Mga may Dementia at kanilang pamilya, alalayan

ni Judith Sto. Domingo @Asintado | Pebrero 28, 2024

Nakalulungkot na may humigit-kumulang na 10 porsyento sa ating populasyon ang tinatamaan ng nakapanghihinang sakit na dementia o pagkawala ng alaala o memorya ng isang tao.

Mabigat na pagsubok para sa isang pamilya ang pagdapo ng sakit na iyan para sa isang mahal sa buhay.

Nananawagan ito ng buong pagtutulungan ng isang tahanan para maayos na maalagaan at mairaos ang bawat araw at sandali kasama ang isang tinamaan ng dementia.

Sa pagkawala ng alaala ng isang tao, nawawalan din siya ng kakayanan para kumilos ng naaayon o tama at nalalagay sa alanganin ang kanyang dating normal na pananalita at gawain. Kahit ang mga dating nakagawian niya bilang maayos na nahubog ng lipunan ay nawawala na ng unti-unti hanggang sa kalaunan ay hindi na talaga niya alam ang kanyang ginagawa.

Sa gitna ng panaka-nakang nagsusulputang inihahaing lehislasyon para mas higit na mapagtuunan ng pansin ang pag-aalaga at pagmamalasakit sa ating mga kababayang may dementia at kanilang pamilya, nananatiling kulang na kulang ang pag-alalay na iginagawad ng ating lipunan para sa kanila.

Nananawagan tayo ng mahigpit sa Kongreso na magpasa na ng isang napapanahong lehislasyon na magbibigay proteksyon at pagmamalasakit para sa mga may dementia at kanilang pamilya, na aagapay upang magbuklod sa ating mga komunidad para sa isang makataong pangangalaga sa mga nawalan na o unti-unting nawawalan ng alaala.

Sa tumataas na bilang ng mga tinatamaan nito sa ating bansa, hindi na dapat magpatumpik- tumpik pa ang pamahalaan para pangunahan ang mas higit na atensyon dito.

Marami rin sa ating mga kababayan ang hindi nakakaunawa sa epekto ng sakit na ito at malungkot na may mga napapabayaan o nalalapastangang may dementia na walang kalaban- laban o hindi na kayang tulungan ang mga sarili sa kanilang abang kalagayan.

Higit na konsiderasyon at mas matayog na malasakit at suporta ang panawagan ng maraming pamilyang nag-aalaga ng mahal sa buhay na may dementia. May mga hindi na makapagtrabaho sa pamilya para maalalayan lamang ang maysakit nilang mahal sa buhay.

Ang pagkawala ng alaala ay nangangahulugan kalaunan ng unti-unti ring panghihina ng katawan, at sa buong pagdaraanang ito ng buong pamilya ng maysakit ay isang pagpapasan ng krus ang katumbas.

Kaya sa labang ito, hindi dapat iwanang nag-iisa ang mga dinapuan ng sakit na ito. Kailangan nila ng malalim na pagmamahal at pagmamalasakit. Hindi sila dapat ituring na bilang lamang na nadaragdagan, kundi buhay na mahalaga na dapat pakamahalin. Huwag nating hintayin na sarili nating pamilya ang dapuan nito bago natin mapagtanto ang higpit ng tulong na kailangan nila.

---

Kung may reaksyon, sumbong o katanungan, sumulat sa ASINTADO ni Judith Sto. Domingo sa BULGAR Bldg., 538 Quezon Ave., Quezon City o mag-email sa asintado.bulgar@gmail.com.

Mga truck na bulok, kabaong!

ni Judith Sto. Domingo @Asintado | Pebrero 23, 2024

Isa na namang kalunos-lunos na aksidente ang naganap kamakalawa sa Mabinay, Negros Occidental na kinasangkutan ng isang truck kung saan hindi bababa sa 15 katao ang nasawi at ilan pa ang malubhang nasugatan. 

