Kaya namang solusyunan ang laging pagbaha, bakit hindi magawa?!

ni Judith Sto. Domingo @Asintado | August 1, 2025

’Ika nga ng bandang Aegis, “Basang-basa sa ulan” muli ang taumbayan matapos ang matinding sunud-sunod na pagbagyo nitong ikaapat na linggo ng Hulyo. Ngunit imbes na dalamhati ng isang luhaang mangingibig na tema ng naturang awitin ay bahang-baha ng hinagpis ang libu-libong mamamayan bunga ng may limang araw na hagupit ng habagat at tatlong naghalinhinang unos.

Oo, ang baha ay matagal nang mapait na bahagi ng buhay Pinoy, lalo na para sa mga residente ng mabababang lugar sa Kalakhang Maynila o mga taga-probinsyang hindi makahulagpos rito. Napapailing tayo sa kalagayan ng mga apektado — na nawalan ng mga mahal sa buhay, ang iba’y naiwang ulila sa isang iglap. 

Hindi maikakaila na napakalaki nating problema ang pagbaha. Ngunit lalong hindi maitatatwa na ito ay isang suliranin na kayang masolusyunan. Patuloy itong naipapamalas ng mga siyudad ng Taguig at Marikina, kung saan halos wala o katiting lamang ang naging tubig-baha sa mga kalye. 

Bukod pa riyan ay ang pagkakaroon ng gobyerno ng pondo para sa mga proyektong pang-flood control, na ayon sa isang senador ay nasa bilyon ang halaga ngunit marahil ay halos tuluyang inanod dala ng katiwalian ng maraming makapangyarihan ng nakalipas na mga taon at dekada — sila na nakasandal sa karaniwang saloobin ng pobreng Pilipino tuwing baha: Bahala na.

Hahayaan na lang ba natin ito? Wala na bang pag-asa na magbago ang ating pamumuhay sa tuwing may nakababahalang anunsyo ang PAGASA? Hindi pa ba tayo nagsasawa sa balita ukol sa maiiwasan sanang mga sakuna o mga kuwento ng maaalpasan sanang mga trahedya?Kailan pa tayo magigising sa malaking kawalan na dulot ng ganitong mga delubyo — maging sa kanseladong mga klase o biyahe, sa paghinto ng pakikipagsapalaran ng mga hamak na manggagawa’t negosyante, at maging sa paglaho ng hininga ng mga inosenteng walang kutob na tatangayin pala ng baha ang kanilang buhay?

‘Di pa ba tayo nasusuklam nang todo sa pagwaldas ng ating kalikasan, gaya ng pangkakalbo ng ating mapuno sanang kagubatan at ang resulta nitong kawalan ng mga pangharang sa rumaragasang baha dahil sa pagguho ng ating mga kabundukan?

Hindi pa ba tayo naririndi sa malaking abalang dulot ng matinding pag-ulan, na makabubura ng pagiging normal ng ating araw, o nakapipinsala sa ating kabahayan at ari-arian?

Mananatili ba tayong matiisin at tatanggapin na lamang maging lagpas-dibdib o -tao na karagatan ang mga lansangan, o maging pansamantalang tirahan ang mga evacuation center?

Kulang pa ba ang ating pagkairita na habang may mga mamamayang sadlak sa dusang dulot ng baha ay patuloy sa pagpapakasasa ang mga maykaya na ipinagwawalang-bahala ang sakuna ng iba?

Palagi na lang bang may kasutilan at kakulangan sa kusa at disiplina ukol sa ’di maubos at walang pakundangang pagtatapon ng samu’t saring basura na nakababara sa mga imburnal at drainage system?

Ipauubaya na lang ba natin sa kapalaran ang pag-iwas sa maaaring maging sakit tuwing tag-ulan, gaya ng leptospirosis o dengue, pati ng tetano at lagnat o trangkaso?

Hinog na hinog na ang panahon para seryosohin ang pagharap at paglunas sa matagal nang sakit ng lipunang ito. Matauhan na tayo nang malawakan at masinsinan upang ang kinabukasan — kundi man natin ay ng susunod na mga henerasyon — ay bahain hindi ng tubig-ulan o luha kundi ng kaligtasan, kaligayahan at kalidad ng buhay.

