Kasakiman, hadlang sa katarungan para sa kalikasan

ni Fr. Robert Reyes @Kapaayapaan / Patakbo-takbo | September 3, 2023

Mula taong 2015 hanggang kasalukuyan isinusulong ni Papa Francisco ang tinawag niyang “Seasons of Creation” o Panahon ng Paglikha.

Ito ay ang pagbibigay pagpapahalaga sa kalikasan na mula ika-1 ng Setyembre hanggang ika-4 ng Oktubre ang kapistahan ni San Francisco ng Assisi, ang patron ng kalikasan. Ang tema ng Panahon ng Paglikha para sa taong ito ay “Sana’y dumaloy ang Katarungan at Kapayapaan”.

Sa misa noong Biyernes, ang unang araw ng Panahon ng Paglikha, aking binigyang-pansin ang katotohanang napapaligiran tayo ng tubig. At upang bigyang diin ito, binanggit ko ang paggamit ni Papa Francisco sa Amos 5:24: “Sa halip ay pairalin ninyo ang katarungan, gaya ng isang ilog na umaagos ng patuloy.”

Natatandaan ko na noong 1991 ay naglabas ng liham ang Catholic Bishops Conference of the Philippines (CBCP) na may pamagat na “What is happening to our beautiful land?” na halos ganito ang tema.

Ngayon, binigyang diin ni Papa Francisco ang kahalagahan ng tubig at ginamit nito ang partikular na imahe ng tubig na dumadaloy sa ilog.

Sa dinami-rami ng mga ilog sa mundo, ilan dito ang dumadaloy pa ng tuluy-tuloy. Ilan dito ang hindi pa nababarahan ng putik (silt), mga basura at kung anu-anong hindi dapat matatagpuan sa ilog. Ilan din dito ang hindi pa marumi o patay na ang tubig, punumpuno na ng lason at wala nang anumang maaari pang mabuhay dito.

Nabanggit ko ang isang mahalagang ilog sa Kalakhang Maynila, ang Ilog Pasig. Napakahalaga ng Ilog Pasig dahil dito dumadaloy palabas sa dagat ang tubig mula Laguna de Bai at umaagos naman ang tubig-alat papasok sa Laguna de Bai mula sa Manila Bay.

Kung ganu’n nga ang tunay na papel ng Ilog Pasig, ano ang ibig sabihin ng itim na kulay nito?

Maaari nating sabihin na kaya marahil meron na namang bagong nabuong ahensya na ipapahawak kay Jose Rizalino Acuzar na ngayon ay namumuno sa Department of Human Settlements and Urban Development. Hinihingi ng Malacañang na pamunuan din niya ang IAC-PRUD o ang Inter-Agency Council for the Pasig River Urban Development.

Nang binasa ko ang plano, paulit-ulit lumalabas ang salitang “turismo.” Aayusin, pagagandahin at lilinisin ang mga dinaraanan ng Ilog Pasig para maakit ang turismo sa lugar na ito. Bagama’t nabanggit ang problema ng pagtulong sa kabahayan ng libu-libong mga maralitang taga-lungsod na nakatira sa mahabang laylayan ng Ilog Pasig at ang paglilinis ng tubig nito, tila malaking bahagi rin nito ay ang pagsasa-komersyo ng kapaligiran ng kilalang ilog.

At kapag komersyo ang pag-uusapan, papasok na r’yan ang mga malalaking korporasyon at ang malalaking mga indibidwal na merong malaking kapital para magtulak ng negosyo.

Gayundin, kapag ang nanguna sa proyektong ito ay ang mga malalaking negosyante, tiyak na mangungulelat muli ang mga maliliit at maralitang taga-lungsod na maraming matagal nang naninirahan sa kahabaan ng Ilog Pasig. Hindi na naman malayong magkaroon ng ‘di makatarungang plano at ‘di makatarungang pagpapatupad nito.

Sinabi rin ni Papa Francisco sa Panahon ng Paglikha para sa taong ito, “Nais ng Diyos na maghari ang katarungan na mahalaga para sa tamang pamumuhay ng lahat bilang mga anak na nilikha sa larawan ng Diyos tulad ng kahalagahan ng tubig para sa buhay ng bawat isa. Ang tubig at hustisya ay iisa pagdating sa kalikasan.”

Hindi pag-aari ng iilan ang tubig. Hindi ito maaaring bakuran at tawaging pag-aari ng isa o iilan na may malaking kapital. Sa totoo lang, walang may-ari ng lupa dahil ito ay para sa lahat. Ngunit noong naisipan ng isang magaling na may kapital na isabote ang tubig, ito ay nagsimula nang maging produkto na hawak na ng mga korporasyon. Isang napakalaking kalakal sa buong mundo ang “bottled water.”