Nakakagalit na maraming buhay na naman ang ibinuwis at maraming pamilya ang biglaang nawalan ng mahal sa buhay dahil sa ganitong klaseng aksidenteng maaari sanang naiwasan. 

Base sa mga ulat, may sakay na mga hayop ang nasabing truck ngunit hindi naman maipaliwanag kung bakit may sakay ring maraming tao kahit hindi naman ito pampasaherong sasakyan. 

Aba’y tila nagmistulang masahol pa sa hayop ang sinapit ng mga kasamang naaksidente na naipit pa sa pagbaligtad ng nasabing truck. Ang 13 katao na napabalitang dead on the spot ay salamin ng labis na pagiging malagim ng pangyayari. 

Kasabay nito sa Katipunan, Quezon City, isa ring truck ang diumano ay nawalan din ng preno, nagpagewang-gewang at natumba na nagdulot rin ng pinsala at katakut-takot na abala sa kalsada. 

Ang dalawang aksidenteng ito ay malinaw na nagpapahayag ng pangangailangan ng mas mahigpit na regulasyon para sa mga truck na papayagang bumiyahe sa ating mga lansangan sa buong bansa. 

Karamihan sa mga truck natin ay tinatawag na “surplus” o mga “used” o luma na at converted pa, kung saan ang manibelang nasa kanan ay inilipat sa kaliwa. Sa bigat ng maaaring maging pinsala ng isang truck na ganito sa sandaling magkaaberya, aba’y dapat na pag-igihin ang mga pag-iinspeksyon at maintenance bago ito ibiyahe at hindi na lang ‘yung basta-basta ito aarangkada sa kalsada at mandadamay ng maraming buhay. 

Sana naman ay hindi piliing magtipid ng wala sa lugar ng mga kinakailangang bumili ng truck lalo na’t nagpapautang naman ang mga bangko kung bago ang kukuhaning truck na siyang gagawing garantiya sa inuutang. Hindi kagaya ng luma na hindi na maaaring gawing kolateral sa pangungutang. Iwas-aksidente na, iwas sakit ng ulo, at mas mahaba pang panahon ang itatagal ng mga bagong truck at walang kasamang problema. 

Nakakainis na lagi na lamang tayong tapunan at taker ng mga surplus, na kaya nga ayaw na sa ibang bansa ay dahil sa hindi na ito makakabuti sa kanila. Lalong nakakagalit tuwing buhay na ang ibinubuwis dahil sa mga palyadong sasakyang ganito na tila kabaong na ipinasada. 

Samantala, nananawagan tayong muli sa Department of Transportation at Land Transportation Office na pakagampanang mabuti ang kanilang obligasyon at tungkulin para hindi na maulit na parang wala lang nangyari ang malagim na mga aksidenteng ganito na napakasakit para sa mga naulila at nawalan ng tagapagtaguyod na pamilya at mahal sa buhay. 

Sa mga operator ng truck, pagmalasakitan naman ninyo ang mga mamamayan na inyong inilalagay sa alanganin sa tuwing binabalewala ninyo ang kaayusan ng truck na hinahayaan ninyong bumiyahe na lamang ng walang inspeksyon. 

Higit sa lahat, dapat lubos na panagutin ang mga naging pabaya sa mga pangyayaring ito at iparamdam sa kanila ang buong bigat ng kanilang kapabayaan. Pagmalasakitan ang taumbayan!

---

Kung may reaksyon, sumbong o katanungan, sumulat sa ASINTADO ni Judith Sto. Domingo sa BULGAR Bldg., 538 Quezon Ave., Quezon City o mag-email sa asintado.bulgar@gmail.com.

Pagtulong sa mahihirap, dapat buo at sapat

ni Judith Sto. Domingo @Asintado | Pebrero 21, 2024

Hayaan ninyong ibahagi ko sa inyo ngayon ang tungkol sa aking hinahangaan at pinagpipitagang kaibigan na si Dr. Jaime Aristotle Alip. 