Ang mga sangkot sa gobyerno, malipol nawa kayo. Bawat Pilipino, ipaglaban ang Pilipinas mula sa kasalaulaan ng mga nagpapabaya.

---

Kung may reaksyon, sumbong o katanungan, sumulat sa ASINTADO ni Judith Sto. Domingo sa BULGAR Bldg., 538 Quezon Ave., Quezon City o mag-email sa asintado.bulgar@gmail.com.

Aral mula kay Mabini: Pag-ibig sa Diyos, Inang Bayan at kababayan

ni Judith Sto. Domingo @Asintado | July 25, 2025

Nitong Miyerkules, Hulyo 23, 2025, ginunita at ipinagdiwang ang ika-161 kaarawan ni Apolinario Mabini. Katulad ng ginagawa tuwing sumasapit ang petsang ito, nagkaroon ng palatuntunan sa kanyang mausoleo sa Barangay Talaga, Lungsod ng Tanauan na nakatayo sa lupa kung saan mismo nakatirik ang bahay ng kanyang pamilya. At tulad ng nakagawian, nagkaroon ng pag-aalay ng mga bulaklak sa kanyang puntod mula sa mga opisyales ng pamahalaang nasyonal at lokal, samahang sibika at relihiyoso, mga kasapi ng Kapatirang Masonerya at mga ordinaryong mamamayan at talumpati ng mga piling panauhin.

Ang mga inialay na bulaklak ay malalanta; ang alingawngaw ng talumpati ng mga panauhin ay maglalaho at tiyak na malilimutan. Ang higit na mahalaga sa pagdiriwang at paggunita ng kabayanihan ni Apolinario Mabini ay ang laging pagsasaisip ng kanyang iniwang pamana sa mga Pilipino na matatagpuan sa kanyang mga panulat.  

Mahina man ang katawan at lumpo na kinailangang isakay sa duyan at paghali-halinhinang pasanin mula Los Baños, Laguna patungo sa Kawit, Cavite para humarap kay Heneral Emilio Aguinaldo, si Mabini naman ay may “ulong ginto” ayon kay Felipe Agoncillo nang irekomenda niya kay Aguinaldo na gawing tagapayo niya si Mabini. 

Una pa lamang pagkikita at pag-uusap nina Mabini at Aguinaldo ay kaagad humanga ang huli hindi lamang sa katalinuhan ni Mabini kundi nabakas rin sa kanyang pananalita ang katapatan ng loob, maalab na pagmamahal sa Inang Bayan at hangaring makamtan nito ang matagal nang minimithing kalayaan. Noon din, kinuha ni Aguinaldong tagapayo niya si Mabini at nang itatag ang Unang Republika ng Pilipinas sa Malolos, Bulacan, ginawa niyang Punong Ministro at Kalihim ng Ugnayang Panlabas si Mabini. Lahat ng mga dekreto, kautusan, proklamasyon at mensahe ni Aguinaldo ay si Mabini ang sumulat.

Ngunit bago pa naging tagapayo ni Aguinaldo si Mabini, sumulat na ito ng tatlong mahahalagang dokumento: ang “El Verdadero Decalogo”, Programa Constitucional de la Republica Pilipina, at “Ordenanzas de la Revolucion.” Ang una ay upang itanim sa isipan ng bawat Pilipino ang pagkamakabayan upang magkaroon sila na sariling katangiang moral.

Ang ikalawa ay upang maging gabay sa pagtatayo ng pamahalaang makatutugon sa pangangailangan at hangarin ng mga mamamayan at pagpapalakas ng kanilang karapatan.

Ang ikatlo ay mga tuntuning praktikal sa pagpapatuloy ng rebolusyon.

Ang pag-uukulan natin ng pansin sa kolum na ito ay ang “El Verdadero Decalogo” o “Ang Tunay na Dekalogo” na binubuo ng 10 kautusan na ang bawat isa ay binigyan ni Mabini ng dahilan at batayan upang higit na pahalagahan at maunawaan ng mga makakabasa nito. Dahilan sa limitasyon ng espasyo ay hindi natin mailalathala at matatalakay ang buong 10 Dekalogo. 

