Mabuti at masamang tradisyon sa bansa, bakit hindi pinag-uusapan?

ni Fr. Robert Reyes @Kapaayapaan / Patakbo-takbo | March 13, 2023

Mayroong dalawang mukha ang salitang ‘tradisyon’. Ang unang mukha nito ay maganda, marangal at makabuluhan. Ang pangalawang mukha naman ay pangit, hindi kagalang-galang at hindi maganda ang dating. Tingnan natin ang ilang magaganda, marangal at makabuluhang tradisyon.

Ang “mano po,” na dalawa ang tradisyon dito. Una, ang pagmamano sa kamay ng nakakatanda o kagalang-galang na taong may mataas at sensitibong tungkulin sa lipunan o anumang sektor nito.

Noong buhay pa si Jaime Cardinal Sin, likas na sa karamihan ng pari sa Arkidiyosesis ng Maynila ang magmano sa kanyang kamay. Bagama’t hindi sanay si Cardinal Sin na ino-opo ng mga pari, dahil wala silang salitang “opo” sa kanyang kinalakihang bayan sa New Washington, Aklan, malugod na tinatanggap niya ang aming pag-opo sa kanya.

Ang mga “Mahal na Araw,” na malapit na, kaya maraming uuwi sa probinsiya mula Miyerkules Santo pa lamang upang hindi mahuli sa mga iba’t ibang ritwal at tradisyon mula Huwebes Santo hanggang Linggo ng Pagkabuhay. Matagal nang ginagalang at kinikilala ng pamahalaan ang tradisyong ito, kaya mayroong mahabang bakasyon mula Huwebes Santo hanggang Linggo ng Pagkabuhay.

Ngunit mayroon ding mga pangit na tradisyon, hindi kagalang-galang at masama ang epekto sa mamamayan at lipunan. Isa na rito ang “tongpats” o komisyon na ibinibigay at inaasahan ng mga taong nasa posisyon sa pamahalaan. Huwag na nating banggitin ang mga institusyong kilala sa pangungumisyon. Alam naman ng lahat kung gaano kasama ang sitwasyon, dahil sa halip na mapunta sa kapakanan ng mamamayan ay napupunta sa mga bulsa ng mga walang hiya at walang kabusugang mga komisyonero at komisyonera sa pamahalaan.

Ang isa pang pangit na tradisyon ay ang kinamumuhian, ngunit pinapalakpakan at pinakikinabangang mga ‘trapo’ o traditional politicians tuwing eleksyon at sa mga araw, buwan at taon pagkatapos ng eleksyon. Nasa mismong pangalan ng trapo ang tradisyon dahil sila ang mga traditional politicians sa lipunang Pilipino. Sila ang mga sumusunod at nagpapanatili sa pangit, hindi kagalang-galang at may masamang epekto na tradisyon ng pagsamba sa salapi at kapangyarihan ng pagkakaroon ng puwesto sa gobyerno.

Hindi lang sila isa kundi pami-pamilya at buong angkan na may hawak ng mga baryo, bayan, siyudad, lalawigan, Kongreso, Senado hanggang Malacañang.

Samantala, kamakailan ay isa pang pangit na tradisyon ang lumitaw sa isinagawang Senate investigation hinggil sa pagkamatay ng isang mag-aaral dahil sa hazing bilang pagtanggap sa mga bagong recruit na kasapi ng fraternity. At medyo nasamid na lang ako nang mabasa ko ang tanong ni Sen. “Bato” dela Rosa kina Tung Cheng Teng Jr. at Daniel Perry, na matataas na pinuno ng Tau Gamma Phi, ang frat na sinasalihan ni John Matthew Salilig, dahil aniya, “Why do you have to engage in hazing to join a fraternity? Is that necessary? It it really needed?”

Sagot naman ni Teng, ang Triskelion o pinakamataas na lider ng Tau Gamma Phi, “For me, maybe it’s not. But I was just following the tradition (of Tau Gamma Phi). I was afraid to comply because I might be subjected to DA (disciplinary action).”

At bakit ako nasamid? Alam din naman ng lahat kung ano’ng tradisyon ang umiiral sa Philippine National Police (PNP), kung saan nanggaling ang Senador na ganundin ang tradisyon na sinusunod sa Armed Forces of the Philippines (AFP). Hindi natin malalaman kung ano ang eksaktong nangyayari, ngunit marami na tayong narinig mula sa mga kaibigan, kamag-anak at kapitbahay.

