise Presidente Sara Duterte. At walang makapagsasabi kung kailan ito matatapos — mapatunayan man siyang nagkasala sa mga ibinibintang sa kanya o mapawalang-sala.

Bilang isang pangkaraniwang mamamayang Pilipino na patuloy na sumusubaybay at nagmamasid sa mga kaganapan sa ating bansa, tungkulin kong magpahayag ng aking saloobin hinggil sa nasabing kaso. Subalit bago ko gawin iyan, repasuhin muna natin ang mga kaganapan nitong mga nakaraang araw.

Disyembre 2024, tatlong magkakasunod na kaso para sa impeachment ni VP Sara ang iniharap sa Tanggapan ng Secretary-General ng House of Representatives o Kamara. Ang mga nasabing kaso ay sinang-ayunan (endorsed) ng ilang miyembro ng Kamara.  

Sa ilalim ng Rule II, Sec. 3 ng House of Representatives Rules of Procedure in Impeachment Proceedings, dapat agaran (immediately) na ipinadala ito ng Secretary-General sa Tanggapan ng Speaker ng House of Representatives upang maisama sa Order of Business sa loob ng 10 araw ng sesyon matapos itong matanggap ng Speaker, at maendorso naman sa Committee on Justice sa loob ng tatlong araw ng sesyon. Ito rin ang itinatakda sa ilalim ng Art. XI, Seksyon 3(2) ng 1987 Konstitusyon ng Pilipinas.

Subalit nabimbin ang tatlong naturang impeachment complaint sa Tanggapan ng Secretary-General. At noong Pebrero 5, bigla na lamang nabalita na may ikaapat nang impeachment complaint ang inihain sa Kamara sa pangunguna ni Kinatawan Ferdinand Alexander Marcos, panganay na anak ni Pangulong Ferdinand Marcos Jr. na pirmado at sinang-ayunan ng 215 miyembro ng Kamara.

Sa ilalim ng Art. XI, Sek. 3(4) ng 1987 Konstitusyon ng Pilipinas, kung isang-katlo (1/3) ng mga miyembro ng Kamara ay sang-ayon sa isang impeachment complaint, ito ay siyang magiging Articles of Impeachment na dapat ipadala agad sa Senado para magkaroon ng paglilitis. Ang 215 ng sumang-ayon at pumirma sa ikaapat na impeachment complaint ay mahigit pa sa isang-katlo (1/3) ng miyembro ng Kamara.

Nang hapon noong araw ding iyon, Pebrero 5, agad na nagtungo ang House Secretary-General sa Senado upang ihain ang Articles of Impeachment at ito naman ay aktuwal na tinanggap ng Secretary of the Senate. Bagama’t aktuwal itong tinanggap ng Senate Secretary, paliwanag nito, kailangan pa niya at ng kanyang mga tauhan na suriin ang mga dokumentong natanggap nila mula sa House Secretary-General bago ito opisyal na i-report sa Senate President.

Sa Senate Rules on Impeachment, matapos na opisyal na matanggap ng Senado ang Articles of Impeachment, katungkulan ng Senate President na ipaalam sa Kamara na handa na ang Senado na tanggapin at panumpain ang mga tagausig ng House of Representatives (House Panel of Prosecutors).

Subalit nang araw ding iyon, Pebrero 5, nag-adjourn ang Senado para muling bumalik sa sesyon sa Hunyo 2. 

Pito sa kasalukuyang senador ang tatakbong reeleksyunista na sina Sens. Bato de la Rosa, Bong Go, Pia Cayetano, Lito Lapid, Imee Marcos, Bong Revilla at Francis Tolentino.

Marami ang kinukuwestiyon ang naging aksyon ng Senado sa hindi agad pagbuo at pag-upo ng mga senador bilang impeachment court sapagkat ipinag-uutos ng Art. XI, Sek. 3(4) ng 1987 Konstitusyon ng Pilipinas na matapos matanggap ng Senado ang Articles of Impeachment, dapat isunod agad ang paglilitis. Ang eksaktong mga salitang ginamit sa nasabing probisyon ay “trial by the Senate shall proceed forthwith.” Sa Tagalog, ang forthwith ay “dagli”, “agad-agad”, “madalian.” Isang abogado ang kaagad nagharap sa Korte Suprema ng Petition for Mandamus na naglalayong utusan ng Kataas-taasang Hukuman ang Senado na simulan agad ang paglilitis kay VP Sara.