Isang mahalagang bahagi ng konsepto ng “Commons” ang tubig. Nagsimula ang konsepto ng “Commons” sa pangkalahatang pangangasiwa sa lupa ng mga tao noong gitnang kapanahunan o medieval sa Europa. Kaya’t tinawag din ni Papa Francisco ang mundo bilang ating “iisang tahanan” o earth as our common home.

Muling idinagdag ni Papa Francisco, “Makikita ang epekto ng uri ng pamumuhay ng kasalukuyan sa mga namamatay na ilog dahil sa maramot at matakaw na konsumerismo na tinutulak ng mararamot na puso at ito ang humahadlang sa malaya’t masaganang pagdaloy ng tubig sa mundo.”

Ngunit hindi lang tubig ang dumadaloy. Kung gagamitin natin ang imahe ng ilog, merong ilog mula sa itaas, sa paligid at sa loob ng bawat isa. Dumadaloy ang buhay ng Diyos, ang buhay ng kalikasan mula sa itaas, sa paligid at sa loob ng bawat isa. At hindi dadaloy ang buhay na ito kung barado ang dinadaluyan.

Ang kasakiman na bumubulag sa marami ang pangunahing bara. Lumilikha ito ng basura at nakalalasong polusyon na kumikitil ng buhay sa lahat ng bahagi ng mundo.

Hindi lang tao ang nangangailangan ng katarungan. Kailangang-kailangan ito ng kalikasan na nilalapastangan, sinusugatan at unti-unting pinapatay ng tao.

Dapat nating padaluyin ang katarungan at kalikasan ngunit kailangang-kailangan ding tanggalin ang mga bumabara sa pagdaloy nito.

Aanhin ang simbahan na malaking institusyon pero walang tinig

ni Fr. Robert Reyes @Kapaayapaan / Patakbo-takbo | September 2, 2023

“Cardinal Sin, Sana Nandito Ka!” Ito ang tema ng aming munting pagdiriwang noong nakaraang Huwebes para sa ika-95 taong anibersaryo ng kaarawan ng yumaong butihing Cardinal.

Ibang-iba ang lipunan at Simbahan natin ngayon. May sobrang tahimik na bihirang may maririnig na tinig ng kilalang lider ng Simbahan.

Marami sanang darating para sa panalangin at parangal sa dating Cardinal ng Arkidiyosesis ng Manila na pumanaw noong Hunyo 21, 2005. Nasa 18 taon nang wala ang Cardinal na totoong nami-miss ko siya.

At ito ang nabanggit ko sa isang nakatabi ko sa bahagi ng Plaza Roma sa harap ng COMELEC, “Walang-wala akong problema noong buhay pa si Cardinal Sin. Parang hindi kami nagkaroon ng anumang diskusyon o pagtatalo tungkol sa iba’t ibang isyu na nakaaapekto sa lipunan at Simbahan. Parang laging iisa ang aming tono.Walang sintonado. Laging nasa tono.”

Marahil, dahil naririyan lang at buhay na buhay ang tinig ng mahal na Cardinal na laging nagbibigay ng komentaryo at gabay sa gitna ng iba’t ibang kontrobersiya at mahahalagang isyu, na may direksyon at hindi nawawala at nanghihina ang loob ng marami.

Mailalarawan ko rin na, lagi tayong merong “moral compass” na nagtuturo ng malinaw at tamang landasin para sa anumang maaari nating gawin at parang timon sa bangka o barko ang tinig ni Jaime Cardinal Sin.

Kaya, ang kasalukuyang panghihina at kalituhan ng marami ay maaaring bunga ng “tahimik na Simbahan”. Hindi tulad noon na ginawa ng Cardinal ang kanyang tungkulin bilang gabay at taga-tuwid ng mali at baluktot nang mga panahon na iyon.

Malaki ang Simbahan at marami-rami rin ang mga namumuno rito. Ngunit, kung walang magsasalita, aanhin mo ang malaking institusyon na walang tinig?

Hindi kailangang nagsasalita ang lahat, sapat nang merong isa o iilang namamahayag ng totoo at tama sa gitna ng kasinungalingan at kadiliman.

Nabanggit ng isang katabi kong pari sa ginanap na misa sa Manila Cathedral ng alas-12 ng tanghali, “Sana, sana hindi na nagpapakita sa tabi ni Marcos Junior ‘yung isang mataas na opisyal ng Simbahang Katolika. Nandoon na siya, katabi ni Marcos Junior sa kanyang inagurasyon noong Hunyo 30, 2022 at nandoon pa rin siya sa nakaraang State of the Nation Address (SONA) ni Marcos Junior noong nakaraang Hulyo 2023.”

Maski na retirado na ang mataas na opisyal ng Simbahan, iba pa rin ang nagiging mensahe ng kanyang pagtayo sa tabi ng Presidente. Sa mga nakakakita, hindi malayong sabihin nilang merong malakas na suporta at pagtatanggol ang Simbahan para kay Marcos Junior.