Bagama’t lahat ng 10 kautusan ay mahalaga at may kani-kanyang aral, tatlo, para sa akin ang nangingibabaw sa lahat – pag-ibig sa Diyos, pag-ibig sa Inang Bayan, at pag-ibig sa kababayan.

Ibigin mo ang Diyos at ang iyong puri una at higit sa lahat sapagkat ang Diyos ang bukal ng lahat ng katotohanan at buong lakas. Ibigin siya sa paraang minamatuwid at minamarapat ng iyong bait at kalooban na kung tawagin ay konsensya sapagkat sa iyong konsensya na siyang sumisisi sa gawa mong masasama at pumupuri sa magaling ay doon nangungusap ang Diyos.

Ibigin mo ang iyong sariling bayan pangalawa sa Diyos at sa iyong puri, sapagkat ito ang tanging paraisong ibinigay sa iyo ng Diyos sa buhay na ito, ang tanging pamana ng iyong lahi at tanging mamamana mo sa iyong mga ninuno at ipamamana naman sa susunod mong lahi. Dahilan sa kanya, ikaw ay may buhay, pag-ibig, pag-aari, kaginhawahan, karangalan at Diyos.

Maipapakita mo ang pagmamahal sa iyong bayan sa pamamagitan ng pagsisikap ng kanyang kaligayahan, bago ang iyong sarili, gawin siyang kaharian ng katuwiran, katarungan at kasipagan, sapagkat kung maginhawa siya, ganoon din ikaw at ang iyong pamilya.

Maipapakita mo rin ang pagmamahal sa iyong bayan sa pagpipilit na makamit niya ang kalayaan sapagkat ikaw lamang ang may tunay na pagmamalasakit sa kanyang kadakilaan, ikatatanghal at pagsulong. Ang kanyang kasarinlan ay iyo ring kasarinlan, kabantugan at kabuhayang walang hanggan.

Ibigin mo ang iyong sariling kababayan sapagkat iisa ang inyong kapalaran, kasayahan at kadalumhatian. Ituring mo siyang parang kapatid, kaibigan at kasamahan na kaisa mo sa magkatulad na hangarin.

Sinulat ni Mabini ang kanyang “Ang Tunay na Dekalogo” noong 1898 — 127 taon na ang nakalilipas. Ang mga panuntunan at aral na napapaloob dito ay patuloy nawang maging gabay natin tungo sa pagkakamit ng tunay na kalayaan at sa pag-unlad ng Pilipinas – ang kaisa-isang paraisong ibinigay sa ating mga Pilipino ng makapangyarihan at mapagpalang Diyos, ayon nga kay Mabini.

---

Kung may reaksyon, sumbong o katanungan, sumulat sa ASINTADO ni Judith Sto. Domingo sa BULGAR Bldg., 538 Quezon Ave., Quezon City o mag-email sa asintado.bulgar@gmail.com.

Mabuting naidudulot ng taimtim na pakikinig

ni Judith Sto. Domingo @Asintado | July 18, 2025

Ang Biyernes na ito ang ika-15 pagdiriwang ng World Listening Day, isang espesyal na araw na nagsisilbing pagpapasalamat at pagpapatuloy sa nasimulan ng kapita-pitaga’t makakalikasang kompositor na tubong Canada na si R. Murray Schaefer.

Si G. Schaefer ang nagtatag noon pang mga huling taon ng dekada sisenta ng disiplinang tinatawag na akustikong ekolohiya, na naglalayong mapag-aralan ang maselang kaugnayan ng sangkatauhan sa kanilang kapaligiran, pati ang mga pagbabago rito dala ng paglipas ng panahon.

Naging bunga nito ang kanyang World Soundscape Project, isang malawakang proyekto para magsaliksik at makahanap ng mga solusyon upang mapangalagaan ang natural na mga tunog pang-ekolohiya sa kabila ng malawig na modernisasyon. Mainam na pagkakataon ang okasyong ito upang mapagnilay-nilayan ang kahalagahan ng pakikinig sa ating kapwa nilalang at mga nilikha. 

