Mga biktima ng kalamidad, tulungan agad makabangon

ni Leonida Sison @Boses | October 13, 2025

Madalas, kapag tumama ang bagyo o yumanig ang lupa, mabilis tayong kumikilos — may relief goods, may tent, may ayuda. Pero sa gitna ng lahat ng ito, may sugat na hindi agad nalalapatan ng lunas. Dahil sa likod ng mga pilit na ngiti ng mga nakaligtas, may mga isipang gulong-gulo at pusong hindi pa rin nakakaahon sa takot. 

Kaya tama lang ang panawagan ni Health Secretary Ted Herbosa na huwag kaligtaan ang mental health ng mga Pinoy na nakaranas ng mga sakuna. 

Sa gitna ng sunud-sunod na trahedya, pinaigting ng Department of Health (DOH) ang mga hakbang upang alagaan ang mental health ng mga nasalanta, hindi lang ang kanilang katawan. 

Batay sa datos ng DOH, mahigit 1,522 indibidwal na sa Cebu ang nakatanggap ng Mental Health and Psychosocial Support (MHPSS) at iba pang interbensyon. Kasabay nito, naghanda rin ang kagawaran ng psychological first aid para sa mga residente ng Davao Region at mga karatig-lugar na tinamaan ng lindol nitong nakaraang Biyernes, October 10. 

Ayon kay Herbosa, ang mga hakbang na ito ay alinsunod sa direktiba ng Pangulo na tiyaking walang Pinoy na maiiwan, lalo na ‘yung tahimik na nakikibaka sa trauma, takot, at pagkabalisa. 

Tuluy-tuloy din ang counseling, stress debriefing, at psychological aid ng mga MHPSS responders sa mga tent city at sa mga pamilyang unti-unting bumabangon. 

Kaugnay nito, hinikayat din ng kalihim ang publiko na huwag mahiyang lumapit sa mga health center o tumawag sa National Center for Mental Health (NCMH) Crisis Hotline 1553, sakaling kailanganin nila ng tulong. 

Sa isang bansang laging sumasagupa sa delubyo ay tila normal na ang sakuna, gayunman, hindi dapat isaisantabi at ipagwalang-bahala ang ating mental health. Dapat lang na isama ito sa disaster response plan, hindi bilang dagdag, kundi bilang pangunahing bahagi nito. Dahil ang taong may matatag na isip ay mas mabilis makaahon kumpara sa isang pusong wasak dulot ng trauma. 

Ang tunay na pagbangon ay hindi lang nasusukat sa muling pagtatayo ng bahay, bagkus sa muling pagngiti at pagtahan ng mga luha. Kaya sa bawat kalamidad, dalhin sana natin hindi lang bigas at kumot, kundi pang-unawa, pakikinig, at malasakit sa isa’t isa. Ito ang matibay na sandigan ng isang bayan, mga mamamayang buo ang loob na bumangon at magsimulang muli.

---

Para sa inyong opinyon, sumbong, hinaing o nais hinging tulong ito ang pagkakataong marinig ang inyong boses, sumulat lamang sa BOSES ni RYAN SISON at ipadala sa Bulgar Bldg. 538 Quezon Avenue, Quezon City o mag-email sa boses.bulgar@gmail.com

Unti-unting paggising ng kaparian at ng lahat

ni Fr. Robert Reyes @Kapaayapaan / Patakbo-takbo | October 12, 2025

Taong 2022 nang buuin ng mga paring Katoliko ang Clergy for the Moral Choice. 

Salamat sa social media madaling naabot ang mga Catholic priest sa iba’t ibang dako ng bansa. Napadalhan ng mga impormasyon, nakapag-usap at nakapagtalakayan hanggang napagkasunduang bumuo ng pambansang kilusan na umabot sa mahigit 1,400 kasapi. 

Napalimbag ang lahat ng mga pangalan ng mga lumahok at sumapi sa Clergy for the Moral Choice, at sa misang ginanap sa isang malaking simbahan sa Tondo, dumalo si dating Vice President at Mayor Leni Robredo at inabot sa kanya ang dokumentong naglalaman ng mga pirma ng 1,400 priest.

