Karapatan para sa mental health at well-being ng mga mag-aaral

ni Atty. Persida Rueda-Acosta @Magtanong Kay Attorney | Mar. 23, 2025

Nilagdaan noong Disyembre 6, 2024 ang Republic Act (R.A.) No. 12080 o ang tinatawag sa pinaikling titulo bilang “Basic Education Mental Health and Well-Being Promotion Act.” 

Sa polisiya ng nasabing batas ay isinasaad dito na kinikilala ng Estado ang mahalagang papel ng mga bata at kabataan sa pagbuo ng bansa kaya naman ay marapat lamang na alagaan at protektahan ang kanilang kabuuang kagalingan. Pinagtitibay din ng Estado ang patakaran nito upang itaguyod ang kalusugan ng isip at kagalingan sa mga institusyong pang-edukasyon.

Sa layuning ito, dapat tiyakin ng Estado na ang mga mag-aaral at tauhan ay makatatanggap ng kinakailangang suporta na tumutugon sa kanilang akademikong pagganap at pangkalahatang kagalingan upang mapadali ang katuparan ng kanilang mga mithiin.

Kaugnay nito ay layunin ng batas na palakasin ang pagpapatupad ng kasalukuyang programa sa kalusugang pangkaisipan, paggabay at pagpapayo at iba pang mga aktibidad sa kalusugan at kagalingan, kabilang ang mga programang nauugnay sa palakasan, sa pamamagitan ng pagbuo ng isang epektibo at mahusay na programang pangkalusugan ng isip na nakabatay sa paaralan. Ito ay upang itaguyod at tiyakin ang kalusugan ng isip at kagalingan ng lahat ng mga mag-aaral, gayundin ang pagbibigay ng kamalayan sa kalusugan ng isip at mga programa sa literacy at naaangkop na mga referral na nauugnay sa kalusugan ng isip sa paaralan at lahat ng mga pampubliko at pribadong mga tauhan sa edukasyon.

Bago tayo magpatuloy sa ating pagbalangkas kung ano ang nilalaman ng batas ay atin munang pag-usapan kung ano ang kalusugang pangkaisipan o mental health. Ang kalusugang pangkaisipan, gaya ng tinukoy sa ilalim ng Republic Act (R.A.) No. 11036, o ang “Mental Health Act”, ay tumutukoy sa isang estado ng kagalingan kung saan ang indibidwal ay napagtanto ang sariling mga kakayahan at potensyal; sapat na nakayanan ang mga normal na stress sa buhay at mga kaganapan; nakakapagtrabaho nang mahusay at produktibo sa paggawa; at nakagagawa ng isang positibong kontribusyon sa komunidad. 

Makikita natin sa batas na ito na layunin nito na palakasin ang kalusugang pangkaisipan ng ating mga mag-aaral, kaya naman ang pagpapatupad ng umiiral na mental health program ng Department of Education o DepEd ay palalakasin sa pamamagitan ng pagbuo ng isang School-Based Mental Health Program upang itaguyod at tiyakin ang kalusugan ng isip at kagalingan ng lahat ng mga mag-aaral sa lahat ng pampubliko at pribadong paaralan ng basic education, kabilang ang mga batang wala sa paaralan sa mga espesyal na kaso gaya ng tinukoy sa ilalim ng Republic Act (R.A.) No. 11650, o ang “Instituting a Policy of Inclusion and Services for Learners with Disabilities in Support of Inclusive Education Act”.

Itataguyod ng programa ang kamalayan sa kalusugan ng isip at pamahalaan ang mga alalahanin sa kalusugan ng isip ng lahat ng mga mag-aaral, kabilang na ang pag-iwas na magkaroon ng insidente ng pagpapatiwakal (suicide) sa mga paaralan. Ang programa ay dapat ding tukuyin ang papel ng bawat stakeholder sa komunidad ng paaralan na angkop na tumugon sa mga naturang alalahanin sa kalusugan ng isip sa pamamagitan ng pag-iwas, interbensyon, at pagbawi. Sa pamamagitan nito, itatatag, sa ilalim ng pangangasiwa ng DepEd, ang isang Mental Health and Well-Being Office, upang pangasiwaan at pangalagaan ang kalusugan ng isip at kagalingan ng lahat ng mga mag-aaral at tauhan ng DepEd sa ilalim ng hurisdiksyon ng Schools Division Office (SDO). Ito ay pamumunuan ng Schools Division Counselor na may Salary Grade 24. Kabilang sa kuwalipikasyon ng nabanggit na counselor ay ang pagiging Registered Guidance Counselor o Registered Psychologist.