Para sa mga hindi nakakakilala sa kanya, siya ang founder ng Center for Agriculture and Rural Development Mutually Reinforcing Institutions o CARD MRI na ang misyon ay ibsan ang kahirapan ng ating mga mamamayan. 

Ang organisasyong ito ay ginawaran ng prestihiyosong Ramon Magsaysay Award ilang taon na ang nakalipas dahil sa nagawa nitong makabuluhang pagtulong sa maraming mahihirap na pamilyang Pilipino. 

Sa aking pagbisita kay Dr. Alip noong Huwebes sa San Pablo, Laguna ay napag-alaman kong may 9.2 milyong pamilyang Pilipinong miyembro na pala ang kanyang sinimulang adhikain at may katumbas na 28 milyong Pinoy na rin ang nakaseguro o insured at may maaasahan sa gitna ng biglang pangangailangan. 

Minarapat ko itong talakayin ngayon sapagkat nais kong maiparating sa ating mga mambabasang mahihirap na mayroon kayong maaaring magawa para unti-unting mabago ang inyong buhay at kalagayan, at kalaunan ay hindi na laging mamomroblema kung saan kukuha ng pagkain sa araw-araw o ng gagastusin sa biglaang pangangailangan. 

Para sa ating mga kababayang mahihirap na ayaw na lagi na lamang namamalimos ng tulong sa gobyerno at hindi gustong umasa na lamang sa dole-out na kulang na kulang, humanap tayo ng mga sasapiang organisasyon tulad ng aking nabanggit na makatutulong para alalayan tayo sa ating pangarap na magkaroon ng mas maiging buhay. 

Isa sa mga problema ng mga mahihirap na nangangarap na magkaroon ng pagkakakitaan o kabuhayan ay ang kawalan ng puhunan at kaalaman. Talaga namang napakahigpit ng mga bangko sa pagpapautang at kapag walang kolateral ang nangungutang ay hindi ka mapapagbigyan. 

Kaya rin hindi makaahon sa kahirapan ang ating mga kababayan ay dahil sa umaasa lamang sila sa maliit na kita bilang trabahante o empleyado at hindi rin naman sila shareholder ng kumpanyang pinaglilingkuran. 

Kapag napabilang ang isang mahirap sa isang makabuluhang organisasyon tulad ng itinatag ni Dr. Alip, hindi lamang siya magkakaroon ng access sa pautang para magamit niyang puhunan kundi magiging shareholder din siya ng kanyang sinalihang magbibigay ng buhos na suporta sa kanyang nais marating sa buhay. 

Dahil sa rami ng natulungan at napabilib ng sistema sa CARD MRI, lumawak na ito hanggang sa buong bansa, kasama na sa Metro Manila. Ang target na matulungan nito ay ang pinakamahihirap na gustong umangat. 

“Ang kahirapan ay bunsod ng kawalan ng kontrol sa resources o mga pinagkukunan,” paliwanag ni Dr. Alip. 

Kailanman, hindi sapat ang doleout o ayuda para makaalagwa ang mga mahihirap. Hindi malalim at sapat na pagtulong ang abutan na lamang sila nang abutan. May kasabihan nga, “Bigyan mo ng isda ang isang tao at kakain siya ng isang araw. Turuan mo siyang mangisda at makakatawid siya habambuhay.” 

Kailangang magkaroon ng kabuhayan ang ating mga mahihirap na kababayan na kanilang mapapalaki at kalaunan ay mag-aahon sa kanila sa isang kahig at isang tukang kalagayan. Asintaduhin natin ang kanilang kapakanan!

---

Kung may reaksyon, sumbong o katanungan, sumulat sa ASINTADO ni Judith Sto. Domingo sa BULGAR Bldg., 538 Quezon Ave., Quezon City o mag-email sa asintado.bulgar@gmail.com.