Pakinggan natin, gaya ng panawagan ng akustikong ekolohiya, ang tunog ng kalikasan, gaya ng pag-ihip ng hangin na nakapagpapasayaw at nakapagpapakaluskos sa mga sanga’t dahon ng mga puno o ang paghuni ng mga ibon, na nakapagpapagaan sa ating pakiramdam. 

Pakinggan ang mga nakatatanda, sila na marami nang natutunan at maibabahaging aral mula sa kanilang mga karanasan at matagal nang mga pakikipagsapalaran sa buhay.Pakinggan ang ating mga guro, na layuning hindi lamang palaguin ang ating karunungan kundi payabungin ang ating pakikipagkapwa at pagharap sa mga hamon ng kasalukuyan o hinaharap. Pakinggan ang maaaring makadagdag sa ating praktikal na kaalaman, na karahima’y libreng matutunghayan, habang tayo’y may inaatupag na gawaing bahay o habang lulan ng pampublikong sasakyan para sa mahabang biyahe galing sa pinapasukan. 

Pakinggan ang payo ng mga manggagamot o espesyalista tungkol sa pagpapagaling o pagpapahalaga sa ating kalusugan, upang tayo’y manatiling may lakas at kakayahang magpatuloy sa ating mga tungkulin at panawagan sa buhay. 

Pakinggan ang ating mga katrabaho, nakatataas man, nakabababa o kapantay lamang na lumalapit sa atin para humingi ng tulong gaano man karami ang ating ginagawa, sapagkat minsan rin tayong dumaan sa kanilang pinagdaraanan o balang araw ay makararating sa kanilang kinalalagyan.

Pakinggan ang mga may kapansanan tulad ng pagkabingi sa pamamagitan ng kanilang wikang pasenyas, magpasalamat sa ating patuloy na kakayanang makarinig, iwasang abusuhin ang ating pandinig dala ng malakas na musika o ng pagkalkal ng dumi ng ating mga tainga, at magwari kung paano higit na makatutulong sa mga ‘di makarinig.

Pakinggan ang mga nasa laylayan ng lipunan at kapalaran at damhin ang kanilang mabibigat na mga suliranin, at gawin ang lahat ng makakaya upang ibsan ang kanilang pasanin sa ating munting kaparaanan.

Pakinggan ang mga malalapit na kaibigan, lalo na kung may idinadaing na pagsubok o pagdadalamhati, at ipahiram ang ating mga tainga at balikat upang maramdaman nilang hindi sila nag-iisa at sa kanila ay may nagmamahal. Wala mang maapuhap na salita o kulang ang lahat ng ating karunungan upang pagaanin ang kanilang kabigatan, ang katiwasayang dulot ng ating presensya ay daluyan ng pag-asa sa gitna ng kanilang hapis. 

Pakinggan ang masisiglang pakikipag-usap, matamis na pagngiti, wagas na paghalakhak o paglalambing ng ating mga mahal sa buhay. Pasayahin natin sila nang napakaraming ulit pa, sapagkat hindi natin batid kung hanggang kailan natin sila makakapiling. Pakinggan nang masinsinan ang sa atin ay nais makipag-usap, suklian sila ng maamo at sinserong paglingap at huwag kainipan ang kanilang naglalahad ng saloobin o suliranin. 

Pakinggan ang pakikipag-usap sa atin ng Maykapal, na kung atin lamang pananampalatayang tunay na andiyan lamang sa ating kalagitnaan at naghihintay tulad ng isang wagas na mangingibig, ay ating madaraming ganap na malapit at umaamot ng bawat segundo ng ating buhay sa mundong ito.

Pakinggan ang ating sarili, na huwag maliitin ang sariling kakayanang magbago, bumangon, umangat, at maging inspirasyon sa sangkatauhan. Marami tayong kabutihang maaaring maibahagi sa araw-araw na makapagpapasaya hindi lamang sa pinag-alayan nito kundi maging sa ating mga puso.

---

Kung may reaksyon, sumbong o katanungan, sumulat sa ASINTADO ni Judith Sto. Domingo sa BULGAR Bldg., 538 Quezon Ave., Quezon City o mag-email sa asintado.bulgar@gmail.com.