Hustisya sa ‘Pinas, para sa inosente o para sa may kapit?

ni Fr. Robert Reyes @Kapaayapaan / Patakbo-takbo | February 13, 2023

Ilan kayang mga inosente, ngunit detinidong pinoy ang naghihintay nang wala sa mga piitan natin dahil halos nakalimutan na ang mga ito at sa simula ay walang anumang kakayahan o kakilala na maaaring asahan para umusad ang kanilang kaso? Hindi ba’t napakalaking pagkakasala ng estado ito? Sa halip na tulungan at ipagtanggol ang mga inosente ay pinabayaan na lang tumanda at literal na mabulok ang mga ito sa piitan upang pagbayaran ang kasalanan ng iba.

Inosente ba sina Juan Ponce Enrile, Eduardo “Danding” Cojuangco Jr., Jose Eleazar, Maria Clara Lobregat at Augusto Orosa sa diumano’y pagkakasangkot ng mga ito sa anomalya ng coco levy fund?

Sinu-sino ba ang mga akusado? Kilala ng lahat ang mga ito at alam ng lahat kung ano ang kanilang kaugnayan sa ama ng kasalukuyang presidente. Kaya ganu’n na lang ang buntong hininga ng dismayadong taumbayan na parang sirang plakang kinakanta sa iba’t ibang wika at tono ang umiiral na batas sa ating bansa: “Hindi kung ano ang alam mo o nagawa mo kundi kung sino ang kakilala mo ang higit na mahalaga sa ating bansa…”

Maghintay lang kayo at unti-unting malalantad ang malaking larawan ng binagong ayos, kulay, sangkap, daloy, kabuluhan, simula’t patutunguhan ng kasaysayan. Mayroon ngang nagtanong noong araw tungkol sa kasaysayan kung ano ito, mayroon bang tunay at obhetibong (hindi dinoktor at pinaglaruan) na kasaysayan? Ang sabi ng nagtanong, hindi ito ang tanong kundi, “para kanino ba sinusulat ang kasaysayan?” Para ba sa mga biktima o para sa mga nangbibiktima? Para ba sa mga maliliit na walang tinig o para sa malalaking nakabibingi at laging tinig nila ang naririnig.

Nagsalita ako noong taong 2000 tungkol sa krimen na naranasan ng isa sa aming mga kamag-anak.

Pinatay ng anak ng isang kilalang opisyal ang aking pamangkin noong ika-25 ng Setyembre 1975.

Walang ginagawa ang pamangkin ko kundi kumustahin at sunduin ang kanyang kapatid mula sa isang bahay, kung saan nagpa-party ang mga babaeng mag-aaral at lalaking mag-aaral sa dalawang kilalang eskuwelahan. Dalawang beses nagtanong tungkol sa kanyang kapatid na babae sa pamangkin ko ang anak ng kilalang opisyal. Noong unang pagkakataon, bandang alas-8:00 ng gabi, nagtanong ito kung kumusta na ang kanyang kapatid. Ang kausap nito ay ang anak ng kilalang opisyal na sa halip na hanapin ang aking pamangkin na babae, binantaan nito ang pamangkin kong nagtatanong na, “Umalis na at huwag nang babalik.” Noong alas-10:00 ng gabi, panahon nang sunduin at iuwi ng aking pamangkin ang kanyang kapatid, bumalik ito sa party.

Nang nag-doorbell siya, lumabas na naman ang anak ng naturang opisyal at nang makita niya ang aking pamangkin, nagalit ito at nakipagsagutan. Pagkatapos ng mainit na sagutan, pumasok ito ng bahay, kinuha ang baril ng kanyang bodyguard at lang binaril ang aking pamangkin sa noo.

Kagulat-gulat ang nangyari. Hindi agad namatay ang aking pamangkin. Naitakbo pa siya sa pinakamalapit na ospital at habang nakahilig ang ulong sugatan, lumalabas ang utak sa hita ng kanyang ina, paulit-ulit na sinasabi nito ang pangalan ng nagtangkang pumatay sa kanya.