Mababasa sa gitna ng gusaling ginagamit ng COMELEC ang mga katagang “Palacio Del Gobernador". Dahil noong araw ang namumuno sa Maynila ay ang Kastilang gobernador sa lugar na iyon. Ngayon, puwede na nating palitan ang pangalan ng lugar. Sa palagay ko, maaari na nating tawaging, “Palace of Lies".

Merong ganitong sinulat na librong pambata si Margaret Peterson Haddix. Baka puwede na rin nating palitan ang pangalan ng Palacio Del Gobernador sa Palacio de las Mentiras hanggang hindi nililinaw ng COMELEC ang mga kababalaghang naganap noong nakaraang halalang pambansa.

“Tiyak na kung buhay ngayon si Jaime Cardinal Sin, kasama natin siyang naglalakad, nagtatanong at bumabatikos sa gitna ng sinasadyang panlilinlang.” Ito rin ang bulong sa akin ng isang paring kakilala ko bago magsimula ang misa ng paggunita kay Cardinal Sin ni Obispo Ruperto Santos ng Antipolo.

Hindi masyadong binanggit ni Obispo Ruperto Santos ang naging papel ni Cardinal Sin sa lipunan. Sa kanyang simple ngunit magandang pagbabahagi, tinawag ni Obispo Santos si Cardinal bilang fan, friend and Father o Ama para sa kanya.

Bagama’t magkaiba ang istorya namin ni Obispo Santos, maaari ko ring sabihin na naranasan ko si Cardinal Sin bilang fan, friend at Father din.

Malinaw na malinaw ito noong mga panahon ni Marcos Senior, FVR, ERAP at GMA.

Napakaraming mga isyu at katiwalian. Kaya, madalas akong tumakbo at magprotesta na halos wala akong narinig na pagtatanong o paalala mula sa Cardinal. Subalit, nagbago ang lahat noong namatay ang Cardinal. Hindi na naging madali ang magsalita at mamahayag.

Sa loob ng kapilya, kung saan nakalibing ang Cardinal, nagsalita si Obispo Deo Iniguez, “Narito siya. Narito si Cardinal Sin. Natutuwa siya sa mga ginagawa natin.”

Natuwa rin kami sa sinabi ng retirado ngunit aktibong-aktibo pa ring dating Obispo ng Caloocan.

Salamat po, Jaime Cardinal Sin. Alam naming nandito ka kaya ganito pa rin ang marami sa amin.

Lagi kayong maging gabay at inspirasyon sa amin. Kailangan namin kayong katuwang sa pagti-timon ng bangka ng Simbahan. Kasama ang inyong espiritu at mga halimbawa, meron kaming malinaw na direksyon at mabisang inspirasyon para magsalita at kumilos para sa totoo at tama.

Mabuhay kayo mahal naming Jaime Cardinal Sin!

Istayl ni Cardinal Sin, sagot sa patung-patong na problema ng ‘Pinas

ni Fr. Robert Reyes @Kapaayapaan / Patakbo-takbo |August 27, 2023

Bilang pagdiriwang ng ika-20 taon ng Diyosesis ng Cubao sa Agosto 28, 2023, nag-anyaya si Obispo Honesto Ongtioco na gumawa ng paraan upang tumulong sa mga maralitang taga-lungsod kahapon, Agosto 26, 2023.

Napili namin sa Parokya ng Ina Ng Laging Saklolo sa Project 8, Quezon City, na ilunsad ng rebolusyong tatawagin nating, “Rebolusyon ng Walis at Sandok.”

Meron bang rebolusyong gumamit ng walis o sandok? Wala namang kayang patayin o maski na sugatan nang malubha ang walis. Posibleng makasugat o makamatay pa ang sandok, ngunit, hindi rebolusyong madugo ang pinag-uusapan natin kundi isang mapayapa’t malikhaing rebolusyon na sinasagisag ng walis at sandok.

Napakaraming problema ang nagpapahirap sa buhay ng mga karaniwan at mahihirap na mamamayan.

Una, humihirap ang buhay dahil sa walang habas na pagsira at pagwasak sa kapaligiran na mahalagang bahagi ng kalikasan. Ano ang ginagawa ng marami na nakasisira sa kalikasan at nagpapalala ng kahirapan?

Pangalawa, ang problema ng konsumerismo na lumilikha ng basura at polusyon.

Maraming walang pakialam kung ano ang dapat gawin sa ating basura. Wala ring pakialam ang marami sa kani-kanilang kapabayaan mula sa pagkakalat ng basura maski saan, pagsunog ng basura at kung anu-ano pang maisipang sunugin.