Kaugnay ng mga pangyayaring iyan, dalawang magkahiwalay na Petition for Certiorari and Prohibition ang iniharap sa Korte Suprema upang ideklarang unconstitutional at walang bisa simula pa ang impeachment complaint na ipinadala ng Kamara sa Senado. Ang una ay iniharap ng ilang abogadong taga-Mindanao at ang pangalawa ay ni VP Sara. Nanindigan ang mga petitioner na ang hindi pagsunod ng Kamara sa mga probisyon ng Artikulo XI, Sek. 3 ng 1987 Konstitusyon ng Pilipinas, ay malubhang pagsasamantala sa diskresyon ng Kamara na humantong sa kawalan o kalabisan ng hurisdiksyon nito (grave abuse of discretion on the part of the House of Representatives amounting to lack or excess of jurisdiction).

Samakatuwid, ito ay saklaw ng kapangyarihan ng Korte Suprema sa ilalim ng pinalawak na hurisdiksyon nito sa ilalim ng Art. VIII, Sek. 1, ika-2 talata ng 1987 Konstitusyon ng Pilipinas.

Bilang pagpipitagan at paggalang sa Korte Suprema ay hindi ako magkokomento pabor o salungat sa paninindigan ng mga pro- at anti-impeachment. Ito lamang ang aking masasabi sa gitna ng iba’t ibang tagisan ng maiinit na saloobin. 

Sa ilalim ng Artikulo I, Sek. 1 ng 1987 Konstitusyon ng Pilipinas, “Ang ganap na kapangyarihan ay angkin ng sambayanan at nagmumula sa kanila ang lahat ng mga awtoridad na pampamahalaan.” (Sovereignty resides in the people and all government authority emanates from them).

Si VP Sara Duterte ay iniluklok sa kanyang kasalukuyang posisyon ng boto ng 32 milyon at higit pang botanteng Pilipino. Ang bawat isa sa 32 milyon+ na iyon ay butil ng kapangyarihan ng sambayanan (particle of sovereignty), ayon kay Mahistrado Jose P. Laurel sa kasong Moya v. del Fierro. Ito ay dapat masusi at malalim na maisaalang-alang ng Senado sa pagdinig ng kasong impeachment laban sa bise presidente at tiyaking lahat ng pagdududa at pag-aalinlangan kung nagkasala siya o hindi ay dapat resolbahin pabor sa taumbayan. 

Kung sa isang kasong kriminal, lahat ng pagdududa o pag-aalinlangan kung nagkasala o hindi ang isang isinakdal ay nireresolba pabor sa nasasakdal, dapat ito rin ang maging gabay at panuntunan sa nasabing kasong sapagkat hindi maikakailang si VP Sara ay pinagkatiwalaan ng 32 milyon at higit pang botanteng Pilipino upang maging kanilang bise presidente.

---

Kung may reaksyon, sumbong o katanungan, sumulat sa ASINTADO ni Judith Sto. Domingo sa BULGAR Bldg., 538 Quezon Ave., Quezon City o mag-email sa asintado.bulgar@gmail.com.

Panawagan ng isang residente ng Silang, Cavite

ni Judith Sto. Domingo @Asintado | Feb. 21, 2025

Hayaan ninyong isapubliko natin ang isang sulat-kamay na liham kamakailan sa inyong lingkod ng nagpakilalang isa sa masugid na tagasubaybay ng column na ito at ng pahayagang BULGAR. 

Narito ang kanyang liham na punung-puno ng pag-asam ng tugon mula sa kinauukulan:

Ako po si Erlyn Toledo, 71 years old, taga-Silang, Cavite. Baka sakaling matulungan niyo kami ng anak kong dalaga na 45 years old, kahiya-hiya man po ito. Kasi ‘yung tinitirhan naming mag-ina ay hindi namin masabing amin. Dahil hindi po nabayaran ng mister ko ang paghuhulog kasi nakamatayan na niya. Kaya lumaki nang lumaki ang utang sa bahay at kapag daw hindi nabayaran ay palalayasin na raw kami. 