Noong Chief of Police ang Senador sa nakaraang administrasyon, gayundin nang siya ay may mataas na tungkulin sa Davao City noong alkalde pa lamang si dating Pangulong Rodrigo Duterte, hindi kaila sa marami ang mga naganap na ‘tokhang’ na bumuwis ng buhay ng marami. Hindi ba, isa ring maitim na tradisyon ito?

Ito ang malinaw na problema, may dalawang uri ng tradisyon— ang maganda, marangal at nagbibigay-buhay, at ang pangit, hindi marangal at pumapatay na tradisyon.

Nagsimula rin sa nakaraang administrasyon at nagpapatuloy hanggang ngayon ang tradisyon ng paggamit ng fake news sa pamamalakad ng pamahalaan. Napakalinaw kung bakit at kung paano pangit at nakamamatay ang ganitong tradisyon, na tulad ng hazing sa mga frats na dapat pinag-uusapan din sa Kongreso at Senado.

Pag-uusapan kaya ng Kongreso at Senado ang mga nakasasamang tradisyon? Saan pumapasok ang dalawang usapin ng Chacha-ConCon at Maharlika, maganda ba at kagalang-galang?

Kumikilala ba sa dangal at karapatan ng lahat at nagbibigay-buhay ang mga ito?

Ano kaya ang sasabihin ng mga karaniwang mamamayan na hindi nakikinabang at hindi pinakikinggan sa ganitong mga tradisyon?

Modernong dyip: pera o kultura, sino ang makikinabang?

ni Fr. Robert Reyes @Kapaayapaan / Patakbo-takbo | March 12, 2023

Hindi ko alam kung ano ang kinagisnan n’yong sasakyan. Ako ay mapalad na maranasan ang halos lahat ng uri ng sasakyan sa aming munting baryo sa dating bayan na ngayon ay siyudad na ng Malabon. Bilang batang musmos, naranasan kong sumakay sa kalesa, tricycle, padyak, JD at DM Transit, taxi, segunda manong kotse ng tatay ko at higit sa lahat, sa mahal nating dyip.

Naaalala ko pa ang mga dyip na hatid-sundo kami noong nag-aaral kami sa Immaculate Conception Academy of Manila (ICA) sa Balot, Tondo, Manila. Medyo may kalayuan sa amin ang ICA, kaya naaalala ko ang sakripisyo naming lahat mula sa nanay at tatay namin hanggang sa aming tatlong magkakapatid, na kailangang gumising nang alas-4:30 ng madaling-araw.

Gayunman, kahit mahirap ay nasanay naman kami. Araw-araw, darating ang dyip na mayroong espesyal na busina na walang katulad, kaya malayo pa lang ay dinig na dinig na namin. Handa na ang mga bag at baon para sa recess, bubuksan na ang gate ng aming compound at isa-isa kaming lalabas at hahakbang sa estribo ng dyip, na kung hindi ako nagkakamali kulay dilaw. Mapupuno ang dyip ng mga inaantok na bata na wala pang isang iglap at halos kauupo pa lamang ay tulog na. Tahimik ang biyahe dahil naghahabol ng tulog ang maliliit na bata.

Nang lumaki-laki kami, inilipat kami ng aming magulang sa malapit-lapit na eskuwela, kaya kami ay nag-aral naman sa St. James Academy, sa bayan ng Malabon. At marahil dahil malalaki na kami, mas marami ring alaala tungkol sa mga panahon ng aming pag-aaral sa naturang paaralan.

Gayundin, sa mga taong kami ay nagaral sa St. James, naru’n muli ang dyip na minaneho ni Mang Ninoy na naging tatay naming lahat. Dark green ang kulay ng dyip ni Mang Ninoy at kakaiba ang tunog ng busina nito. Tulad ng naunang dyip na sumusundo at nagdadala sa amin sa ICA, nakasanayan na rin naming hintayin ang busina ng parating na dyip tuwing umaga mula Lunes hanggang Biyernes.

Marahil dahil malapit-lapit ang mga panahong ‘yun sa kakatapos lang na Ikalawang Digmaang Pandaigdig, ganu’n na lang kahalaga ang simbolo ng dyip. Mula magulang, titser hanggang sa mga bulinggit na estudyante, alam ng lahat ang pinanggalingan ng mga pamasaherong dyip.