Pangatlo, mabilis na sinasakop, inuubos ang lupa tulad ng mga sakahan, kabundukan, dalampasigan, kagubatan, at iba pa ng mga “developers” tulad ng mga SMDC; MDC; VISTA Buiders; DMCI, Mega World, at marami pang iba. Nakikita kaya nila at ng marami ang koneksyon nito sa lumalalang sitwasyon ng pagtaas ng presyo ng bigas at ng unti-unting paglala ng kakulangan nito?

Pang-apat, nakikita na ba natin ngayon ang koneksyon ng sakit, lalo na ng pandemya sa lumalalang pagkasira ng kapaligiran?

Panlima, sa halip na gamitin ang salapi para iligtas at payabungin ang nanganganib nang mga lupang sakahan at tiyaking kaya ng ating agrikulturang pakainin ang lahat, ginagastos ang malaking bahagi ng kaban ng bayan para sa “giyera” o ang pagpaparami ng mga tangke, eroplano, barko at sasakyang panlupa, armas, bala at mga sundalo.

Pang-anim, higit pa sa gastos ng giyera, ang malaking bahagi ng kaban ng bayan ay nawawala at napupunta sa mga bulsa umano ng maraming nakapuwesto mula Malacañang hanggang sa pinakamaliit na baryo. Ito ang korupsiyon na maituturing na isa sa pinakamalalang salot na sa buong bansa hindi na lihim bagkus garapalan na.

Pangpito, matagal nang marumi ang mga halalan dahil sa marumi umano ang COMELEC. Natuklasan ito ng grupo nina Eliseo Rio, Gus Lagman at Franklin Ysaac. Meron bang “dayaan” ang nakaraang halalan? Malinaw ang sagot ng tatlo.

Pangwalo, watak-watak at bihirang magtulungan ang mga mamamayan at mga lider na nakatira sa mga lugar ng mga mahihirap na mamamayan. Dahil sa kanilang kahirapan madali silang balasahin ng mga lider na walang prinsipyo at konsensya.

Pangsiyam, nasira at nakompromiso na ang ating sistema ng katarungan. Unti-unting humina at naging sunud-sunuran na lang ang mga korte sa mga nakapuwesto. Mula sa Korte Suprema pababa sa ibang mas mababang korte, kakaunti ang mga huradong masasabing patas at marangal. Totoo nga ba ang madalas nating marinig na sinasabi ng marami na “nabibili ang katarungan” dito sa atin?

Siyam lang ang suliranin, ngunit marami pang mga sanga-sangang problemang ibubunga ng mga ito.

Gaya ito ng mga araw na parang “siyam-siyam” ang buhos ng ulan. Mala-delubyong tubig ang bumabagsak na nagbabadyang maging mapanira at nakamamatay na baha.

Noong panahon ng pumanaw na Jaime Cardinal Sin, dumating na rin tayo sa ganitong kalagayan.

Ngunit, naroroon ang isang tinig na parang mga maaasahang katig sa bangkang tumatawid sa maalong dagat sa gitna ng matinding bagyo. Hindi tataob ang bangka hanggang nasa lugar ang mga katig. Ngunit, timon din ang tinig ni Cardinal Sin dahil nililinaw nito ang tama at mali, at ang angkop na dapat gawin.

Dagdag natin sa timon at katig, ang dalawa pang nabanggit na simbolo ng walis at sandok. Lito at walang direksyon ang ating bansa ngayon.

Sino nga ba ang nagpapatakbo nito? Ang mga pulitikong silaw sa pera? Ang mga malalaking korporasyon na meron at nais pang palaguin ang kanilang pera? At naroroon din ang mga kartel at sindikatong may hawak ng sugal, droga, smuggling at money-laundering?

Anong gagawin natin sa lumulubog nating bansa sa daluyong ng bulok na pulitika, sakim na korporasyon at mga kriminal na sindikato at kartel?

Simula ngayon hanggang Huwebes, Agosto 31, sa ika-95 kaarawan ni Jaime Cardinal Sin, mahalagang alalahanin, pag-aralan muli ang matagumpay na mapayapang rebolusyong sinimulan niya.

Ilang taon din akong naglingkod at nakipagtulungan sa ilalim ng pamumuno ng mahal na Cardinal.

Naalala ko ang nakakahawang ngiti at higit sa lahat tapang nito. Dahil sa walang pagod at walang sawang tinig ni Cardinal Sin, hindi tumaob ang ating bangka at nabigkis tayo tulad ng walis na sa mapayapang paraan ay sama-samang winalis ang kasamaan.

Hindi nawalan ng pag-asa ang mahal na Cardinal hanggang sa ito ay pumanaw noong Hunyo 21, 2005. Sa nalalapit niyang kaarawan, ito rin ang ating sigaw at panalangin na siyam-siyam man ang problema, laging may Diyos, laging may pag-asa!