1980 po kami napatira sa bahay. Gapok na po ang bahay na tinitirhan namin at sa katunayan, butas na butas na po ang bubong. Pati po sa lawanit sa kisame ay nakalawit na po. Ang mga bintana ay may tukod na at maaaring bumagsak. Marami pang bukbok at mga anay. Tuwing umuulan, kami po ay laging binabaha. 

Ang anak kong dalaga ay hindi na nagkatrabaho simula noong 2020. Noong March 14, 2024 lang uli siya nagkatrabaho hanggang October 2024. Kaya lang po ay nagkasakit ako at tumaas po ang blood pressure ko. Kami lang pong dalawa ang magkapisan. Tuwing umuulan ay bahang baha po sa amin. Kapag po siya ay umaalis para maghanap ng pagkikitaan, ako pong mag-isa ang naghahakot ng mga timbang napupuno ng tubig kaya rin ako nagkasakit. Kaya rin po siya nag-resign sa work niya nang tuluyan. 

Ang inihihingi po namin ng tulong ay para magkaroon kami ng kahit isang maliit lang na matutuluyan na hindi kami babahain dito rin po sa lupa na kinatatayuan ng bahay namin. 

Ang tatlo ko pa pong anak ay pawang may mga pamilya na at hindi rin kanila ang bahay na tinitirhan nila. Kaya hindi kami puwedeng makipisan sa kanila. 

Sa katunayan nga po ay lagi kaming nangangamba lalo na sa gabi dahil may napasok na ahas. Bukod sa sirang bubong ay nakaangat ang kisame at sobrang sira na ang aming bahay. Labis ang pangamba namin ngayon dahil ‘yung ahas na nakita namin ay hindi nahuli. Hindi namin alam kung saan ito nagtago. 

Sa ngayon ay walang trabaho ang anak ko dahil nga po noong magkasakit ako ay wala akong kasama sa bahay. Nananahi na lamang siya ng basahang bilog at ‘yun lamang po ang aming pinagkikitaan. Ako po ay nagme-maintenance medicine na rin para sa high blood.

Sana po ay matulungan niyo kami. 

Lubos na gumagalang,

   Erlyn Toledo

0962-9209775

Nananawagan tayo kay Secretary Jose Rizalino Acuzar ng Department of Human Settlements and Urban Development na bigyan ng pansin at panahon sa gitna ng kanilang kasalukuyang mga pinagkakaabalahan ang panawagan ng senior citizen na balo na nananaghoy na magkaroon kahit ng maliit na masisilungan sa gitna ng kanyang kalagayan. Panawagan rin kay Secretary Rex Gatchalian ng Department of Social Welfare and Development, para sa kagyat na tulong kay Erlyn na nangangailangan rin ng medical at cash relief assistance sa pamamagitan ng assistance to individuals in crisis situations o AICS.

---

Kung may reaksyon, sumbong o katanungan, sumulat sa ASINTADO ni Judith Sto. Domingo sa BULGAR Bldg., 538 Quezon Ave., Quezon City o mag-email sa asintado.bulgar@gmail.com.

Pahalagahan, alagaan ang sariling wika

ni Judith Sto. Domingo @Asintado | Feb. 19, 2025

May bagong seryeng gawa sa Amerika na mapapanood online na pinamagatang ‘The Pitt’. Ukol ito sa buhay at hanapbuhay ng napakaabalang mga doktor, nars at iba pang manggagawa sa emergency room ng isang ospital sa Pittsburgh. 

Sa bandang umpisa pa lang ng palabas na ito ay may makikitang dalawang nag-aalalang nars na may ikinukonsulta nang mabilisan sa isang manggagamot gamit ang wikang Ingles. Matapos silang makakuha ng ‘di kasiya-siyang sagot mula sa Amerikanong mediko, ang dalawang nars ay maririnig na bumubulong sa Tagalog.

Ating naikuwento iyan sapagkat ang darating na Biyernes ay ang taunang pagdiriwang ng International Mother Language Day. Ika-25 anibersaryo o silver jubilee sa taong ito ng espesyal na araw na iyan, na nagsimula sa pagiging inisyatiba mula sa Bangladesh hanggang sa maiproklama ng UNESCO at mapagtibay ng United Nations (UN).