Para sa maraming pari, kailangang maghanap ng kandidatong iaahon ang bansa sa pagkakalugmok sa krisis ng moralidad. Hindi lang maruming pulitika kundi ang madugong pulitika ang suliranin sa nagdaang administrasyon. Matagal nang naging bahagi ng buhay ng karaniwang mamamayan ang kahirapang bunga ng korup umanong pulitika. Kakaiba ang polisiya ng “patay, patay, patay (kill, kill, kill)”. Bakit? Dahil ayon sa nakaraang presidente, walang ibang solusyon sa mga may hawak ng “industriya ng droga” kundi ang paglipol sa mga ito.

Kaya’t kinailangang maghanap ng kandidatong makatutulong sa pagbabangon-dangal ng bansang lumubog sa putik ng karahasan at kamatayan. Malinaw sa kaparian kung sino ang pipiliin at ikakampanya sa dalawang nangungunang kandidato: ang biyuda ng mahal na dating mayor ng Naga o ang anak ng diktador-arkitekto ng Batas Militar.

Natapos ang halalan at ang bilangan. Kahina-hinala ang naging resulta ng halalan. Nag-ingay ang napakaraming bumoto sa biyuda. Mahigit isang taon tayong nagmisa tuwing huling Biyernes (Last Friday Habit) sa pambansang tanggapan ng Comelec sa harapan ng Plaza Roma sa Intramuros. Nagtanong, nangbatikos, humingi ng paliwanag sa Comelec sa mga nangyari noong nakaraang pambansang halalan ang mga grupo at indibidwal na sumama sa amin. Pinansin ba kami ni Chairman George Garcia?

Samantalang tumahimik at lumayo ang dating buo, masaya at maalab na grupo ng mga kapariang Katolikong sumusuporta kay Mayor Robredo, nabuo naman ang mga grupong pinaglalaban ang Repormang Elektoral na pinamumunuan ng grupo ng mga kaparian at layko. 

Noong Nobyembre 29, 2024, nabuo ang kilusan ng mga kapariang nakilalang Clergy for Good Governance (CGG). Marami sa mga nagsimula sa CGG ay bahagi ng Clergy for the Moral Choice (CMC). Ilang buwan ding nanahimik ang CGG hanggang sumabog ang iskandalo ng mga ghost flood control project. Dahil dito, uminit ang marami lalo na ang mga kabataang lubhang namuhi sa kamandag ng korupsiyon, muling nag-usap-usap ang mga pari at nagkasundo na kumilos at lumaban.

Sa mga nagdaang araw, nakabuo ng nagkakaisang pahayag ang mga pari at muling nangalap ng mga pirma para sama-samang isulong ang naturang pahayag. Sa loob ng tatlong araw nilagdaan ng 1,320 pari ng Clergy for Good Governance ang pahayag: “Not a Snap Election but a Snap of Conscience.” Hindi snap election kundi pitik ng konsensya. 

Munting milagro ang pagbuo ng pahayag at pagkalap ng mga pirma. Isa ring munting milagro ang pambayad sa “paid ad” na lumabas sa isang pahayagan noong nakaraang Biyernes. Oo, isang munting milagro din ang unti-unting paggising ng marami dahil sa iskandalong nakamamatay ng malalim, malubha at laganap na korupsiyon sa buong bansa. Hindi papayag na maiwanan ang kaparian sa pambansang pagmulat ng bawat mamamayan. Nagkasundo rin ang mga pari na hindi maaaring pabayaang manlamig na naman ang mga nagising na diwa, puso at kaluluwa ng bawat mamamayang naghahanap ng tunay, malalim, malawak at pangmatagalang pagbabago.

Malinaw na bahagi ng buhay at bokasyon ng bawat pari ang pagmulat at paghikayat na lumaban ang bawat isa sa kasamaan at imoralidad. 

Sinimulan ni Father Nonong Fajardo ang kilusang “Huwag Kang Papatay.” At ngayon nagpapatuloy ang kanyang sinimulan. Tuloy pa rin ang “Huwag Kang Papatay” ngunit nagsusumigaw naman ngayon ang “Huwag Kang Magnanakaw!”.