Nangumpisal sa kanyang ina ang naghihingalong pamangkin ko. Sinabi nito kung sino ang bumaril sa kanya. Mabilis itong kumalat sa aming angkan, kaya hanggang ngayon ay hindi mabura-bura sa aming kamalayan ang pangalan ng anak ng mataas na opisyal na bumaril at pumatay sa aming kamag-anak.

Bunga ng pagsalita ko noong taong 2000, kinasuhan ako ng libel ng mag-ama — ang anak na pumatay sa aking pamangkin at kanyang ama na mataas na opisyal. Dahil hindi ako nakapagbayad ng piyansa, nang ako ay pumunta sa korte upang magtanong kung ano ang mangyayari sa akin, ang sagot ng korte ay, “Kung hindi kayo magbabayad ng piyansa, kailangan namin kayong ikulong,” at ganu’n ang nangyari. Nakulong ako dahil sa pagsabi ko na pinatay ng anak ng mataas na opisyal ang aking pamangkin. Nakalaya rin ako makaraan ng tatlong araw dahil nagbayad ng piyansa ang aking mga parokyano.

Pagkalaya ko, pabalik-balik ako sa korte nang siyam na taon hanggang sa na napawalang-bisa ang kaso.

Siyam na taon akong nagtiis na dumalo sa mga hearing ng kaso ko. Hindi ba, paglabag ito ng aking karapatan sa naturang “speedy disposition of cases”? Hindi basta-basta napawalang-bisa ang aking kaso, hindi tulad ng kaso ng mga naakusahan sa pakikialam sa coco levy fund. Sino sa amin ang may tunay na kaso o baka ang tanong, sino sa amin ang tunay na malakas?

Emotional Intelligence (EQ) ng kabataan, dapat masuri

ni Fr. Robert Reyes @Kapaayapaan / Patakbo-takbo | February 5, 2023

Umabot sa 404 ang bilang ng nagpakamatay na mga estudyante noong 2021.

Sa isang Senate Hearing, naiulat ang bilang ng tangkang pagpapakamatay o attempted suicides na umabot sa 2,147. Ayon kay Senator Sherwin Gatchalian, patuloy ang pagtaas ng bilang ng suicide na pinalala pa ng pandemya. Hindi nakatulong ang naging pamamaraan ng pag-aaral at pagtuturo na nakilalang ‘distance learning’. Hindi mo na kailangang makita nang personal ang iyong guro o estudyante. Kapwa nang nasanay ang mga guro at ang mga mag-aaral na mag-usap sa pamamagitan ng cellphone, laptop o telebisyon. Bagama’t sanay ang mga mag-aaral at guro sa ganitong sitwasyon at paminsan-minsang face-to-face learning, hindi talaga naging epektibo ang ganitong paraan ng pagtuturo at pag-aaral noong panahon ng pandemya hanggang ngayon.

Dahil sa pandemya at ang mahabang panahon ng lockdown, unti-unting tumaas ang bilang ng suicide at ang paglaganap ng sari-saring mental disorder, lalo na sa mga kabataan. Naaalala ko pa ang nakababahalang nakita ko habang nakikipag-usap sa ilang kabataan sa aking Parokya. Sa buong hapong pakikipag-usap at pakikinig sa kanila, naaalala ko ang aking lungkot at pagkagulat nang makita ko ang mga mahahabang peklat na lumilinya sa pulso ng ilang mag-aaral. Hindi naman naging mahirap tanungin kung bakit nila ito nagawa. Mabilis na makakarating ang kuwento sa kalagayan ng kani-kanilang mga pamilya o problema sa paaralan. Maaaring hindi marunong mangaral ang magulang o maaaring gumagamit pa rin ng marahas na paraan ng pagdidisiplina.

Maaari ring napapaligiran ng mga bully ang mag-aaral at pakiramdam niya ay wala siyang matatakbuhan o mahihingian ng tulong. Parang umabot na sa rurok ang tindi ng pagkagipit at wala nang makausap o maaasahang hingan ng tulong. Parang ang likod ay nakasandal sa pader at wala nang maaatrasan o malulusutan pa.