Upang hikayatin ang bukas at tapat na komunikasyon sa pagitan ng mag-aaral at Tagapayo ng Dibisyon ng Paaralan, Tagapayo ng Paaralan, o Katuwang ng Tagapayo ng Paaralan at lumikha ng isang ligtas at mapagkakatiwalaang kapaligiran para sa mga mag-aaral, ang lahat ng komunikasyon, sa anumang anyo, sa konteksto ng mga serbisyo sa suporta sa kalusugan ng isip ay dapat ituring na privileged at confidential maliban kung (a) mayroong malinaw at napipintong panganib ng pinsala sa mag-aaral o iba pa; (b) mayroong legal na obligasyong ilabas ito sa ilalim ng batas; at (c) mayroong pagsang-ayon ang mag-aaral, magulang, o legal na tagapag-alaga na magbahagi ng partikular na impormasyon sa mga itinalagang indibidwal.

Ang halagang kailangan para sa paunang pagpapatupad ng batas na ito ay kukunin sa kasalukuyang budget ng DepEd. Pagkatapos noon, ang halagang kailangan para sa patuloy na pagpapatupad ng batas na ito ay dapat isama sa budget bilang isang hiwalay na line item sa taunang General Appropriations Act.

Walang bisa ang gawa-gawang kontrata

ni Atty. Persida Rueda-Acosta @Magtanong Kay Attorney | Mar. 22, 2025

Dear Chief Acosta,

Bilang tulong sa pinsan ko at para makakuha ng loan, nagsagawa kami ng deed of sale ng lupa na pagmamay-ari naming mag-asawa. Ang usapan namin, matapos niyang makuha at mabayaran ang utang, ay ibabalik sa amin ang aming lupa. Subalit, ang problema ngayon ay inaangkin na ng pinsan ko ang lupa. Mababalik pa ba sa amin ang lupa? — Reynan

---

Dear Reynan,

Tinutukoy ng Article 1458 ng New Civil Code ang kontrata ng pagbebenta (contract of sale) bilang isang uri ng kontrata kung saan ang nagbebenta o seller ay obligadong ilipat ang pagmamay-ari niya sa pinag-uusapang ari-arian, at ang bumibili o buyer ay obligadong bayaran ang napag-usapang presyo para rito. Ayon sa nasabing probisyon:

“Art. 1458. By the contract of sale, one of the contracting parties obligates himself to transfer the ownership of and to deliver a determinate thing, and the other to pay therefor a price certain in money or its equivalent.

A contract of sale may be absolute or conditional.”

Base rito, ang mga mahahalagang elemento ng contract of sale ay: (a) pagsang-ayon o pagpayag na parehong partido na ilipat ang pagmamay-ari ng isang bagay kapalit ng napag-usapang halaga; (b) matukoy ang paksa; at (c) tiyak na presyo sa pera o katumbas nito. Ang lahat ng mga elementong ito ay dapat naroroon upang bumuo ng isang balidong kontrata.

Kaugnay nito, sa kasong Myrna C. Pasco vs. Isabel Cuenca, et. al., G.R. No. 214319, 04 Nobyembre 2020, sa panulat ni Kagalang-galang na Kasamang Mahistrado Henri Jean Paul B. Inting, idineklara ng ating Korte Suprema na walang bisa ang kontrata na ganap na gawa-gawa lamang (absolutely simulated):

“Respondents maintain that the subject deed of sale executed by the Spouses Baguispas in favor of petitioner is absolutely simulated as it was executed only to make it appear that the latter owned Lot No. 38-B for purposes of securing a loan. They claim that the Spouses Baguispas never really intended to sell the land to petitioner.

Simulation takes place when the parties do not really want the contract they have executed to produce the legal effects expressed by its wordings. Article 1345 of the Civil Code provides that the ‘[s]imulation of a contract may either be absolute or relative.  The former takes place when the parties do not intend to be bound at all; the latter, when the parties conceal their true agreement.’ Hence, in absolute simulation the contract is void, and the parties may recover from each other what they may have given under the contract.

In determining the true nature of a contract, the primary test is the intention of the parties. As the CA aptly pointed out, the Spouses Baguispas never intended to be bound by the subject deed of sale, viz.:

The Court is convinced that Spouses Baguispas out of pity for their niece and moved by close-knit familial ties agreed to execute the assailed Deed of Sale of Real Estate dated 1 July 1986 in favor of [petitioner] just to enable her to obtain a loan with SSS but spouses Baguispas never really intended to sell Lot No. 38-B to [petitioner] and they never received the amount of P50,000.00 stipulated in the simulated deed of sale. x x x.

The CA also quoted Isabel’s testimony wherein she unequivocally stated that she and Antonio only signed the Deed of Sale of Real Property dated July 1, 1986 in order to accommodate petitioner's request for assistance in connection with her loan application with the SSS, x x x”

Kung kaya, kung mapatutunayan mo sa hukuman na wala kayong intensyon ng iyong asawa na ibenta ang lupa ninyo sa pinsan mo at wala rin kayong natanggap na bayad para rito, ang kontrata sa pagitan ninyo ay maaaring walang bisa. Samakatuwid, maaaring mabawi mula sa isa’t isa kung ano ang maaaring ibinigay sa ilalim ng kontrata.