Lalong alam ng mga inabot ang Ikalawang Digmaang Pandaigdig o World War II. Alam ito ng ating mga lolo’t lola at maging ang ating mga nanay at tatay, at dahil kaming mga ipinanganak sa dekada ‘50 na napakalapit sa katatapos pa lang na digmaan, marami rin kaming narinig na mga kuwento tungkol sa mga ‘army jeep’ na ginamit ng mga Amerikanong sundalo laban sa mga Hapones.

Wala kaming nakikitang problema sa dyip, maliban sa katandaan at kalumaan ng mga ito. Para ngang mahahalaga’t mamahaling antigo ang mga ito na nagpapaalala sa napakahalagang yugto ng ating kasaysayan.

At sadyang napakalungkot ng kontrobersyal na Public Utility Vehicle Modernization Program (PUVMP) o jeepney phaseout ng nagdaang pamahalaan, na masugid na pinagpapatuloy ng kasalukuyang pamahalaan. Hindi ko maintindihan kung bakit parang walang damdamin at pagmamalasakit para sa matuturing na ‘national icon’ na dyip na ipinakikita ng mga nagtutulak ng naturang programa. Basta sinimulan na lang nila at ipinasok ang mga modern jeep na mukhang alanganing mini bus na makipot at mataas, at medyo maikli kumpara sa mga karaniwang mini-bus noong araw. Gayundin, walang matinong konsultasyon na naganap at ipipilit na lang ang kanilang programang modernisasyon ng dyip sa halagang P2.2 milyon sa bawat dyip.

Saan naman nila nakuha ang halagang ito? Sino ang makakabayad ng ganitong halaga para bumili ng modernong dyip? Sinong karaniwang drayber ang makakayang bayaran ang ganitong dyip?

Hindi ba, ang malalaking indibidwal o korporasyon lang na mayroong sobra-sobrang pondo ang kayang tumugon sa hamong ito?

Ang maliliit na dyip ay nagmula sa mga kilalang gawaan ng dyip tulad ng Sarao o Francisco Motors. Ang mga dyip na gawa ng mga kumpanyang ito ay hindi gaanong mahal at kaya pang utangin sa anumang bangko. Bakit hindi isipin at gawan ng paraan ng pamahalaan na tulungan ang maliliit na tsuper at operators sa paraang angkop sa kanilang kakayahan?

Ito ang problema sa bansa na binubuo ng maliliit, ngunit pinatatakbo ng malalaki na inuuna ang kanilang sing laking pansariling interes?

Nang matapos ang World War II, naiwanan ng mga Amerikano ang kanilang maliliit na army jeep.

Mula sa maliit na army jeep, isinilang ang mga unang dyip na 70 taon nang narito sa ating bansa.

Mawalang galang sa mga mahal na mambabatas at mahal na Pangulo. Sana’y huwag n’yong isipin na ang modernisasyon ay nangangahulugan ng total transformation.

Huwag n’yong isipin na phaseout lang ang kailangan ngayon.

Ito ang nabasa ko sa isang post — Localize. Modernize. Phase in! No need for drivers to bleed more than P2 M for imported transition!

Bokasyon o pangarap: ano ang gusto ko at gusto ng Diyos?

ni Fr. Robert Reyes @Kapaayapaan / Patakbo-takbo | March 6, 2023

“Ano gusto mo maging paglaki mo?”

Ito ang madalas kong itanong sa mga batang paslit at bulilit sa lahat ng naging Parokya ko. Sana’y naipasulat ko sa lahat ng mga batang ito kung ano ang kanilang pangarap o panaginip. Magandang makita kung ilan ang nagkatotoo at kung paano at bakit nagkatotoo ito. Noong mga unang ‘assignment’ ko bilang batang pari noong mga unang taon ng dekada ‘80 (1982, ang taong naordinahan ako bilang pari), madalas-dalas pa rin akong marinig ang mga sumusunod na sagot, “Gusto kong maging katulad n’yo, pari,” Marami ring nagsasabing teacher, marino, doktor, engineer, flight steward o stewardess, etc. Paminsan-minsan, naririnig ko ring, “Gusto kong maging pulis o sundalo.” Ngunit bihirang-bihira kong marinig ang, “Gusto kong maging artista.”