At malaking dahilan ng suicide ay ang pakiramdam na nag-iisa at wala nang kaibigang umuunawa, tumatanggap at makikinig. Wala nang halaga ang buhay at bakit pa ito ipagpapatuloy.

Sa kabilang banda, maaaring makatulong ang social media dahil madaling makahanap ng “friend on line” at makikita ang icon ng “friend,” “friend request”, “unfriend” atbp.

Maaari ring makita kung ilan ang iyong friends, friend requests, atbp. At sa wakas, solb na ang problema dahil mahigit 2,000 na ang iyong friends at 2,000 ang friend requests.

Kung tatanggapin mo ang 2,000 friend request at idagdag sa 2,000 friends, may 4,000 ka nang friends at okey na ang iyong buhay. Subalit, dahil sa social media, mayroong isinilang na bagong uri ng depresyon — ang depresyon na hindi nadadagdagan ang mga friends at kaunti na ang mga friend request, habang maraming natatakot na baka ma-unfriend pa sila.

Kaya kahit paano, malaki rin ang nagagawa ng mga guidance counselor at karaniwang guro sa mga paaralan. Madaling maging kapalit ang mga guro at guidance counselor bilang mga pansamantalang magulang, at problema rin ito. Kulang na kulang ang mga guidance counselors at guro na mayroong ganitong pagsasanay o oryentasyon. At ayon sa isang ulat, ang ratio ng counselor to student ay 1 counselor para sa bawat 13,400 estudyante. Sa madaling salita, imposibleng mabigyan ng tunay at sapat na atensyon ang mga mag-aaral na nangangailangan ng espesyal na atensyon.

Sa totoo lang, hindi ang mga mayroong naturang pangangailangang mental at emosyunal na suporta ang nangangailangan ng atensyon o suporta. Kung mayroong IQ o sukat ng karunungang mental o serebral ng estudyante, mayroon ding emosyunal at psycho- emosyunal (isip at damdamin) at idagdag pa rito ang espirituwal na pangangailangan. Sa mga nagdaang panahon, natukoy na ng mga eksperto ang pangangailangan ng sapat na EQ o emotional intelligence. Matalino nga ang mag-aaral, ngunit durog naman ang kalooban. Malaki at magaling ang isip, ngunit mahina at nabansot ang puso.

Sa napakaraming pagsasaliksik sa antas ng IQ (katalinuhang serebral), lumalabas na isa ang Pilipinas sa pinakamababa sa South East Asia sa IQ. Paano kaya kung magkaroon ng pagsukat sa EQ?

Bago pa tingnan o kasabay tingnan ang dami o antas ng suicide sa Pilipinas, pagtuunan muna natin ang kalagayan ng damdamin o emosyunal na paghuhubog ng mga kabataan. Kung wala ito, paano natin ipagpapatuloy ang pag-aalala sa bilang ng suicide sa ating bansa?

Magandang konstitusyon, wa’ ‘wenta kung korup ang mga nagpapatupad

ni Fr. Robert Reyes @Kapaayapaan / Patakbo-takbo | January 29, 2023

“Sayang ang aming mayor. Okey sana siya noon, pero bigla siyang nagbago noong nanalo sa ilalim ng kasalukuyang administrasyon.”

“Ah, basta ang aming gobernador ay laging maaasahan sa lahat ng aming mga pangangailangan: libreng libing; libreng edukasyon; libreng operasyon; libreng gamot at kung anu-ano pang mga ayuda kapag dumarating ang matinding pangangailangan, basta palagi lang siyang mananalo sa bawat eleksyon.”

“Ah, magaling ang aming barangay captain. Magaling siyang maghanapbuhay. Ang daming business na tila siya ang talagang may-ari. Malaki siguro ang suweldo ng barangay captain at meron siyang malaking kapital para magsimula at palaguin ang kanyang iba’t ibang mga business.”

“Iba ang aming mayor. Takot ang sinumang lumaban sa kanya. Marami-rami nang mga lumaban sa kanya na napahamak. Okey naman siya, pabayaan na lang natin siya at hindi tayo mapapahamak.”

“Wala talagang partido ang aming congressman. Marunong lang siya talagang maglaro.