Sana ay nabigyan namin ng linaw ang iyong katanungan. Ang payong aming ibinigay ay base lamang sa mga impormasyon na iyong inilahad at maaaring magbago kung mababawasan o madaragdagan ang mga detalye ng iyong salaysay. 

Maraming salamat sa iyong patuloy na pagtitiwala.

Patakaran sa pagtestigo sa kaso ng asawa

ni Atty. Persida Rueda-Acosta @Magtanong Kay Attorney | Mar. 21, 2025

Dear Chief Acosta, 

Ikinasal ako sa isang banyaga noong taong 2010 sa Amerika. Kalaunan ay hindi naging maganda ang pagsasama namin. Nakilala ko si Menyong na aking katrabaho. Bagama’t ako ay kasal pa sa banyaga ay nahulog ang loob ko sa kanya at kami ay nagkaanak at nagpakasal din dito sa Pilipinas. Nalaman ko na kumuha pala ng diborsyo ang asawa kong banyaga sa Amerika kaya naman nagsumite ako ng kaso sa korte para kilalanin ang nasabing diborsyo. Kinatigan naman ako ng korte rito sa Pilipinas. Sa kasamaang palad ay naghiwalay kami ni Menyong noong 2020 at gusto ko rin sanang maipawalang-bisa ang kasal ko sa kanya. Maaari ba akong magsumite ng kaso para ideklarang walang bisa ang kasal namin ni Menyong dahil sa ako ay kasal pa sa asawa kong banyaga nu’ng kami ay ikinasal? — Angela

---

Dear Angela,

Ayon sa Article 35(4) ng Family Code of the Philippines, ang isang kasal ay tinatawag na “bigamous” kung ang isang partido ay ikinasal habang siya ay may legal na kasal sa una niyang asawa. Wala itong bisa simula pa nu’ng una at hindi magkakaroon ng bisa kailan man: 

 “Art. 35. The following marriages shall be void from the beginning: x x x

(4) Those bigamous or polygamous marriages not falling under Article 41;”

Upang mapawalang-bisa ang isang “bigamous” na kasal, kailangang magsumite ng kaso sa korte na tinatawag na “Petition for Declaration of Absolute Nullity of Void Marriage” o pagdedeklara na ang isang kasal ay walang bisa.

Ang tanong ay kung sino ang maaaring magsumite sa korte ng ganitong uri ng kaso. Ayon sa Section 2(a) ng A.M. No. 02-11-10-SC o ang “Rule on Declaration of Absolute Nullity of Void Marriages and Annulment of Voidable Marriages,” na inilabas ng Korte Suprema noong 4 Marso 2003: 

“Section 2. Petition for Declaration of Absolute Nullity of Void Marriages. – 

1. Who may file. – A petition for declaration of absolute nullity of void marriage may be filed solely by the husband or the wife” 

Maliwanag sa nasabing batas na ang nasabing kaso ay maaari lamang isumite sa korte ng asawang lalaki o babae.  Ngunit sa kasong Maria Lina P. Quirit-Figarido vs. Edwin L. Figarido (G.R. No. 259520, 05 November 2024), na dinesisyunan ng Korte Suprema sa pamamagitan ng Kagalang-galang na Hukom Ricardo R. Rosario, ang asawang naagrabyado lamang ng “bigamous” na kasal ang maaaring magsumite ng kaso sa korte: 

“Only the aggrieved or injured spouse of either marriage may petition to declare the nullity of the subsequent marriage.  Inasmuch as Maria Lina is not the aggrieved or injured spouse in her prior marriage, she lacks the legal capacity to petition the declaration of nullity of her subsequent marriage.”

Samakatuwid, hindi masasabing naagrabyadong asawa ang isang tao kung siya mismo ang pumasok sa isang bigamous na kasal bagama’t alam niya na kasal siya sa una. 

Sa iyong sitwasyon, maaaring hindi ka payagan na magsumite ng kaso para ipadeklarang walang bisa ang kasal mo kay Menyong sa dahilang bigamous ito, sapagkat nagpakasal ka sa kanya kahit alam mo na ang naunang kasal mo sa banyaga mong asawa ay hindi pa napapawalang-bisa.  Kaya naman, hindi ka maituturing na naagrabyadong partido.

Sana ay nabigyan namin ng linaw ang iyong katanungan. Ang payong aming ibinigay ay base lamang sa mga impormasyon na iyong inilahad at maaaring magbago kung mababawasan o madaragdagan ang mga detalye ng iyong salaysay. 

Maraming salamat sa iyong patuloy na pagtitiwala.