Layunin ng selebrasyong ito, na ayon sa Komisyon sa Wikang Filipino ay ang Pandaigdigang Araw ng Unang Wika, na mabigyang-diin ang tungkulin ng mga lengguwahe upang makamit para sa sangkatauhan ang naitalaga ng UN na Sustainable Development Goals o mga SDG. Kabilang sa layon nito ay ang multilingguwal na pag-aaral bilang pantaguyod ng inklusibong mga lipunan at pag-aalaga sa mga wika, pangunahin man o minorya o katutubo. Ito ay para rin sa makatao’t karampatang pagkamit ng edukasyon at pagkakataong makapag-aral at matuto sinuman habang buhay.

Ang natatantiyang 180 na lengguwaheng laganap sa ating mga isla ay bahagi ng mahigit 8,300 na mga wika sa buong mundo, ngunit tinatayang nasa bandang 7,000 na lang ang aktibong nagagamit pa rin. Ibig sabihin, may isang libo mahigit na mga wika ang tila namahinga na dahil sa kawalan ng malawakan o masigabong komunikasyon gamit ang mga iyon. 

Mahalagang kalakip ng usaping ito ang pananaw na ang ating iba’t ibang wika ay makatutulong sa pag-unlad lalo na ng kabataan habang sila ay lumalaki bilang tao at umuusbong bilang mamamayan. Kaya mainam na alalahanin na mas makaiintindi ang mga musmos na makapag-aral sa pamamagitan ng kanilang katutubong wika, bilang matatag na pundasyon bago pa man sila tumuloy sa mas kumplikado’t nakatataas na mga antas ng kaalaman. Kung magiging limitado ang kanilang paggamit ng sariling wika sa pag-aaral, posibleng maging limitado rin ang kanilang magiging pagkatuto at pag-unlad. Kung maraming kabataan ang magiging ganito, paano na ang kinabukasan ng ating bansa, pati ng mundo?

Nakababahala ring marinig na hirap managalog at bagkus ay Ingles ang panambit ng maraming mga bata sa kalakhang Maynila, dahil napakadali nga namang makapanood ng mga palabas na iyon ang lengguwahe. Mabuti na lang at kahit papaano’y naisasalba ang kalagayang ito sa pamamayagpag, halimbawa, ng maimpluwensyang mga teleserye o pelikula na ang gamit pangsalitaan ay ang ating matamis na pangunahing wika.

Kung tutuusin, pagkakakilanlan natin iyan. Hahayaan ba nating mabura’t maglaho ito, pati ang ating pagka-Pilipino, at mapalitan ng pagkataong hindi sa atin?

Napakahalagang mapangalagaan ang ating sariling mga wika sa gitna ng pagpapatuloy ng globalisasyon, kung saan walang patid ang pakikipag-ugnayan ng iba’t ibang lahi sa isa’t isa at tuluy-tuloy ang pakikipagsapalaran ng mga OFW na malayo na nga sa kanilang Inang Bayan ay nangangailangang makisalamuha sa mga katrabaho’t amo na walang kaalam-alam sa ating mga salita.

Sa kabilang banda, magandang pagkakataon ang naturang pandaigdigang pagtanaw upang lalong maipaunawa kung gaano kahalaga — kasinghalaga ng ating mismong dugo’t paghinga — ang wika sa ating pamumuhay. Ang ating wika nga naman ang pangunahin nating kasangkapan sa pamamahayag — sa pananalita, pagsusulat at pag-iisip. Ito ang primerong paraan upang maipahiwatig ang ating naiisip at nararamdaman imbes na ikubli at ikulong ang ating mga saloobin sa kasuluk-sulukan ng ating isipan.

Kung kaya’t ang ating mga wika, sa kabila ng dami’t pagkakaiba ng mga ito, ay tagapagpanatili ng ating kultura’t legasiya at ating pambuklod sa iba. Lumalabas na ang mga katutubong wika ay ating paraluman sa pagbaybay sa kompleksidad ng modernong buhay at, sa pinakapayak na banda, ating kaparaanan upang maunawaan ang isa’t isa.

---

Kung may reaksyon, sumbong o katanungan, sumulat sa ASINTADO ni Judith Sto. Domingo sa BULGAR Bldg., 538 Quezon Ave., Quezon City o mag-email sa asintado.bulgar@gmail.com.