Kung saan siya makikinabang at mananalo sa susunod na eleksyon, du’n siya hahanay.

Mahusay na sigurista, mahusay maglaro. Lagi siyang nasa majority. Ang tagal na niya at ng kanyang pamilya sa puwesto. Hanggang tatay, lolo’t lola sila na simula’t sapol ang may hawak ng isang distrito sa aming lalawigan.”

Ilan lang ang mga ito sa napakaraming dahilan ng paghanga ng mga mamamayan sa kani-kanilang mga mahal na mayor, congressman, governor, barangay captain, kagawad at konsehal. Talaga ba sila ay humahanga dahil sa tunay na ginagawa nila para sa pangkalahatang kabutihan ng tao o nasanay na lang sila sa ugaling hindi mabali-bali ng mga trapo at bahagi ng mga dinastiya?

At heto na naman ang hindi ding mamatay-matay na Chacha. Tinatangka na namang buhayin ang usaping Chacha sa Kongreso. Isa sa mga nagsusulong muli ng Chacha ay si Cong. Bienvenido Abante. Bakit gusto ni Abante na magkaroon ng isa pang Chacha o Charter Change o pagbabago sa ating Saligang Batas? Ayon kay Abante, hindi tama ang dahilan kung bakit nagkaroon ng bagong Saligang Batas noong 1987. Nang magtawag si Cory ng Constitutional Convention, walang naganap ng totoong eleksyon ng mga delegado para pag-aralan at baguhin ang dating Saligang Batas. “Hand picked” o pinili lamang ni Cory ang magiging mga kinatawan sa ConCon, kaya hindi para sa kapakanan ng lahat ang diwa ng Saligang Batas noon kundi upang labanan pa rin ang napaalis na dating Pangulo na si Ferdinand Marcos Sr.

Tutol na tutol naman si Christian Monsod sa panukala ni Abante. Ayon kay Monsod, sa halip na magkaroon ng pagpili ng mga delegado para sa ConCon, bakit hindi na lang pag-aralan at ihain ang panukala laban sa mga political dynasties at kasama na rin ang pag-aaral at pagpapatanggal ng party-list law na naging kunbinyenteng instrumento ng mga dinastiya.

Malinaw sa himig ni Abante na isa siya sa nagtatanggol sa nasirang imahe ng nasirang diktador noong panahon ng Martial Law. Isa siya sa maraming mga kasapi ng Kongreso na bumubuo sa Mayorya na sumusuporta sa Presidente. At ipagpalagay nating magkakaroon ng Charter Change o Constitutional Convention ng Chacha o ConCon.

Hindi kaya pipiliin ng mga kinatawan ng Kongreso ang mga delegadong malapit at naniniwala sa kanila?

Imbes na itanong natin kung kailangan o hindi kailangan ang Chacha, ating itanong kung mapagkakatiwalaan o hindi ang mga kinatawan nating bumubuo sa Kongreso.

Kung sa kanila nanggagaling ang panukala, na ang karamihan sa kanila ay miyembro ng dinastiya, tiyak na hindi para sa kapakanan ng mga karaniwang tao ang mithiin ng saligang batas.

Isa pang tanong, para sa tao ba o para sa negosyo ang Chacha? Sa tinagal-tagal na lumahok tayo sa mga eleksyon, nakita na natin ang kahula-hula at kahina-hinalang takbo ng mga eleksyon. Tuwing pagbobotohan ng mga Kongresista ang anuman, ang nangingibabaw na tanong ay paano ako makikinabang sa panukalang ito? Napakalinaw ng tanong, hindi kung sino ang matutulungan ng panukala, sarili ba o bayan at mamamayan? Mas pakitirin natin ang tanong, ano ang pakinabang ko sa batas na ito?

Hindi ang pangangailangang baguhin natin ang ating Saligang Batas sa pamamagitan ng Chacha kundi ano’ng uri ba ng pulitika ang mayroon tayo?

Marami ngang nagsasabi, aanhin mo ang magandang konstitusyon kung ang karamihan ng mga nagpapatupad nito ay hindi makabayan, makakapwa, makakalikasan o maka-Diyos?