Ibang-iba ngayon, noong mga nakaraang taon sa ilalim ng Duterte administration, napakaraming mga batang lalaki at babae ang nagsasabing, “Gusto kong maging pulis.” At kapag tinanong ko sila kung bakit, hindi agad makasagot ang mga bata. Bubusisiin ko ang mga ito at malalaman ko kung bakit ganu’n ang kanilang sagot. “Sabi ni nanay at tatay, magandang mag-pulis dahil malaki na ang sahod at sikat ka pa sa pamayanan.” At ganundin karami ang nagsasabi ng gusto nilang maging artista.

Tuwing alas-3:00 ng hapon ng linggo, pinagdiriwang namin ang Misa para sa mga Bata.

Mahigit nang isang buwan naming sinusundo ang mga bulilit na edad 12 pababa at dinadala ang mga ito sa simbahan upang bigyan ng katekismo at ihanda para magsimba. Sa loob ng isang linggo, sinisikap ng mga parish area volunteers na kilalanin ang mga bata at ang kanilang mga magulang.

Binibigyan sila ng katekismo tungkol sa kanilang pananampalataya at pinakikinggan ang kanilang mga tanong at maging ang mga problemang gusto nilang pag-usapan o isangguni. Natutuklasan namin ang kahalagahan ng pakikitungo at pag-agapay sa mga bata. Marami sa mga bata ay uhaw sa kalinga at pag-agapay ng kanilang mga magulang.

Malaki ang matutulong ng mga tito at tita, gayundin ang mga ate at kuya na parish volunteers upang maramdaman ng mga bata na mayroon silang makakausap at matatakbuhan kung sila’y mangailangan.

Hindi ko pa tinatanong ang mga batang nagsisimba nang alas-3:00 ng hapon tuwing linggo kung ano ang gusto nila maging paglaki nila. Baka ‘pag tinanong ko ang mga bata ngayon kung ano ang kanilang pangarap ay isagot ng marami sa kanila na gusto nilang maging artistang Koreano. At sa pakikipag-usap ko sa mga parish volunteers na tumutulong sa pag-oorganisa at paghubog ng mga kabataan, nabanggit natin ang kahalagahan ng pagtuklas sa personal na bokasyon ng bawat kabataan.

Malaking-malaki ang pagkakaiba ng bokasyon at kagustuhan ng magulang, barkada o sinumang tinitingala o pinaniniwalaan ng bata. Ang bokasyon ay galing sa loob, ito ang tinig ng Diyos na tumatawag sa bawat isa at ibinubulong sa simula o noong tayo ay bata pa kung ano ang nararapat na pagsikapang propesyon o direksyon ng buhay.

Naaalala ko noong ako ay nasa edad 8, sa murang edad na ito, naisip ko nang mag-pari. Bakit?

Natutuwa at hinahangaan ko ang mga naging pari sa aming Parokya sa Malabon.

Malinaw na hindi galing sa magulang ko o sinumang matanda ang pagnanais na maging pari dahil lahat sila ay iba ang iniisip na maganda para sa akin.

Aking nabanggit ang bokasyon dahil sa kontrobersiyang kinasasangkutan ng dating artista ng Star Magic na si Liza Soberano. Nagtataka ako sa reaksyon ng mga artista na kumakalat sa social media tungkol sa mga pahayag ni Liza hinggil sa kanyang pag-alis sa buhay bilang artista.

Ilan sa mga komentaryo ng dating kasamahan ni Liza ang mababasa sa socmed tulad ng, “Hindi mo dapat kalimutan ang iyong nakaraan! Ikaw ay ikaw ngayon dahil sa iyong pinanggalingan.” Mayroon ding masasakit na paratang tulad ng, “Huwag kang ingrata, Liza!”

Ito ang isa sa maraming sinabi ni Liza, “The Liza Soberano brand would now be all about working on my passions, feeding into my happiness, and constantly growing to get better and learn.”

Nagugulat ang mga taga-showbiz sa mga sinasabi ng kanilang dating kasama. Maganda ito dahil kadalasan, nasasanay tayo sa ating palaging iniisip, sinasabi at ginagawa. Pati kaming mga pari o anumang bokasyon.

Mayroon kayang mahalagang mensahe si Liza, hindi lang sa mga taga-showbiz kundi sa mga kabataan? Hindi kaya mayroon ding pinaaabot sa lahat ang Diyos sa pamamagitan ni Liza na maging bukas, matapang at handang magbagong buhay kung ito tunay na makabubuti sa iyo at sa marami pang iba?