May sikat na ulam sa Bicol na ‘Gising-Gising’ ang pangalan. Hindi lang basta ulam ito kundi pang-araw-araw na panawagan sa lahat. Gising-gising mga kababayan, at kasabay nito ang “Laban-laban! Sigaw-sigaw! Wakasan ang nakawan, patayan, lokohan”. Dapat na isulong ang matino at marangal na pamamahala’t paglilingkod.

Karapatan ng isang foster child

ni Atty. Persida Rueda-Acosta @Magtanong Kay Attorney | October 12, 2025

Sang-ayon sa ating Saligang Batas ay pangangalagaan ng ating Estado ang karapatan ng mga bata laban sa lahat ng uri ng pagpapabaya, pang-aabuso, kalupitan, pananamantala at sa iba pang kondisyon na maaaring ikasira ng kanilang pag-unlad.

Dahil dito, ipinasa ang batas na may layuning bigyan ng isang foster family ang isang batang napabayaan, naabuso, inabandona at ng mga batang mayroong espesyal na pangangailangan. Ang foster family na ito ay isang alternatibong pamilya na magbibigay ng pagmamahal, pangangalaga at pag-aaruga sa nasabing bata.

Kinikilala ng Estado na sa karamihang kaso, higit na makikinabang ang isang bata mula sa isang foster care kaysa sa isang institutional care. Ito ang dahilan kung bakit ipinatutupad sa ating bansa ang Foster Care Program. Ito ay isang mahalagang hakbang patungo sa pagkakabalik ng isang bata sa kanyang tunay na pamilya o, kung hindi man, sa paglalagay sa isang pamilyang mag-aampon at mag-aaruga sa kanya.

Ayon sa Article II ng Republic Act (R. A.) No. 10165 ang mga sumusunod ay maaaring sumailalim sa foster care:

(a) Isang bata na inabandona, isinuko, pinabayaan, umaasa ng suporta o naulila;

(b) Isang bata na biktima ng sekswal, pisikal, o anumang iba pang anyo ng pang-aabuso o pagsasamantala;

(c) Isang batang may espesyal na pangangailangan;

(d) Isang bata na ang mga miyembro ng pamilya ay pansamantala o permanenteng hindi kaya o ayaw magbigay sa bata ng sapat na pangangalaga;

(e) Isang bata na naghihintay ng adoptive placement at kailangang maging handa para sa buhay pampamilya;

(f) Isang bata na nangangailangan ng pangmatagalang pangangalaga at malapit na ugnayan ng pamilya ngunit hindi maaaring ilagay para sa domestic adoption;

(g) Isang bata na ang pag-aampon ay nagambala;

(h) Isang bata na nasa ilalim ng mahirap na kalagayan sa lipunan tulad ng, ngunit hindi limitado sa, isang batang lansangan, isang bata sa armadong labanan o isang biktima ng child labor o trafficking;

(i) Isang bata na nakagawa ng pagkakasala ngunit pinalaya base sa “recognizance”; nasa kustodiya o pangangalaga o kaya naman ang kaso ay na-dismiss na; at

(j) Isang bata na nangangailangan ng espesyal na proteksyon ayon sa pagsusuri ng isang social worker, isang ahensya o ng DSWD.

Sa pagpili ng foster parent, ang mga kamag-anak ng batang isasailalim sa foster care ay bibigyan ng prayoridad kapag sila ay kuwalipikado. Ang mga banyaga ay maaari ring maging kuwalipikadong maging foster parent kapag sila ay nanirahan na sa Pilipinas ng 12 buwan na diretso at maninirahan pa rin sa Pilipinas sa loob ng termino ng foster care.

Upang masubaybayan ang Foster Care Program, magkakaroon ng superbisyon ang Department of Social Welfare and Development (DSWD) sa foster parent at sa foster child. Magsasagawa ng home visit ang isang social worker at sa ganitong paraan ay makikita ng social worker ang kalagayan ng bata sa kanyang foster home at ang pakikitungo ng bawat foster parent sa kanilang foster child. 

Ang batang isasailalim sa foster care ay mabibigyan ng subsidy ng DSWD. Ang financial subsidy ay batay sa kung ano ang pangangailangan ng bata upang mabawasan ang pinansyal na obligasyon ng foster parent nito. Bukod sa financial subsidy sa bata, ang foster parent ay mabibigyan din ng support care services.